TÜRK KÜLTÜRÜNDE RİTÜELİSTİK BİR YEMEK OLARAK BAUIRSAQ, PİŞİ, PESMET, LOKMA, KIYGAŞA

Toplumlar; sosyal, ekonomik ve kültürel şartlarına paralel olarak beslenme şekillerini oluşturmaktadır. Benzer yiyecekler çeşitli toplumlarda aynı usul ve içerik ile yapılsa bile farklı adlandırmalara sahip olabilir. Bu makalede Türk kültüründe ritüelistik bir yeri olan ve Türk dünyası gibi geniş bir coğrafyanın neredeyse tamamında görülüp farklı isimlerle adlandırılan hamur kızartması incelenmiştir. İnceleme sonucunda Kazakistan’ın uydudan yayın yapan ilk ulusal televizyon kanalı Kazakh TV’nin, millî ve kültürel değerlerini tanıtmak için çeşitli içerikler hazırladığı bir programda yiyeceğin menşe efsanesine animasyon filmi olarak yer verdiği saptanmıştır. Yine Kazakistan ve Özbekistan gibi yıllarca kültür emperyalizmine maruz kalan ülkelerde, “kolobok” isimli bir Rus yiyeceğinin, bu yiyeceğin masalının ve tiyatro oyununun; Kazak Türkleri ve Özbek Türkleri tarafından ismi değiştirilmek suretiyle yerelleştirildiği gözlemlenmiştir. Türk dünyasının neredeyse tamamında aynı içerikle ve benzer amaçlarla yapılan hamur kızartmasının millî benlik ve bilinç olgusuna katkı sağladığı ve toplumsal dayanışmayı pekiştirdiği gözlemlenmiştir. Çalışmamızın temelini, konuyla ilgili mevcut literatür kaynakları, güncel internet verileri ve mülakat yöntemiyle yaptığımız derleme çalışmaları oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler:

Türk Kültürü, Ritüel Yemeği, Hamur Kızartması, Bauırsaq, Lokma, Turkic Culture, Rituel Food, Fried Dough

BAUIRSAQ, PİŞİ, PESMET, LOKMA, KIYGASA AS A RITUALISTIC DISH IN TURKISH CULTURE

Societies form their diets in parallel to their social, economic and cultural conditions. Similar foods might have different names in different countries even if they are done in the same way with the same ingredientsIn this article, fried dough, which has a ritualistic place in Turkish culture, is seen in almost all of a wide geography such as the Turkish world and is called with different names, has been examined. As a result of the examination, it was determined that Kazakh TV, the first national television channel of Kazakhstan broadcasting by satellite, included the legend of the origin of the dish as an animated film in a program that prepared various contents to promote its national and cultural values. It has also been observed that in countries such as Kazakhstan and Uzbekistan, which have been exposed to cultural imperialism for years, a Russian food called “kolobok”, the tale and theatrical play of this food has been localized by Kazakh Turks and Uzbek Turks by changing its name. It has been observed that fried dough, which is made with the same content and for similar purposes in almost all of the Turkic world, contributes to the phenomenon of national identity and awareness and reinforces social solidarity. The basis of our study consists of the related literature sources available, current internet data and the compilation studies we made with the interview method.

Keywords:

