BATI EDEBİYATINDA TİYATRO ELEŞTİRİSİNİN GENEL SEYRİ

Eleştiri, bir nesneyi, iyi ve kötü yanlarıyla değerlendirmek anlamına gelmektedir. Edebiyat eleştirisi ise edebî eseri belli kriterler veya belli metotlar çerçevesinde inceler ve değerlendirir. Değerlendirirken de iki yönlü hareket eder. Birincisi eserin güzellikleri, üstünlükleri, başarılı yönleri; diğer taraftan da aynı eserin zayıf taraflarını, aksaklıklarını ortaya koyar ve hükmünü verir.Bu çalışmanın amacı da, Batı edebiyatında tiyatro eleştirisinin nasıl başladığını ve günümüze kadar nasıl bir seyir takip ettiğini ortaya koymaktır. Literatür taraması sonucu oluşturulan çalışmada öncelikle “eleştiri” kavramı tanıtılmış, “eleştiri” terimi ve kavramının Batı edebiyatında aldığı şekiller ve değişmeler, edebî eleştirinin mahiyeti, Batı edebiyatında eleştirinin gelişimi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın bir sonraki bölümünde ise Batı edebiyatında tiyatro eleştirisinin başlangıcından günümüze doğru gelişimi ele alınmıştır. Çalışmada, tiyatro konusundaki ilk kuramsal görüşlerin Antik Yunan dönemine ait olduğu görülmüştür. Batı tiyatro kuramının başlangıcı olarak da Aristoteles’in Poetika’sı kabul görmektedir. Poetika’da kullanılan kavramlar ve tartışmalar daha sonraki tiyatro kuramlarının bilhassa Batı tiyatrosundaki teorilerin gelişmesini önemli bir şekilde etkilemiştir. Antik Yunan’dan günümüze kadar da değişen zamana ve toplumsal gelişmelere bağlı olarak değişen anlayışlar çerçevesinde tiyatroyla ilgili çeşitli görüşler ortaya çıkmıştır. Bu görüşlerin odak noktasını yazar, eser, okur, toplum oluşturur. Eleştiri de dış dünyaya, sanatçıya, okura ve esere dönük olarak gerçekleşecektir.Anahtar Sözcükler: Batı edebiyatı, tiyatro, eleştiri.

Anahtar Kelimeler:

Batı edebiyatı, tiyatro, eleştiri

-

Criticism means assessing an object with its good and bad sides, and is used mostly for stating the bad and missing sides of an object today. The literary criticism examines and evaluates the literary works in the scope of certain criteria or certain methods. To do this, it acts in two ways. The first one mentions the beauties, superiorities, successful sides of the object; and the second one mentions the weaknesses of the same work, shows the missing points and makes judgments. In the study, it has been observed that the first institutional viewpoints on theatre belong to the Ancient Greek Era. The Poetics of Aristotle is accepted as the starting point of the Western Theatre Theory. The concepts and debates used in the Poetics influenced the future theatre theories especially the theories in the Western Theatre in an important way. From the Ancient Greek until today, various viewpoints have emerged on theatre depending on the changing time, social developments and understandings. The focal point of these viewpoints consists of the author, the work, the reader, the society. The criticism will occur as directed towards the outer world, the artist, the reader and the work

Keywords:

