TÜRK VE KIRGIZ EDEBİYATINDA AĞITLAR

Yeryüzünde yaşayan her milletin kendine has bir kültürü bulunmaktadır. Milletlerin kültürleri o milletin yaşadığı tarihi süreç içerisinde çeşitli sebeplere bağlı olarak gelişir, gelişirken de değişikliklere maruz kalır. Bir milletin kültürünün temelini sahip olduğu gelenek-görenekler, örf-adetler ve bunlara bağlı olarak gerçekleştirilen uygulamalar oluşturmaktadır. Gelenek-göreneklerin temlini ise insanoğlunun bu dünyada yaşadığı hayatı süresince başından geçirdiği hayatın geçiş dönemlerdeki uygulamalar teşkil etmektedir. Geçiş dönemleri veya geçiş törenleri olarak adlandırılan bu aşamalarda çeşitli etkinlikler gerçekleştirilir. En önemli geçiş törenleri doğum, düğün ve ölüm olayına bağlı olarak yapılanlarıdır. Bu geçiş törenleri etrafında her halkın söylediği şiirler bulunmaktadır. Bu şiirlerden biri de ölüm ve ayrılık acısı nedeniyle dile getirilen şiirlerdir. Türk Edebiyatında ölüm ve ayrılık acısıyla çoğunlukla irticalen söylenen bu şiirlere ağıt denmektedir. Ağıtların kaynağı Türk Edebiyatının İslam öncesi devrine dayanmaktadır. Bu şiir türünün başlangıçta söyleyeni unutulsa da, günümüzde anonim olmayan ağıtlar da yazılmıştır. Türklerde ve Kırgızlarda insanoğlunun hayatındaki en önemli geçiş dönemlerinden biri olan ölüm hadisesine bağlı olarak söylenen ağıtlar iki halkın sözlü edebiyatının temelinde aynı kaynaktan beslenmesine bağlanıp gelişmesine rağmen, zaman içerisinde iki halkın geleneğinde bu türün gelişimi farklılık göstermiştir. Türk Edebiyatında ölüm ve ayrılık hadisesine bağlı olarak söylenen ağıtlar, sadece ağıtlar başlığı altında toplanırken, Kırgız Edebiyatında bu şiirler Mun-Zar Irları başlığı altında Kereez, Uguzuv, Joktav, Koşok dört bölümden oluşmaktadır. Makalede ağıtların Türk Edebiyatında ve Kırgız Edebiyatında yapılan araştırmalarda nasıl tasnif edildiği örnekler desteklenerek karşılaştırılması yapılmaktadır.

LAMENTS IN TURKISH AND KYRGYZ LITERATURE

Every nation that lives on the earth has its own culture. The cultures of the nations develop in various ways during the historical period in which the nation lived and are exposed to changes during its development. Traditions-customs, the customs and practices that depend on them are the foundations of a nation's culture. The tradition-custom is the practice of the transition period in which the life that mankind has passed through his life during his life in this world. During these stages, called transition periods or transition ceremonies, various activities take place. The most important transitional ceremonies are the ones built upon birth, wedding and death. There are poetry that every people say around these transition ceremonies. One of these poems is poetry which is expressed because of the pain of death and separation. These poems which are said to be mostly extrovert in the Turkish Literature due to death and separation are called lament. The source of the weights is based on the pre-Islamic devrine of Turkish Literature. Even though this poem was forgotten at the beginning, the anonymous notes are also written today. Despite the fact that the lamentations related to the death hadith, one of the most important transitional periods in the lives of the human beings in the Turks and Kyrgyzs, are connected to the feeding of the same source at the basis of the oral literature of the two people, the development of this kind has been different in the tradition of the two people over time. In Kyrgyz Literature, these poems are composed of Kereez, Uguzuv, Joktav, Koşok under the heading of Mun-Zar Irlari, while the saints mentioned in the Turkish Literature due to the death and separation tradition are merely under the title of titles. Comparisons are made by supporting how samples are categorized in the researches made in Makalede lamentations in Turkish Literature and Kyrgyz Literature.

___

  • Akmataliyev, A. Kırgız Adabiyatının Tarihi. Bişkek: Şam Yayınları, 2004
  • Akmataliyev vd. El Adabiyatı Seriyası, 21 Koşoktor. Bişkek: Kırgız Uluttuk İlimder Akademiyası, 1998.
  • Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
  • Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
  • Dizdaroğlu, Hikmet. Halk Şiirinde Türler. Ankara: TDK Yayınları,1969.
  • Gözaydın, Nevzat. Türk Dili// Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri) Sayı 445-450/Ocak-Haziran, 1989, s. 30.
  • Karaalioğlu, Seyit K. Türk Şiir Sanatı. İstanbul: İnkılâp ve Anka Kitap Evleri,1980.
  • Kaya, Doğan. Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
  • Muratova, Saadat. Börübay Sanjıraçı Ata. Bişkek: Yyy, 2015.