Turkic Culture, Rituel Food, Fried Dough, Bauırsaq, Lokma,

PDF

___

Alkır, Yağmur. (2020). Bulgaristan Türklerinin Halk İnanışları: Şumnu ve Çevresi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Baysal, Nagihan (2020). Türk Halk Kültüründe Su. Ankara: Gece Kitaplığı.
Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
Ekici, Metin (2008). “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme.” Milli Folklor Dergisi, (20): 33- 38.
Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. (çev.: Sema Rıfat). Alfa Yayınları: İstanbul.
Erol, Şerife Seher (2012). Türkmen Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme-Metinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Esin, Osman (2017). “Anlam Değişmeleri ve Kullanım Alanları Yönünden Türk Kültüründe Tuz.” İdil Dergisi, (31): 1001-1019.
Gölpınarlı, Abdülbaki (2019). Vilâyetnâme (Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî). İstanbul: İnkılâp Yayınları.
Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Honko, Lauri (2006). Ritüellerin Oluşum Süreci. (çev. Ruhi Ersoy). Milli Folkor, (69): 129-140.
Iskakov, Ahmadi (1976). Kazaq Tilining Tüsindirme Sözdigi. (2): 173.
İnayet, Alimcan (2013). “Türklerde Köpek Kültü Var Mıydı?”. Kaya Bitiği Osman Fikri Sertkaya Armağanı. (Ed. Hatice Şirin User). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Karaman, Kasım (2010). “Ritüellerin Toplumsal Etkileri.” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21): 227-236.
Kaşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk. (çev.: Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Köse, Serkan (2020). “Ritüel Bellek.” Motif Akademi Halkbilim Dergisi, (14): 57-70.
Kurtuluş, Gülbahar (2019). Bulgaristan Türklerinin Göç Hikayeleri: Bir Sözlü Tarih Denemesi. Ankara: Karakum Yayınları.
Örnek, Sedat Veyis (2014). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu.
Raglan, Lord (2004). “Mit ve Ritüel”. (çev.: Evrim Ölçer). Milli Folkor, (64): 187-194.
Segal, Robert (2012). “Dinsel Mit-Ritüel Kuram”. (çev.: Naim Atabağsoy). Milli Folklor Dergisi, (92): 173-187.
Sezgin. Ceyhun ve Bülbül, Aybüke Sevim (2017). “Türk Sanatı ve Mutfak Kültüründe Buğday.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (54): 1081-1091.
Taşağıl, Ahmet. (2016). Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslam Öncesi Türk Tarihi). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Tufantoz, Abdurrahim (2008). “Orta Asya’dan Balkanlar’a Türklerde Pişi ve Helva Pişirme Geleneği.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (45): 69-81.
Vambery, Arminius (1993). Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi. İstanbul: Ses Yayınları.
Yeşil, Yılmaz (2012). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri ve Bu Ritüellerde İcra Edilen Türler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İnternet Kaynakları: URL-1: https://old.qazaqtv.com/amp/kz/programms/viewArchive? id=17038&fbclid=IwAR3tMh7hEjniM2B4SDThRnTTExdBOrEf5fbyj8W9z5odCQaokKVlesIce8A (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-2: https://www.youtube.com/watch?v=BA7sZ7_Dg3I (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-3: https://www.youtube.com/watch?v=oVXlFJRulzM (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-4: https://www.youtube.com/watch?v=qEGQShPeKfk (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-5: https://tinyurl.com/yyptv5cv (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-6: https://tinyurl.com/2p85e9dv (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-7: https://www.instagram.com/p/CEuG2DrFilt/ (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-8:https://www.tripadvisor.ru/Restaurant_Review-g298251-d13153655-Reviews-Baursak_City-Almaty.html (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-9: https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/cumhurbaskani-erdogan-kirgizistanda (Erişim: 19. 12. 2021).
URL-10: https://www.facebook.com/trtavaz/videos/1047314812003386 (Erişim: 19. 12. 2021).
Sözlü Kaynaklar KK-1: Zhazira Tashmatova, 1990 doğumlu, doktora öğrencisi, internet görüşmesi. (Görüşme: 04.12.2020).
KK-2: Tazegül Keskin, 1958 doğumlu, ev hanımı, internet görüşmesi. (Görüşme: 16.12.2020).
KK-3: Aytülün Keskin, 1996 doğumlu, ev hanımı, internet görüşmesi. (Görüşme: 18.12.2020).
KK-4: Saadet Töre, 1993 Van Ulupamir, memur, internet görüşmesi. (Görüşme: 5.11.2020).
KK-5: Farrukh Abdulloev, 1995 doğumlu, memur, internet görüşmesi. (Görüşme: 30.11.2020).
KK-6: Abdullah Ganiev, 1996 doğumlu, öğrenci, internet görüşmesi. (Görüşme: 30.11. 2020).
KK-7: Fatma Güler, 1966 doğumlu, ev hanımı, internet görüşmesi. (Görüşme: 03.10.2020).
KK-8: Nurhan Yılmaz, 1970 doğumlu, tamirci, internet görüşmesi. (Görüşme: 04.10.2020).
KK-9: Olga Radova, 1958 doğumlu, akademisyen, internet görüşmesi. (Görüşme: 28.11. 2020).
KK-10: Ersin Sezgin, 1960 doğumlu, esnaf, internet görüşmesi. (Görüşme: 26.11. 2020).
KK-11: Özgül Yılmaz, 1973 doğumlu, ev hanımı, internet görüşmesi. (Görüşme: 27.12.2020).
KK-12: Hayrunisa Uygur, 1989 doğumlu, ev hanımı, internet görüşmesi. (Görüşme: 28. 11. 2020).
KK-13: Nazrin Asgerova, 1994 doğumlu, öğrenci, internet görüşmesi. (Görüşme: 5.10. 2020).