Çorum Bayat İlçesinin Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemindeki İdari Durumu

Bayat, günümüzde Çorum’un bir ilçesidir ve bölgenin en eski yerleşim yerlerindendir. 1530 ve 1576 yıllarına ait tapu defterleri ile çeşitli Osmanlı belgelerinde ismi bazen Bayat bazen de Bayat Divanı olarak anılır. 1800’lerin başlarında Bayat İskilip’e bağlı bir nahiyedir. Fakat bu çok uzun sürmez. Kastamonu ve Ankara salnamelerinde Bayat İskilip'e bağlı köy olarak geçer. XIX. yüzyıla ait belgeler bölgenin idari taksimatının birkaç kez değiştiğini göstermektedir. 1911 yılında nahiye olmasına karar verilir ve Alagöz ismiyle nahiye yapılır. Son zamanlarda Bahaeddin (Nahadan) olarak anılan Bayat’a bir de Alagöz ismi eklenmiş olur. Böylece Bayat, Bahaeddin ve Alagöz sözcükleri bölgeyi isimlendirmek için kullanılır. Tarihi üzerine kapsamlı bir çalışma yapılmamış olan Bayat yöresinin Osmanlı ve Cumhuriyet dönemindeki idari durumunun gözler önüne serilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada; Bayat’ın Osmanlı öncesi tarihine kısaca temas edildikten sonra ayrıntılı bir şekilde Osmanlı dönemi durumu, hangi boy ve aşiretlerin buralara yerleştiği, Cumhuriyet yıllarında bölgedeki gelişmeler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çorum, Bayat, Alagöz, İdari yapı

Administrative Situation of Bayat, Çorum in Ottoman and Republic Periods

It is necessary to build a solid future to know the history of the nations that shows common characteristics and values of them. Nations exist with their memories like human beings and take firm steps forward. As the human beings who can’t form their future without remembering their history, the nations which don’t know and give enough importance to their history cant’t find solutions to today’s issues or can’t form their future.Bayat, today, is a district of Çorum and one of the oldest settlements in the area. It was sometimes called Bayat or Bayat Divanı in some of the Ottoman documents and land registries belonging to the years between 1530 and 1576. In the beginnings of 1800s, Bayat was a sub-district of Iskilip but it didn’t take too long. In Kastamonu and Ankara annuals, Bayat was written as a village of Iskilip. Documents of 19th century shows that the administrative divisions changed several times. Bayat was decided to be a sub-district in 1911 and was named as Alagöz. Thus, along with Bahaeddin (Nahadan), Bayat and Alagöz were used to name the area. It is aimed to give light to the administrative situation of Bayat in Ottoman and Republice Periods. In this study, the pre-Ottoman history of Bayat is touched briefly and then detailed information are given about the situation of Bayat in Ottoman period, settled phratries and tribes in Bayat and the developments in the Republic period.

Keywords:

Çorum, Bayat, Alagöz, Administration,

PDF

___

Alpay, A. (1998). “İskilip’in Tarihi Dokusu ve Çevresi Üzerine Bir Araştırma”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler Sempozyumu, 23-25 Mayıs 1997 İskilip, (Haz. Mevlüt Uyanık), Ankara: TDV. Yay.
Bacı, R. (2016). Çorum Sancağının İskilip Kazasına Bağlı Bayat Nahiyesinin İdari Statüsü ve 19. yüzyıl Ortalarındaki Sosyo-Ekonomik Yapısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BOA, AE. SOSM. III., nr. 3763.
BOA, DH_İ_UM_00048_00032_004
BOA, DH_MB__HPS__00031_00041
BOA, DH_MB__HPS__00031_00041_005.
BOA, MAD. d., nr. 00354.
BOA, NFS. d., nr. 1958.
BOA, ML. VRD. TMT. d., nr. 16321.
Bulduk, Ü. (1992). “XVI. yüzyılda Çorum Sancağı-I: Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatındaki Yeri”, OTAM, S.3, s. 134-160.
Cumhuriyet Arşiv Belgeleri, No: 8.42..13.
Cumhuriyet Arşiv Belgeleri, No: 20894
Çanlı, M. (2013). Ankara, Kastamonu, Sivas Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Çorum (1869-1908), Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yay.
Çay, A. (1998). “Anadolu’nun Türkleşmesi Çerçevesinde Çorum-İskilip ve Çevresinde Türk Yerleşmesi”, Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler Sempozyumu, 23-25 Mayıs 1997 İskilip, (Haz. Mevlüt Uyanık), Ankara: TDV. Yay. Genel nüfus sayımı (1937). 20 ilk Teşrin 1935: Kati ve Mufassal Neticeler, cilt 16: Çorum Vilâyeti. İstanbul: Nütabiat Basımevi.
H. 984 (M. 1576/1577) Tarihli TGG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Çorum I, (Haz.: Davut Güney vd.) 2014, Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yay.
Ilık, M. (2011). Temettuat Defterleri ’ne Göre İskilip’in Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İlter, F. (1992). Bir Anadolu Kenti İskilip, Ankara: TTK. Yay.
Keskin, E. (2010). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şahin, İ. (1993). “Çorum”, TDVİA, 1993, C.8, s. 373-376.
Şahin, K.Ş. (2015). Çorum İli Bayat İlçesi Tarihi (Nüfus ve Temettuat Defterleri), Ankara: Sinopsis Yay.
Uçakçı, İ. (2013). Çorum, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Çankırı Yöresinde Oğuz Boyları, Aşiret, Oymak, Cemaatler, İstanbul: Bilgeoğuz Yay
Yalçın, Ü., İpek, Ö. (2010). Derekutuğun Tarih Öncesi Maden Galerileri, I. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 2 Ekim 2010, s. 65-78.