KUTADGU BİLİG’DE SIFAT-FİİL KULLANIMI ÜZERİNE KISMİ BİR İNCELEME

Türk dilinin yazılı kaynakları açısından Kutadgu Bilig önemli bir yere sahiptir. Zira 1900’lü yılların başında Divanu Lugati’t- Türk bulunana kadar Türk dilinin elde bulunan ilk yazılı kaynağı olarak Kutadgu Bilig kabul görüyordu. Bu kabulden dolayı eser çok büyük ilgi görmüş, Türkçenin erken dönemleri ile ilgili tespit ve tahminler bu ilginin neticesi olarak ortaya çıkmıştır. Tabii ki bu durum eser üzerinde sayısız çalışma yapılmasına sebebiyet vermiştir. Yerli ve yabancı Türkologların geçmişte yaptığı çalışmalar neticesinde eserin zenginlikleri büyük oranda ortaya çıkarılmıştır. Kültürel, sosyal, tarihi ve dilsel yönlerden büyük değer taşıyan Kutadgu Bilig günümüzde de birçok çalışmaya kaynaklık etmektedir. Bu çalışmalar ile eserin mahiyeti daha da belirginleşmektedir. Eserin dilsel bir yönünü irdelemek amacı ile kaleme alınan bu yazıda ise Kutadgu Bilig’in bazı beyitlerindeki sıfat-fiil kullanımları incelenecektir. Bu beyitler; 470-580, 645-830, 950-970 beyitleridir. Sıfat-fiiller hakkında giriş mahiyetinde bilgi verildikten sonra Orta Türkçe’de kullanılan sıfat-fiil ekleri verilmiş ve bu eklerin üzerinde durduğumuz beyit aralıklarındaki kullanımları incelenmiştir. Sıfat-fiil ekleri işaret ettikleri zamana göre sınıflandırılmış ve örneklerdeki fonksiyonları üzerinde durulmuştur. Kısaca haklarında bilgi verilen eklerin geçtiği beyitler verilmiş böylece vazifeleri örnek üzerinde gösterilmeye çalışılmıştır.  Belli beyit aralıklarını irdeleyen çalışmanın neticesinde, sıfat-fiil kullanımları hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmuştur. Bazı eklerin işlek olarak kullanılmışken bazılarının ise işlek olmadığı tespit edilmiştir. Böylece Kutadgu Bilig’de sıfat-fiil kullanımı hakkında bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler:

Gramer, Sıfat-fiil, Kutadgu Bilig

A PARTICULAR ANALYSIS ON THE USE OF PARTICIPES IN KUTADGU BİLİG

Kutadgu Bilig has an important place in terms of the written sources of the Turkish language. Because at the beginning of the 1900's, Kutadgu Bilig was accepted as the first written source of Turkish language until Divanu Lugati't Türk was found. Due to this acceptance, the work has attracted a great deal of attention and the findings and estimates of the early periods of the Turkic have emerged as a result of this interest. Of course, this situation has caused numerous works on the work. As a result of the work of local and foreign Turkologists in the past, the wealth of their work has been revealed in great measure. Kutadgu Bilig is of great value in terms of cultural, social, historical and linguistic aspects. With these works, the nature of the work becomes more apparent. In this article, which is aimed at analyzing the linguistic direction of the work, the use of participes in some couplets of Kutadgu Bilig will be examined. These couplets; 470-580, 645-830, 950-970. After the introduction of participes, we have given participe suffixes used in Middle-Turkic languages and examined the use of these suffixes in couplet intervals. The participes suffixes are classified according to the time they pointed out and the functions of the examples are emphasized. Briefly, the couplets to which the annexes given information are given have been given so that attempts have been made to show the appointments on the sample. Some conclusions have been made about the use of participes in the context of the study of certain couplet intervals. Some supplements have been found to work, while others have not. Thus Kutadgu Bilig tried to draw a framework for the use of participes.

___

  • Akar, A. (2015). Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I Metin, TDK Yayınları, Ankara.
  • Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig Çeviri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Argunşah, M. ve Yüksekkaya, G.S.( 2015). Tarihi Türk Lehçeleri “Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça” Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul.
  • Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
  • Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Ergin, M. (2013). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayıncılık, İstanbul.
  • Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev.) Akalın, M. TDK Yayınları, Ankara.
  • Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
  • Korkmaz, Z. (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara.
  • Radloff, W. (1910). Das Kutatku Bilik des Jusuf Chaas Hadschib aus Balasagun II, St. Petersburg, (Akt.) Caferoğlu, A. (2015). Türk Dili Tarihi II, Altınordu Yayınları, Ankara.
  • Tekin, T. (2003) Orhon Türkçesi Grameri, (Haz.) Ölmez, M. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.