TÜRKMEN EDEBİYATINDA BİR FIKRA TİPİ OLARAK ATA KÖPEK MERGEN: HAYATI VE FIKRALARI

Türkmenler, çok zengin bir sözlü edebiyat geleneğine sahiptir. Bu sözlü edebiyat ürünlerinin içerisinde fıkralar ve ana kahramanları olan fıkra tipleri oldukça geniş bir yer tutmaktadır. Türkmen sözlü edebiyatında yer alan önemli fıkra tiplerinden biri de Ata Köpek Mergen’dir. Ata Köpek, 11 Aralık 1898 tarihinde Marı’da dünyaya gelmiştir. O, henüz çocuk yaşlarında iken babasından, köy halkından ve eğitim aldığı eski tarzdaki medreseden Türkmen şair ve edebiyatçıları hakkında bilgi sahibi olmuş ve onların eserlerini okumuştur. Döneminin önemli dergi ve gazetelerinde makale, şiir ve fıkralarına yer verilmiştir. Genç yaşlarında fıkracı kimliği ile ön plana çıkan Ata Köpek Mergen’in en önemli özelliği hem bir fıkra anlatıcısı olması hem de fıkralara konu olmasıdır. Yani fıkralar onun etrafında şekillenmiştir. Onun fıkralarında; dini kullanarak halkı maddi ve manevi olarak istismar eden hilekâr mollalar, sadece kendi çıkarını düşünen siyasi (kolhoz) yöneticilerin halka karşı tutumları ve burjuvazinin halkı küçük görmesi yani zengin-fakir çatışması gibi konular karşımıza çıkmaktadır. Mergen, bu fıkralarında toplumun aksamasına neden olan tüm kusurlara satirik ve didaktik bir üslupla yaklaşmaktadır. Bu çalışmada mizah ve fıkra kavramları genel olarak ele alınıp Türkmen edebiyatında fıkra türüne kısaca değinilmiştir. Ardından Ata Köpek’in hayatı ve edebi kişiliği hakkında bilgi verilmiş ve son olarak da bazı fıkralarından örnekler Türkiye Türkçesi ile verilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkmen edebiyatı, fıkra, Ata Köpek Mergen, söz oyunları, fıkra tipi

Ata Köpek Mergen as Joke Character in Turkmen Literature: His Life and Jokes

Turkmens have a very rich oral literature tradition. Jokes and the character of jokes, which are the main protagonists, have a wide place in these products of oral literature. An important joke character in Turkmen oral literature is Ata Köpek Mergen. Ata Köpek was born in Marı province on December 11, 1898 During his childhood, Ata Köpek learned about Turkmen poets and literati from his father, then from the people of village and in the old-style madrasa where he was educated, and read their works. His articles, poems and jokes were published in important magazines and newspapers of that period. The most important feature of Mergen, who came to the fore with his joker identity at a young age, is that he is both the narrator and the subject of the jokes. So the jokes are shaped around him. In his jokes; we see mullahs who abuse the people financially and spiritually by using religion, the attitudes of the political (Kolhoz: collective farm) administrators who only think of their own benefits, the bourgeoisie's contempt for the people, that is the conflict between the rich and the poor. In these jokes, Mergen approaches all the faults that cause social disruption with a satirical and didactic style. In this study, the concepts of humor and joke are discussed in general and the type of jokes in Turkmen literature is briefly mentioned. Then, information was given about Ata Köpek’s life and literary personality, and finally, examples of some of his jokes were given in Turkey Turkish.

Keywords:

Ata Köpek Mergen, joke, Turkmen literature, joke character,

PDF

___

Artun, E. (2013). Çukurova Yerel Fıkra Tiplerinin Türk Fıkra Anlatma Geleneğindeki VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Basılmamış Bildiri Metni, 1-24.
Avadallah, A.M.-Uylaş, S. (2010). Fıkra Türünün Arap ve Türk Edebiyatlarındaki Yeri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) 42, 147-174.
Duymaz, A. (1997). Türkmen Fıkra Tipi Kemine ve Nasreddin Hoca. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 2, 223-233.
Emedov, Ş. (2004). Türkmen Fıkra Tipleri Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ercilasun, A.B. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Görkem, İ. (2001). Türkistan’da Anlatılan Kemine Fıkraları. Erdem, 37, 163-204.
Gurbangılıçov, Ç.-Atdayev, N. (1968). Gep Sakgalda Däl. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
Gurbanova, Ş.-Kulıyev, Ç.-Orazova J. (2011). 20 Asır Türkmen Edebiyatının Tarihi. Aşgabat.
Gurbansehedov, G. (1980). Ata Köpek Mergen Yılgıryar. Aşgabat: Magarıf Neşiryatı.
Kolcu, A. İ. (2012). Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatı. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
Sakaoğlu, S. (1994). Türk Dünyası Mahalli Tipleriyle Anadolu Fıkra Tipleri Arasındaki Paralellikler. S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S.9, 267-288.
Solmaz, E. (2018). Özbek Mizahında Türler ve Bu Türlerin Genel Özellikleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 11, S. Aralık, 269-275.
Solmaz, E. (2019). Afyonkarahisar/Sandıklı’da Mahalli Bir Fıkra Tipi: Hamamcı Kazım. 9 Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara: Duman Ofset Matbaacılık, 341-347.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük (11.baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkmen, F. (2009). Türkmenistan’da Mizah Tipleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, S. 2, 191-196.
Türkmen, F. (2019). Mizah-Fıkra ve Katmerli Fıkralar. 9 Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara: Duman Ofset Matbaacılık, 419-426.
Yıldırım, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.