Haruniye Alman Yetimhanesi

19. Yüzyılın sonlarına doğru meydana gelen Ermeni olayları, sonuçları itibariyle misyon kuruluşları için büyük bir fırsat olmuş ve bu kuruluşlar Doğu bölgelerinde bir biri ardına istasyon açmışlardı. 1909 yılında Adana ve çevresinde vukû bulan olaylar da misyon teşkilatları için yeni bir çalışma alanı ortaya çıkardı ve Alman misyonerler, Adana Vilayeti dâhilinde bulunan Bahçe Kazası'na bağlı Haruniye Karyesi'nde açtıkları yetimhane ile bölgede faaliyete başladılar. Haruniye Alman Yetimhanesi'nin kurulmasında önemli bir yere sahip olan Alman Yardım Birliği (Deutscher Hülfsbund für Christliches Liebeswerk in Orient), 1890'lı yıllarda Maraş, Mamuretülaziz ve Van gibi bölgelerde tesis ettiği birimler ve buralardaki çalışmalar sayesinde misyon açısından başarılı çalışmalar yapmıştı. Yardım Birliği başta yetimhaneler olmak üzere, sağlık birimleri, dul kadınlar için bakım evleri ve atölyeler açmak suretiyle faaliyet bölgelerinde etkili bir misyon çalışması yürütmeye muvaffak oldu. Bu bildiride, Alman Yardım Birliği'nin önemli istasyonlarından birisini oluşturan ve Cebel-i Bereket Sancağı içerisinde yer alan Haruniye Karyesi'ndeki Alman Yetimhanesi hakkında bilgi verilecektir. Burada evvelâ, yetimhanenin kuruluş süreci ve bu istikâmette misyonerlerin Osmanlı makamlarıyla yaptığı yazışmalar ortaya konacaktır. Daha sonra, Osmanlı Devleti için kritik bir dönemi ifade eden Birinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş yıllarında yetimhanenin durumu ve çalışmaları hakkında bilgi verilecektir. Son olarak, savaşın bitmesiyle birlikte yetimhanede kalan çocukların akıbeti ve kurumun Amerikan yardım kuruluşu Yakın Doğu Yardım Komistesi (Near East Relief)'ne nasıl devredildiği izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Alman Yardım Birliği, Haruniye, Yetimhane, Protestan Misyonerliği

Harunıye German Orphanage

The Armenian events that took place towards the end of the 19th century were a great opportunity for the mission organizations due to their results and they had opened one station in the eastern regions. The events in Adana and its surroundings in 1909 also created a new working area for mission organizations and German missionaries started to operate in the region with the orphanage they opened in Haruniye Subdistrict which is subject to the Bahçe Township (Adana Province). The German Relief Organisation (Deutscher Hülfsbund für Christliches Liebeswerk in Orient), which has an important place in the establishment of the German Orphanage, in the 1890s, Maraş, Mamuretülaziz and Van in the area of the establishment of the units and work here in terms of the mission had made successful work. The Relief Organisation was able to carry out an effective mission in the regions of operation by opening orphan homes, health units, nursing homes and workshops for widows. In this report, information will be given about the German Orphanage in Haruniye Subdistrict, which is one of the important stations of the German Relief Organisation and which is located in the Cebel-i Bereket Sanjak. Firstly, the establishment of the orphanage and in this direction the correspondence of the missionaries with the Ottoman authorities will be revealed. Then, information about the status and activities of the orphanage will be given before the First World War and during the years of war, which is a critical period for the Ottoman Empire. Finally, with the end of the war, the fate of the children who remain in the orphanage and how the organization has been transferred to the Near East Relief, the American aid organization, will be explained.

Keywords:

German Relief Organisation, Haruniye, Orphanage, Protestant Missionary,

PDF

___

Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Ecânib Kalemi (DH.EUM.ECB), 27/14, Lef.2. Dâhiliye Nezâreti İdare Evrakı (DH.İD), 144/44. Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Evrakı (DH.İ.UM), 70/20. Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 52/208; 55/43; 55 A 155; 56/91; 56/157; 484/72; 491/21. Hâriciye Nezârei İdare (HR.İD), 83/106. Hâriciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS), 2438/34. İrade Adliye ve Mezâhib (İ. AZN), 105/30. İrade Dâhiliye (İ.DH), 1478/64, Lef. 2-5. İrade Dosya Usulü (İ.DUİT), 36/33. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 242/100. II. Salnameler Adana Vilayet Salnamesi 1320 (1902).
II. Kitap ve Makaleler Baumann, Andreas, "Die Gründung des Deutschen Hilfsbund für Christliches Liebeswerk im Orient", Ernst Lohmann 1860-1936 Pioner, Gründer, Evangelist, Hrsg: Martin Knipsel, Berlin 2011, s. 48-65. Ehmann, Johannes , "Das Waisenwerk des Deutschen Hülfsbundes im Orient", 25 Jahre im Orient Ein Gang durch die Arbeit des Deutschen Hülfsbundes für christliches Liebeswerk im Orient, Verlag Orinet, Frankfurt a. M. 1921, s. 99-109. Feigel, Uwe, Das Evangelische Deutschland und Armenien Die Armenierhilfe deutscher evangelischer Christien seit dem Ende des 19. Jahrhunderts im Kontext der deutsch-türkischen Beziehungen, Vandenhoeck u. Ruprecht, Göttingen 1989. İnan, Uğur, Osmanlı Devleti'nde Almanların Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, TTK Yayınları, Ankara 2015. Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev: Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2010. Meißner, Axel, Martin Rades "Christliche Welt" und Armenien: Bausteine für eine Internationale Ethik des Protestantismus, Lit Verlag, 2010 Berlin. Okkenhaug, Inger Marie, "Women on a Mission! Scandinavian Welfare and the Armanians in the Ottoman Empire, 1905-1917", Interpreting Welfare and Relief in the Middle East, Ed: Nefissa Naguib and Inger Marie Okkenhaug, Leiden-Boston 2008, s. 57-82. Schäfer, Richard, Geschichte der Deutschen Orient-Mission, Missionshandlung und Verlag, Lepsius, Fleischmann und Grauer, Potsdam 1932. Shaw, Stanford J., Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu-Ermeniler, Çev: Şadi Dinlenç, TTK Yayınları, Ankara 2017. Shaw, Stanford J. and Ezen K. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge University Press, New York 1977. Sommer, Ernst, "Erziehungsarbeit im Orient", 25 Jahre im Orient Ein Gang durch die Arbeit des Deutschen Hülfsbundes für christliches Liebeswerk im Orient, Verlag Orinet, Frankfurt a. M. 1921, s. 117-127. Sonyel, Salâhi R., "İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana'da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları (Temmuz 1908-Aralık 1909)", Belleten, Cilt 51, Sayı 201 (1987), s. 1241-1337. Şişman, Adnan, XX. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti'nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006. Ural, Gültekin, Ermeni Dosyası, Kamer Yayınları, İstanbul 1998. Von Dobbeler, Anna, "Am Fuße des Amanusgebirges (Harunije)", 25 Jahre im Orient Ein Gang durch die Arbeit des Deutschen Hülfsbundes für christliches Liebeswerk im Orient, Verlag Orinet, Frankfurt a. M. 1921, s. 54-64.