ORTAQ TÜRK DİLİ YARATMAQ İDEYASI TƏDQİQATÇI ALİMLƏRİN DÜŞÜNCƏSİ MÜSTƏVİSİNDƏ

Türkdilli dövlətlər arasında münasibətlərin, əlaqələrin gücləndirilməsi, dərinləşdirilməsi çox əlamətdar və sevindirici məsələdir. Buna böyük və zəruri ehtiyac var. Bu inteqrasiyanı dövr, zaman, reallıq özü tələb və diktə edir. Hazırda türkoloji dilçiliyi türklər arasında ortaq ünsiyyət dilinin yaradılması məsələsi daha çox maraqlandırır. Türk xalqlarının 2007-ci ildə Bakıda keçirilən XI qurultayında ortaq türk dilinin yaradılması haqqında tövsiyə də qəbul olunmuşdur. Lakin türkdilli ölkələrin rus imperiyası tərəfindən işğalından sonra bu qardaş, dili bir, dini bir millətlər arasında süni uçurumlar yaranmağa, onlar arasındakı sıx əlaqələr zəifləməyə başlamışdır. Akademik T. Hacıyev M. Kaşğari, Ə. Hüseynzadə, İ. Qaspıralı və Z.Göyalp kimi şəxsiyyətlərin arzularının davamçısı, vərəsəsi kimi çıxış edir, bu işi başa çatdırmağı özünün bir vətəndaş, türklük borcu sayırdı. Bu ideyanı həyata keçirməyi özünün şərəfli vəzifəsi hesab edir, müxtəlif türk xalqlarının nümayəndələri ilə türk dili ilə deyil, başqa bir xarici dillə ünsiyyət qurmağı hər bir türk üçün həqarət sayırdı. Yaşadığımız dövrdə türk xalqları üçün ortaq türk ədəbi dilinin yaradılmasına böyük ehtiyac duyulur. Ortaq dil yaratmaq artıq zamanın tələbidir və bu sahədə ciddi addımların atılmasının vaxtı artıq yetişmişdir.

Anahtar Kelimeler:

Türk dili, ortaq ədəbi dil, Türk xalqları, türkologiya elmi, milli dil

AIM OF CREATING COMMON TURKIC LANGUAGE ACCORDING TO IDEAS OF SCIENTISTS

The strengthening and deepening of relations between the Turkic-speaking states is very significant and pleasing issue. This is a great and necessary need. This integrations required by time, reality. At present, the Turkic linguistics is more interested in the establishment of a common language of communication among the Turks. The recommendation on establishing a common Turkic language has been accepted at the 11th Congress of Turkic peoples in Baku in 2007. However, after the occupation of the Turkic-speaking countries by the Russian Empire, the intense relations between these brotherly, linguistic, and religious nations began to weaken. Academician T. Hajiyev who is heir of the desires of M. Kashgari, A. Huseynzade, I. Kaspirali and Z. Gokalp, and he owes it his duty to finish. He considered it a glorious task to implement this idea, and regarded it as an abuse of Turkish language by the representatives of various Turkic peoples speaking not in Turkish, but in another foreign language. Nowdays there is a great need for a joint Turkic literary language for Turkic peoples. Creating a common language is now a requirement of time, and the time has come to take serious steps in this area.

Keywords:

Turkish Language, Common Literary Language, Turkic Peoples, Turkology, National Language,

PDF

___

Birinci Türkoloji Qurultayda ədəbi dil məsələsi (2015). “Ədəbiyyat” qəzeti, 16 dekabr.
Bugünkü türk kitabları (1991). "Ədəbiyyat” qəzeti, 10 may
Dilimizin tarixi: onu yaxşı bilirikmi? (1989). "Azərbaycan gəncləri”, 20 aprel
Geoffrey, W. (1977). The Turkic Languages of Soviet Muslim Asia: Russian Linguistic Policy, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 2 (May), pp. 208-217http://modern.az/az/news/29574
Quliyev, İ. (2009). Ortaq türk dilinin əsasında Azərbaycan dili dayanmalıdır". Kaspi, 13 fevral, s. 4.
ÖZEREN, M. (2019). Türk Dünyasında Ortak İmlâ (Yazım) Sorunu. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 3. cilt, 1. sayı, s. 104-121.
ÖZEREN, M. (2018). Dil Kimlik İlişkisi Çerçevesinde Rusya Federasyonu’ndaki Türk Halklarının ve Türk Lehçelerinin Durumu. The Journal of Academic Social Science Studies, Number 73,Winter 2018, p. 163-182.
Pool, J. (1976). Developing the Soviet Turkic Tongues: The Language of the Politics of Language, Slavic Review, Vol. 35, No. 3, Sep., pp. 425-442
Türkoloji qurultay: gündəliyi və problemlərinin taleyi (1996.) "Ədəbiyyat qəzeti”, 18 noyabr
Yoloğlu, G. (2008). Ortaq türk dili.Ötəri həvəs, yoxsa tarixi reallığın şərtləndirdiyi zərurət? “Kaspi”. 7 avqust.-N139.-s.7.
Zeynal, S. (2018). Akademik Tofiq Hacıyev və ortaq türk dili ideyası. 23 noyabr, sherg.az