AFGANİSTAN’IN TAHAR İLİNDEKİ ÖZBEK TÜRKLERİNİN HALK ÂDET VE İNANÇLARINDA DOĞUM

Doğum, insan hayatında üç önemli dönemden biridir. Doğum ile hayata gözlerini açan bebek, yalnız anne ve babayı değil aynı zamanda anne babanın akrabalarını da mutlu eder. Her çocuk yeni bir umuttur. Çocuğun dünyaya gelmesiyle bütün aileye de sevinç gelir. Tahar ilindeki Özbek Türklerinde doğum en önemli olay olarak sayılmaktadır. Özbek toplumunda çocuk; neslin devamı, sahip olunanların mirasçısı ve itibar kaynağı olarak görülmüştür. Bu çalışma, insan hayatının başlangıcı olan doğum ile ilgili âdet ve inançları tanımlamayı, bu âdetleri değerlendirmeyi amaçlamıştır. Araştırma, daha çok kaynak kişilerden yüz yüze derlenen folklorik malzemelerden hareketle şekillenmiş olmakla birlikte kısıtlı sayıdaki yazılı kaynakları da bünyesinde barındırır. Çalışmada; Tahar ilindeki Özbek Türklerinin inanç, ritüel ve âdetleri, doğumla ilgili inanç ile âdetler; doğum öncesi, anı ve sonrası gibi ana başlıklar ile alt başlıklara ayrılarak değerlendirilmiştir. Derleme yapılırken bazı folklorik unsurların hâlâ hayatiyetini koruduğu bazısının yok olmaya yüz tuttuğu, bazısının da tamamen kaybolduğu tespit edilirek sahadaki âdet, inanç ve uygulamanın benzerleri Türkiye genelinde de görüldüğü sonucuna varılmıştır. Bunların yanı sır derleme esnasında doğum âdet ve inançları ile ilgili dua, aytım ve alkışlar da saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Afganistan, Tahar, Özbek Türkleri, Halk Âdetleri ve İnançları, Doğum

Birth in the traditions and folk beliefs of uzbek turks in the takhar province of afghanistan

Childbirth is an important period in human life. Indeed, childbirth bring lots of happiness and joy to the parents and family. Childbirth is known as most valuable event in Uzbek people in Takhar province, Afghanistan. In Uzbek society, the childbirth is known as the continuation of the generation, successor of the heritage and source of esteem in society. This study was conducted to determine and evaluate the beliefs, customs and tradition of childbirth in Uzbek society. Generally, the research is based on folkloric materials including face-to-face interview with local people in the study area. This is important to be mention that there was some similarity in customs and traditional beliefs between Uzbek people of Takhar and Turk nation in Turkey. It was founded that some folklore is still retain its value but some traditions are going to be disappear or already disappeared. In addition, prayers, verses and applause related to birth customs and beliefs are still remaining in the society.

Keywords:

Afghanistan, Takhar, Uzbek Turks, folk tradition and beliefs, birth,

PDF

___

Abu-Salih, H. (2020). Ürdün’deki Doğum Âdetleri Üzerine Bir Karşılaştırma (Amman- Samsun Örneği). AHBV Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Dergisi (AKAF), 2(1), 10-21.
Akbari, N. (2011). Afganistan Tahhar ili Hocağar İlçesi Ağız (İnceleme- Metin-Sözlük). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Anonymous, (2016). Âsib Şinasî-yi Vaziyeti İktisadî ve İctimaî Vilayeti Tahar. Kabil: İktisat Bakanlığı.
Artun, E. (2010). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi.
Boratav, P.N. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. 3 baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Ercan, A.M. (2002). Gelibolu Yarımadası’nın Geçiş Dönemi Âdetleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı.
Oyghagh, K. (2019). Afganistan’ın Tahhar İehrinde Yaşayan Özbek Türklerinin Folkloru. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı.
Örnek, S.V. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. S. 174, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi.
Örnek, S.V. (1979). Türk Halkbilimi. Ankara: İş Bankası Kültür.
Örnek, S.V. (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Saray, M. (1987). Afganistan ve Türkler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Sönmez, F. (2019). Samsun İli Canik İlçesi Geçiş Dönemi Âdetlerinde Görülen Kültürel Değişimler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Şarık, B. (2016). Türkistan-i Cenûbî. Kabil: Habibullah Hasib Yayınları.
Tanyıldızı, E. (2015). Elazığ Halk Kültüründe Doğum Adetleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, s. 1067- 1084, Ankara.
Maqsudi, A.K. (2018). Afganistan Özbeklerinin Akrabalıkla İlgili Atasözlerinin Türkiye’de Kullanılan Atasözler ile Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyat Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Yarkın, M.H. (2007). Atlas-i Atnografi Akvam-ı Vilayati Cevizcan. Kabil.