Western literature, theatre, criticism,

___

ARIKAN, Y. (2012). Uygulamalı Tiyatro Eğitimi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
ARİSTOTELES. (1987). Poetika. (çev. İsmail Tunalı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
ARİSTOTELES. (2013). Poetika (Şiir Sanatı Üzerine). (çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
AYTAŞ, G. (2011). Çağdaş Gelişmeler Işığında Şiir Tahlilleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
AYTAŞ, G. ve YALÇIN, A. (2012). Tiyatro ve Canlandırma. Ankara: Akçağ Yayınları.
BATE, V. J. (1970). Criticism: Major Texts, New York: Harcourt and Brace Jovanowich, Inc.
BROCKETT, O. G. (200). Tiyatro Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
BROOKS, C. (1975). Literary Criticism, London, ss. XVII- XVIII.
CARLONI, J. C. ve FILLOUX, J. C. (1963). Fransız Eleştirisine Bir Bakış. (çev. Salâh Birsel). Türk Dili Eleştiri Özel Sayısı, Ankara.
CARLSON, M. (2008). Tiyatro Teorileri. Ankara: De Ki Yayınevi.
ÇALIŞLAR, A. (1995). Tiyatro Ansiklopedisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ÇETİŞLİ, İ. (2011). Edebiyat Sanatı ve Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
ÇETİŞLİ, İ. (2014). Batı Edebiyatında Edebî Akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
DEVELLİOĞLU, F. (2002). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
EAGLETON, T. (2004). Edebiyat Kuramı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ERCİLASUN, B. (2004). Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERKMAN- AKERSON, F. (2010). Edebiyat ve Kuramlar. Ankara: İthaki Yayınları.
FUAT, M. (1984). Tiyatro Tarihi Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya. İstanbul: Varlık Yayınları.
GARİBOĞLU, K. (1969). Edebiyat Bilgileri (Batı’da ve Bizde Edebî Akımlar). Ankara: Gariboğlu Yayınları.
GÖKTÜRK, A. (1963). İngiliz Eleştirisine Bir Bakış. Türk Dili Eleştiri Özel Sayısı, Ankara.
HABIB, M. A. R.(2005). A History of Literary Criticism. Blacuel Publishing From Plato to the Present.
HALMAN, T. S. (1963). Amerikan Eleştirisine Bir Bakış. Türk Dili Eleştiri Özel Sayısı, Ankara.
KANTARCIOĞLU, S. (1993). Edebiyat Akımları ve Temel Metinler, Ankara: Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Matbaası.
KARACABEY, S. (2006). Modern Sonrası Tiyatro ve Heiner Müller. Ankara: De Ki Yayınevi.
KARASAR, N. (1999) Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi.
KARATAŞ, T. (2004). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
KESKİN, Y. (2008). Tiyatronun İlkeleri. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
KOLCU, A. İ. (2008). Edebiyat Kuramları (Tanım- Tenkit- Tahlil). Ankara: Salkımsöğüt Yayınevi.
MACİT, M. ve SOLDAN, U. (2011). Edebiyat Bilgi ve Teorileri El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
MORAN, B. (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
NUTKU, Ö. (1983). Dram Sanatı (Tiyatroya Giriş). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
NUTKU, Ö. (1985). Dünya Tiyatrosu Tarihi 1. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
NUTKU, Ö. (1985). Dünya Tiyatrosu Tarihi 2. İstanbul: Mitos- Boyut Yayınları.
ÖNAL, M. (2012). Edebiyat Sanatı. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
ÖZDEMİR, E. (1981). Gerçekçilik Üzerine Yargılar. Türk Dili Yazınsal Akımlar Özel Sayısı, 97-119.
ÖZÖN, M. N. (1954). Edebiyat ve Tenkid Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
PLATON. (1982). Devlet. (çev. S. Eyüboğlu, M. Cimboz). İstanbul: Remzi Kitabevi.
POSPELOV, G. (2005). Edebiyat Bilimi. (çev. Yılmaz Onay). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
SPENCER, T. J. B. (1962). Tenkit Sanatı. İstanbul: Kaynak Yayınevi.
ŞENER, S. (2003). Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
ŞENER, S. (2010). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
ŞUAYB, A. (2005). Hayat ve Kitaplar. (haz. Erdoğan Erbay). İstanbul: Salkımsöğüt Yayınevi.
TAHİR’ÜL- MEVLEVİ. (1994). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
TANPINAR, A. H. (2000). Tenkit İhtiyacı. Edebiyat Üzerine Makaleler. (haz. Zeynep Kerman), s
TEKİN, A. (1995). Edebiyatımızda İsimler ve Terimler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
WELLEK, R ve VARREN, A. (1993). Edebiyat Teorisi. (çev. Prof. Dr. Ömer Faruk Huyugüzel) İzmir: Akademi Kitabevi.
YILMAZ, M. (1963). İtalyan Eleştirisine Bir Bakış. Türk Dili Eleştiri Özel Sayısı, Ankara.