Selçuk BUYRUKOĞLU, Saniye Şehnaz ALTUNAKAR MERCAN

Türkiye’deki Vergi Bilincinin Ölçümünde Yeni Bir Yaklaşım: Vergi Bilinci Endeksi

Vergiyi doğuran olay ile ortaya çıkan vergilendirme süreci devletin vergiyi tahsil etmesi ile son bulmaktadır. Bu süreç neticesinde kamu gelirlerinde artış yaşanırken mükelleflerin gelirlerinde azalma yaşanmaktadır. Vergi bilincine sahip mükellefler gelirlerindeki bu azalmayı bir vatandaşlık görevi olarak görürken, vergi bilincine sahip olmayan mükellefler ödeyecekleri vergi miktarını azaltmanın yollarını aramaktadırlar. Vergi gelirleri açısından önemli bir etken olan vergi bilinci kavramı literatürde genellikle anket yöntemi ile ölçülmeye çalışılmıştır. Yapılan anketlerin belirli bir bölgeyi ya da kesimi kapsaması ise vergi bilincinin ölçülmesinde yeterli olmamaktadır. Bu çalışmada, 2006-2018 yılları arasında Türkiye genelindeki yıllık vergi bilincinin ölçülmesi amacıyla Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından hesaplanan “İnsani Gelişmişlik Endeksine” atıf yapılarak bir formül önerisi geliştirilmiştir. Elde edilen bulgular ise “Vergi Bilinci Endeksi (VBE)” olarak adlandırılmıştır. VBE, 0 ile 1 arasında bir değerden oluşmakta ve değerin 1’e yakın olması vergi bilincinin arttığını, 0’a yakın olması ise vergi bilincinin azaldığını ifade etmektedir. Sonuç olarak, belirtilen yıllardaki endeks değerleri incelendiğinde endeks değerinin en yüksek değerini 0,65 ile 2007 yılında aldığı, en düşük değerini ise 0,29 ile 2014 yılında aldığı görülmektedir. Endeks değerlerinin belirlenmesinde vergi afları, uzlaşma ve devletin vergi denetim yapısı gibi vergisel düzenlemelerin etkisinin yoğun olduğu düşünülmektedir. VBE değerinin belirlenmesinde kullanılan değişkenlerin düzenli veri seti ile geliştirilerek veya değiştirilerek yeniden belirlenmesinde ise bu çalışmanın yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

A New Approach For Measuring Tax Consciousness in Turkey: Tax Consciousness Index

The taxation process that occurs with the tax-generating event ends with the tax collected by the state. As a result of this process, while there is an increase in public revenues, the income of taxpayers decreases. While taxpayers with tax consciousness perceive this reduction in their income as a citizenship duty, taxpayers who are not tax consciousness are in pursuit of ways to reduce the amount of tax they would pay. The concept of tax consciousness, which is an important factor in terms of tax revenues, has been tried to be measured by the survey method in the literature. The conducted surveys covering a certain region or segment is not sufficient to measure tax consciousness. In this study, a formula proposal is developed to measure the annual tax awareness in Turkey over the years 2006-2018 as calculated by the United Nations Development Program in reference to the “Human Development Index”. The findings are referred to as the “Tax Consciousness Index (TCI)”. The TCI consists of a value between 0 and 1, and the value converging to 1 indicates that tax consciousness has increased, and the value converging to 0 means that tax consciousness has decreased. Consequently, upon examining the index values over the specified years, it is seen that the index value reached the highest value (0.65) in 2007, and the lowest value (0.29) in 2014. It is thought that the effects of tax regulations such as tax amnesties, conciliation, and the state’s tax control structure are intense in determining the index values. It is thought that this study would serve as guidance in determining the variables used in determining the TCI value by developing or changing the regular dataset.

