Murtezan İDRİZİ

“Cemiyet” Hareketinin Kuruluşu ve Siyasi Faaliyetlerine İlişkin Bazı Arşiv Kaynakları Değerlendirilmesi

Cemiyetin tam ismi “İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti”dir. Cemiyetin ismi kendi başına merak uyandırmıştır. Bu cemiyet fiilen Müslüman Arnavutların olduğu kadar Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı döneminde Müslümanlarla dini ilişki içinde olan diğer etnik azınlıkların meşru siyasi partisiydi. Bu araştırma cemiyetin kurulmasına yol açan gelişmeleri ele almaktadır. Aynı zamanda bazı arşiv kaynakları ile parlamento tutanaklarından bu siyasi cemiyetin faaliyetleri daha iyi anlaşılacaktır. Genel olarak, vahşice Türkiye’nin yerini alma, Slavlar tarafından Arnavutluk topraklarının sömürgeleştirilmesi gibi vurgulanan çeşitli problemler neticesinde, cemiyet Arnavutlar ile diğer Müslüman azınlıkların haklarını koruyan siyasi bir örgüt gibi düşünülebilir. Arnavutlardan toprak gaspı ve bu toprakların Sırp göçmenlere verilmesi bir tarım reformu olarak anlaşılmıştır. Ancak buna ilaveten, ana dilde eğitim yasağı sıkı bir şekilde uygulanıyordu ve Sırpça günlük kullanımda resmi lisandı. Ayrıca, Arnavutça gazete ve dergi basımı yasaktı. Şimdiye kadar hükümet onları en sert şekilde cezalandırabilmek için Arnavutlara yönelik çeşitli tuzaklar kurmuştu.

Anahtar Kelimeler:

Cemiyet Partisi, İslami Örgüt, Arnavutluk

The Establishment of “Cemiyet” Movement and an Evaluation of Some Archival Sources About Its Political Activities

The full name of the political organization Cemiyet was “İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti” (Islamic Association for Protection and Justice). From the name of the organization itself, it urges curiosity to know more about this organization. This organization was virtually a legal political party of Muslim Albanians, as well as of the other ethnic minorities with Muslim religious affiliations during the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes. This research explains causes that incited the establishment of the Cemiyet party. At the same time, from some archival sources as well as from a several parliamentary interpellations, the very activity of this political organization subsequently will be clearly understood. In general, as a result of various problems emphasized, such as: violent displacement to Turkey and colonization of Albanian lands by Slavic factors, Cemiyet will be considered as a political organization for the protection of the rights of Albanians and other Muslim minorities. Extortion of the land from Albanians and then granting that to Serbian settlers was understood as an agrarian reform, however in addition to that, there was imposed the strict prohibition for the education in mother tongue and the Serbian language was became the official language in the everyday use. Also the lack of and the restriction to information and prohibiting the publication of any kind of newspapers or journals into Albanian language was imposed. Hereto, the government used to place different traps to Albanians so they will obtain a legal reason to punish them in the most brutal forms.

Keywords:

Cemiyet party, Islamic Association, Albania,

PDF

___

ДАРМ. 1. 885. Кут. 2, Досја Кумбараџи Емин Јашарбеj, 1952 година (Arşiv). ДАРМ. 1. 885. К. 18. Д. Драга Ферат Фахирете (Arşiv). ДАРМ. 1. 885. Кут. 2, Dosja, lista e të dhënave për ish deputetët e Jugosllavisë, 8. IV. 1952, Shkup, referent – kapiten Kiro Zendelski (Arşiv). ДАРМ. Ф. 885. К. 8.,Записник од саслушањето на окривениот Емин Јашаер, службеник од Скопје, работено во УДБ за Македонија, 2-IX. 1948 године, Скопје (Arşiv). Arkivi Shtetërorë i Republikës së Maqedonisë, Politika e Mbretërisë Jugosllave Ndaj Shqiptarëve dhe Shqipërisë 1929 – 1941, Përg. Qerim Lita, Shkup, 2012. Lita Qerim, Territoret Lindore Shqiptare 1912-1960 (PunimeStudimore), Vatra, Shkup 2016 (Basılmış arşiv belgeleri). Shkupi ndërmjet dy luftërave botërore (dokumente), përg. SkenderAsani, Vëll, I, Logos-A, Shkup 2015 (Basılmış arşiv belgeleri). Tokat e liruara 1941-1944 (përmbledhjedokumentesh), përg. Qerim Lita, Vëll III, Logos-A, Shkup, 2016 (Basılmış arşiv belgeleri). Emini Besnik, E kaluaratani, Shoqata e Historianëve Shqiptarë në Maqedoni, Shkup, 2016. Mycarty Jastin, Vdekje dhe dëbim - spastrimi etnik i myslimanëve osmanë 1821-1922, ALSAR, Tiranë, 2015. Salihu Arbër, Reforma Agrare në SKS (ndikimi i saj në pjesët e ndryshme të vendit), (?). Obradovoiq Milovan, Reforma agrare dhe kolonizimi në Kosovë (1918-1941), Instituti i Historisë, Prishtinë, 2005.