Osmanlı yönetiminin Bursalı zenginlerden borç alma girişimi (1789-1792)

18. yüzyıl sonlarında malî durumu iyi olmayan Osmanlı Devleti, savaşları finanse etmek için tağşiş, müsâdere, sultanın hazinesinden para almak gibi yöntemlere başvurmasının yanında âyanlardan ve zengin tüccarlardan asker, mühimmat ve zorunlu borç taleplerinde de bulunmuştur. Devletin Bursa’dan da aynı dönemde benzer talepleri olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin 1787-1792 tarihleri arasında Bursa’nın zenginlerinden ordunun masraflarını karşılamak üzere borç alma girişimi ele alınmıştır. Dönemin koşulları, devletin talebini nasıl gerekçelendirdiği ve tahsilat süreci makalenin alt başlıklarını oluşturmaktadır. Araştırmanın başlıca kaynağı Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde tespit edilen kayıtlar ve Bursa Kadı Sicilleridir. Bu çalışmanın 18. yüzyıl Bursası hakkındaki literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

The Attempt of Ottoman administration to barrow cash from the wealthy residents of Bursa (1787-1792)

In the late 18th century, the Ottoman Empire, in negative financial conditions, not only carried out some methods such as adulteration of currency (tağşiş), confiscation and applying to the private treasury of sultan but also demanded soldier, ammunition, supplies and mandatory debt from local notables and wealthy merchants in order to finance wars. In the same period, there were some demands of state from Bursa, too. In this article, the state’s requisition of debt from the wealthy residents of Bursa with the intention of meeting the expenditures of army between 1787 and 1792 will be taken into account. The conditions of period, the justification of central administration for this application and the collection process of cash are the sub-tittles of this article. The main sources of research are the documents obtained from the Prime Ministry Ottoman Archive and Bursa court records. By this study, it is tried to make a contribution to the literature about 18th century Bursa.

PDF

___

BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 587, Gömlek No: 24151.
BOA, Cevdet Maliye, Dosya No: 587, Gömlek No: 24151.
BOA, HAT, Dosya No: 193, Gömlek No: 9487. (29 Ağustos 1791).
BOA, HAT, Dosya No: 0023, Gömlek No: 1126.
BOA, HAT, Dosya No: 0022, Gömlek No: 1098 A.
BOA, HAT, Dosya No: 0022, Gömlek No: 1024.
BOA, HAT, Dosya No: 18, Gömlek No: 825;
BOA, HAT, Dosya No: 1381, Gömlek NO: 54554.
BOA, HAT, Dosya No: 1413, Gömlek No: 57611.
BOA, HAT, Dosya No: 1382; Gömlek No: 54598.
Bursa Şer’iyye Sicilleri B 100 ve B 105 nolu defterler
Afyoncu, Erhan (2000), “III. Selim Dönemi İç ve Dış Olayları”, III. Selim İki Asrın Dönemecinde, ed. C. Yılmaz, İstanbul, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Yay., ss. 73-81
Aksan, Virginia H. (2007), Ottoman Wars 1700-1870 An Empire Besieged, Great Britain, Pearson Educated Limited.
Alkan Günay, Nilüfer (2011), “A Social and Economical Analysis of An Application: The Confiscations in Late 18th Century Bursa”, Retz/Austria, The 12th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH, 11-15 July 2011).
Alkan Günay, Nilüfer (2012), “19. Yüzyıl Başlarında Bursa’da Âyanlık ve Âyanlık Mücadelesi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sa: 22, ss. 1-22.
Alkan Günay, Nilüfer (2010), 18. yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri (Bursa Örneği), Bursa, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Ayverdi, İlhan (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat.
Cezar, Yavuz (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), İstanbul, Alan Yay.
Çiftçi Cafer (2004), “Müşteri Memnuniyeti, Kalite ve Osmanlı Esnafı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, yıl:5, sa:7, s. 18-34.
Genç, Mehmet (2000), “18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, ss. 211-225.
Genç, Mehmet (2000), “18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, ss. 226-254.
Genç, Mehmet (2000), “Osmanlı İktisadî Dünya Görüşünü Klâsik Prensipleri ve Temel Değerleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, ss. 68-86.
Göçek, Fatma Müge (1999), Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, çev. İ. Yıldız, Ankara, Ayraç Yay.
Karaman, Kıvanç -Şevket Pamuk (2009), “Avrupa Devletleriyle Bir Karşılaştırma Osmanlı Bütçeleri ve Mali Yapının Evrimi”, Toplumsal Tarih, sa: 191, ss. 26-33.
Karataş, Ali İhsan (2006), “XVIII. Yüzyılda Bursa Halkının Ekonomik Yapısı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 15, sa: 2, ss. 231-264.
Kepecioğlu, Kamil (2009), Bursa Kütüğü, c.2, haz. H. Algül vd., Bursa, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yay.
Mantran Robert, XVI.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, çev. M. A. Kılıçbay, İmge Kitabevi, Ankara 1995,
McGowan, Bruce (2004), “Âyanlar Çağı (1699-1812)”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), c. 2, ed. H. İnalcık-D. Quataert, İstanbul, Eren Yay., ss. 759-884.
Oğuzoğlu, Yusuf (2000), “18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Ordusunun Durumu, Yedinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I (25-27 Ekim 1999), Ankara, Genelkurmay Basımevi, ss. 93-99.
Öğün, Tuncay (1999), “Osmanlı Devleti’nde Müsâdere Uygulamaları”, Osmanlı, c. VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., ss. 371-383.
Öğün, Tuncay (2006), “Müsâdere”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 32, ss.67-68.
Özkaya, Yücel (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyanlık, Ankara, TTK Basımevi.
Pamuk, Şevket (Haz) (2000), İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469-1998, Ankara, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
Pamuk, Şevket (2008), “Osmanlı Zenginleri Servetlerini Nasıl Kullanıyorlardı?”, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yay, ss. 147-154.
Sahillioğlu, Halil (1968), “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Sanayi Bölgelerimiz ve Ticarî İmkânları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sa: 11, ss. 61-66.
Shaw, Stanford (2008), Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, çev. Hür Güldü, İstanbul, Kapı Yay.
Ahmet Tabakoğlu (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul, Dergâh Yay.
Telci, Cahit (2007), “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 22, sa: 2, ss. 145-166.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1995), Osmanlı Tarihi, c. IV/1, 5.b., Ankara, TTK Basımevi.