PDF

___

Abdioğlu, H. (2007). “Vergi Denetiminde Kırmızı Bayrakların Kullanımı”. Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:36,161-172.
Adimasu, N. A. ve Daare, W. J. (2017). “Tax Awareness and Perception of Tax Payers and Their Voluntary Tax Compliance Decision: Evidence From Individual Tax Payers In Snnpr, Ethıopıa”, International Journal of Scientific and Research Publications, 7 (11), 686-695.
Akinfala, F. F., Ekong, M., Liman, A., Tyem, P., Ashu, A., Kam-Selem, M. (2018). “Federal Inland Revenue Service Tax Awareness Index: Development and Validation”, International Journal of Business and Management, 13 (7), 249-261.
Akkara, Ö. ve Gencel, U. (2016). “Yükseköğretim Öğrencilerinin Vergiye Yönelik Algılarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi: Çanakkale Onsekizmart Üniversitesi Örneği”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 8 (1), 28-48.
AlAdham, M., Alaffo, A., Abukhadijeh, M. A., &Qasem, M. F. (2016). “Tax Evasion and Tax Awareness Evidence from Jordan”. International Business Research, 9(12), 65-75.
Aliçavuşoğlu, Ç. (2016). “Vergi Affının Mükellefler Üzerindeki Etkileri Tokat İli Örneği”, ICHACS, 62-67.
Apak, S. ve Yılmaz, G. (2011). “Türkiye’de Kriz Döneminde Açıklanan Ekonomik Önlem Paketleri”, Muhasebe Finansman Dergisi, Sayı:43, 14-23.
Buyrukoğlu, S. (2016). "Vergi Bilincinin Zedelenmesinde Devlet Faktörü". Vergi Sorunları Dergisi. 167-171.
Buyrukoğlu, S. ve Erasa, İ. (2012)."Vergi Bilincinin Oluşmasında Mükellef Haklarının Yeri ve Önemi". Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:375, 116-127.
Buehler, G. A. (1940). "The Tax System and Tax Consciousness", The Bulletin of the National Tax Association , Vol. 25, No. 8, pp. 237-246.
Cansız, H. (2006). "Vergi Mükelleflerinin Vergiyi Algılama Hakkındaki Görüşleri: Afyonkarahisar İli Örneği". Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(2), 115-118.
Çiçek, U. ve Bitlisli, F. (2017). "Vergi Eğitiminin Üniversite Öğrencilerinin Vergi Bilinci ve Farkındalığı Üzerindeki Etkisi: Bir Araştırma". Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 261-277.
Çelebi, A. K., Mıynat, M., Canbay, T., Bulut, Z. A., Mastar Özcan, P., Akyol Bulut, Ö., Tunçay, B. (2019). Üniversite Öğrencilerinin Vergi Bilinci ve Vergi Algılarının Ölçülmesine Yönelik Ampirik Bir Araştırma: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Örneği, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Basımevi, Manisa.
Çelikkaya, A. (2002). "Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler". e-akademi Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler, Aylık İnternet Dergisi, Sayı:5.
Demir, İ. C., Ciğerci, İ. (2016). "Vergi Bilincinin Oluşumunda Eğitimin Rolü: İlköğretim Öğrencileriyle Ampirik Bir Çalışma". Yönetim ve Ekonomi Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 127-143.
Demirtaş Aydoğan, S. (2017). "Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergiye Karşı Davranışları Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi", Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, ICOMEP 2017 Özel Sayısı,14-22.
Geyik, O. ve Altunakar Mercan, S. Ş. (2019). "Oyun Yöntemiyle Vergi Bilincinin Oluşturulması: Taxlandia Oyun Uygulamasının İncelenmesi." III. International Symposium on Economics, Politics and Administration. 10-12 Ekim, Diyarbakır.
Hastuti, R. (2014). "Tax Awareness and Tax Education: A Perception of Potential Taxpayers", International Journal of Business, Economics And Law, 5(1), 83-91.
Karaca, C. (2016). Türkiye’nin Güncel Ekonomik-Mali Sorunları ve Politikaları, Ekin Yayınevi, Bursa.
Kıral, E. (2018). "Vergi Ahlak ve Vergi Bilincini Etkileyen Faktörler: Çukurova Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Analiz", Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt-Sayı: 11(2), 150-167.
Kılıç, S. ve Aytaç, D. (2019). "Gönüllü Vergi Uyumunu Etkileyen Bir Faktör Olarak Etnosentrizm". Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54(3), 1357-1376.
Kireçtepe, B. vd. (2016). "Teorik ve Tarihsel Çerçevede Vergi Afları: 6736 Sayılı Kanunun İncelenmesi", Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 339, 146-158.
Korlu, R. K., Çetinkaya, Ö. ve Gerçek, A. (2016). “Yerel Vergi Bilincinin Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi: Bursa Örneği”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt:14, Sayı:28, 443-465.
Malkawi, Bashar H. ve Haitham A. Haloush (2008). "The Case of Income Tax Evasion in Jordan: Symptoms and Solutions", Journal of Financial Crime, 15(3), 282-294.
Muter Naci Birol, S. Sakınç, A.K. Çelebi (1993). Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları Araştırması, Celal Bayar Üniversitesi, İ.İ.B.F. Maliye Bölümü, Manisa.
Nurkhin, A., Novanty, I., Muhsin, M., & Sumiadji, S. (2018). "The İnfluence of Tax Understanding, Tax Awareness and Tax Amnesty Toward Taxpayer Compliance". Journal Keuangan dan Perbankan, 22(2), 240-255.
Organ, İ. ve Yegen, B. (2013),."Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Oluşumunda Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü: Adana Örneği". Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27 (4), 241-271.
Ömürbek, N., Çiçek H. G. ve Çiçek S. (2007). Vergi Bilinci Üzerine Bir İnceleme: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Yapılan Anketin Bulguları. Maliye Dergisi, (153), 102-107.
Özgün, Z. ve Yüksel, C. (2018). "Mersin’de Vergi Mükelleflerinin Vergi Algısı, Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Düzeyinin Ölçülmesi". Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü EDergisi, 1(2), 33-48.
Pekkaya, M., Cural. M. ve Çelebi E. C. (2017). "SMMM'ler Vergi Bilinci Boyutları Ve Boyutlara Göre Vergiye Bakışları: Zonguldak'ta Bir Uygulama", Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICMEB17 Özel Sayısı, 1066-1078.
Sağlam, M. (2013). "Vergi algısı ve Vergi Bilinci Üzerine Bir Araştırma: İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Öğrencilerinde Vergi Algısı ve Vergi Bilinci". Sosyoekonomi, 2013-1, 315-334.
Savaşan, F. Ve Odabaş, H. (2005). “ Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Nedenleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma”. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt:5, Sayı:10, 1-28.
Savitri, E. ve Musfialdy (2016). “ The Effect of Taxpayer Awareness, Tax Socialization, Tax Penalties, Compliance Cost at Taxpayer Compliance with Service Quality as Mediating Variable”. Procedia Social and Behavioral Sciences, 219, 682-687.
Taytak, M. (2010). “İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinde Vergi Bilincinin Tespiti: Amprik Bir Araştırma”, Maliye Dergisi, Sayı:158, 496-512.
Teyyare, E. ve Kumbaşlı, E. (2016). “Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakının Gelişmesinde Maliye Bölümü Eğitiminin Rolü”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(4), 1-29.
Torgler, Benno (2005). “Tax Morale and Direct Democracy”, Europen Journal of Political Economy, Vol:21, 525-531.
Türkay, İ. (2019). “Vergi Bilinci/Vergi Ahlakı/Vergiye Gönüllü Uyum ve Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Faktörler”, Vergi Raporu Dergisi, Sayı: 232, 161-203.
Uyanık, A. (2019). “Vergi Bilinci ve Vergiye Gönüllü Uyumun Vergi Gelirlerine Etkilerinin Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, Sayı: 177, 354-386.
Yelman, E. (2017). “Türkiye'de Çıkarılan Vergi Aflarının Nedenleri ve 6736 Sayılı Kanun'un Mali Yönden İncelenmesi”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(15), 67-84.
Yeşilyurt, Ş. (2015). “Vergi Bilincinin Vergi Ahlakı Üzerindeki Etkisi: Maliye ve İlahiyat Bölümü Öğrencileri Örneği”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:12, Sayı:32, ss.36-56.
Yurdakul, A. (2013). Vergi Ahlâkı ve Vergi Ahlâkını Belirleyen Faktörlerin Analizi: Bursa İli Örneği, [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.