BİST’te İşlem Gören Turizm Firmalarının Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Ölçümü

2016 yılı ve sonrasında Türkiye turizminde yaşanan dalgalanmaların endüstriye olan etkisini belirlemek, turizm firmalarının etkinliklerini saptamak ve bu doğrultuda gerekli iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak amaçlanmıştır. Bu kapsamda BİST’te işlem gören 11 adet turizm firmasının 2016-2019 dönemi yıllık faaliyet raporları ve finansal tablo verileri incelenmiştir. Verilerin analizinde işletme etkinliklerinin ölçüm yöntemlerinden non-parametrik matematiksel programlama tabanlı Veri Zarflama Analizi (VZA) uygulanmıştır. İşletmeler ölçeğe göre değişken getiri varsayımında, girdi odaklı BCC yöntemi ile analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda firmaların veri çıktı miktarına ulaşabilmeleri için hedeflenen girdi değerleri saptanmış, mevcut girdi miktarlarında yaklaşık yarı oranda bir azalmayı gerekli kılacak iyileştirme değerleri hesaplanmıştır. Etkinlik değerine ulaşamayan firmaların, faaliyetlerine dayalı giderlerini iyileştirmeleri gerekmektedir. Bu iyileştirmeler firma ölçeği ve teknik yönden iyileştirmelerdir. Bununla birlikte elde edilen gelir ve kâra kıyasla toplam yatırımların miktarında düşüşler gerekli görülmektedir. Faaliyete dayalı girdilerin BCC yöntemi iyileştirme tablolarında belirtilen şekilde düzenlenmesi, etkin durumda olmayan karar verici birimler için yol gösterici olacaktır.

Measuring the Efficiency of Tourism Companies Listed on BIST by Data Envelopment Analysis Method

The purposes of this study are to determine the effects of fluctuations, and to elicit the tourism firms' effectiveness since 2016 in the Turkish market, and to propose suggestions for improvements. In these scopes, between 2016 and 2019, the annual reports and the financial statements of 11 tourism firms that are traded in BIST were examined. Data Envelopment Analysis (DEA) that is a non-parametric mathematical programming method, was used to measure the efficiencies of firms. Firms were analyzed with the BCC method that is based on the assumption of variable returns according to the scale, being input-oriented. As a result of the analysis, the targeted input values were determined so that the firms could reach the data output amount, and improvement values that would require a nearly half reduction in the available input amounts were calculated. A firm that effectiveness cannot reach the targeted input value should reduce its expenses based on its activities. These improvements are related to firm size and technical issues. However, it was determined that it is necessary a cut at the investment budget compared to the firm’s income and profit obtained. When activity-based inputs that are regulated according to the BCC method improvement tables can serve as a guide for ineffective decision-making units of the firm.

___

Akkaya, G.C., Uzar, C. (2012). Financial Efficiency Test of the ISE Tourism Companies: Data Envelopment Analysis Application. International Journal of Economics and Finance Studies, 4(1), 95-100.
Aksu, A., Köksal, C.D. (2005). Bağımsız ve Zincir Otel İşletmelerinin Veri Zarflama Analizi ile Etkinliklerinin Karşılaştırılması: Antalya Bölgesinde Bir Çalışma. İktisat, İşletme ve Finans, 20(235), 97-107.
Akyüz, Y., Yıldız, F., Kaya, Z. (2013). Veri Zarflama Analizi (Vza) ve Malmquist Endeksi İle Toplam Faktör Verimlilik Ölçümü: Bist’te İşlem Gören Mevduat Bankaları Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4): 110-130.
Atrill, P., McLaney, E., Harvey, D. (2014). Accounting: An Introduction, 6/E (Vol. 6). Pearson Higher Education AU.
Avkıran, N. K. (2001). Investigating technical and scale efficiencies of Australian universities through data envelopment analysis. Socio-economic planning sciences, 35(1), 57-80.
Babacan, A., Özcan, S. (2009). Alanya Bölgesi Otellerinin Göreli Etkinliğinin Belirlenmesi: Bir Veri Zarflama Analizi Tekniği Uygulaması/Research of Alanya Region Hotels' Relative Efficiency: An Application of Data Envelopment Analysis Technique. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 176-189.
Bahar, O., Kozak, M. (2008). Tourism economics: Concepts and practices. Nova Science Pub Incorporated.
Bakırcı, F. (2006). Üretimde Etkinlik ve Verimlilik Ölçümü: Veri Zarflama Analizi: Teori ve Uygulama. Atlas Yayınları.
Bal, V., Bilge, H. (2013). Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-14.
Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W. (1984). “Some Models for Estimating Thecnical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis”. Management Sciences, 30(9): 1078- 1092.
Bayrak, R., Bahar, O. (2017). Economic Efficiency Analysis of Tourism Sector In OECD Countrıes: An Emprical Study With DEA. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (20), 83-100.
Benli, Y. K. (2012). Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist Toplam Faktör Verimliligi (TFV): Konaklama Isletmelerinde Bir Uygulama/Data Envelopment Analysis (DEA) and Malmquist Total Factor Productivity (TFP): An Empirical Evidence in Accomodation Businesses. Ege Akademik Bakis, 12(3), 369.
Cenger, H. (2011). İmkb’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Performanslarının Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3), 31-44.
Charnes, A., Cooper, W. W., Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision making units. European journal of operational research, 2(6), 429-444.
Charnes, A., Cooper, W. W., Rhodes, E. (1981). Evaluating program and managerial efficiency: an application of data envelopment analysis to program follow through. Management science, 27(6), 668-697.
Charnes, A., Cooper, W. W., Lewin, A. Y., Seiford, L. M. (1994). Data Envelopment Analysis: Theory. Methodology and Applications.(1ª ed.) Kluwer Academic Publishers, Boston.
Chen, C-F. (2007). Applying The Stochastic Frontier Approach to Measure Hotel Managerial Efficiency in Taiwan. Tourism Management, 28(3), 696-702.
Chiang, W-E. (2006). A Hotel Performance Evaluation of Taipei International Tourist Hotels- Using Data Envelopment Analysis. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 11(1), 29- 42.
Cooper, W. W., Tone, K., Seiford, L. M. (1999). Undesirable Outputs Models. Data Envelopment Analysis, a Comprehensive Text with Models, Applications References, and DEA-Solver Software Cdrom.
Corne, A. (2015). Benchmarking and Tourism Efficiency in France. Tourism Management, 51, 91-95.
Çağıl, G. (2011). 2008 Küresel Kriz Sürecinde Türk Bankacılık Sektörünün Finansal Performansının Electre Yöntemi ile Analizi. Maliye ve Finans Yazıları, 1(93), 59-86.
Çağlar, A. (2003). Veri Zarflama Analizi ile Belediyelerin Etkinlik Ölçümü. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Çelik, M. K. (2016). Turizm Sektöründeki İşletmelerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (17), 65-88.
Demir, P., Derbentli, Ö., Sakarya, E. (2012). Kars İlinde Bulunan Mandıraların Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmesi. Kafkas Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 18(2), 169-176.
Demir, Y., Gençtürk, M. (2006). İMKB’de İşlem Gören Yerli ve Yabancı Bankaların Göreli Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçümü. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(2), 49-74.
Doğan N.Ö. (2015). VZA Süper Etkinlik Modelleri ile Etkinlik Ölçümü: Kapadokya’da Faaliyet Gösteren Balon İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(1), 187-203.
Doğan, N. Ö., Tanç, A. (2008). Konaklama İşletmelerinde Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Faaliyet Denetimi: Kapadokya Örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(1), 239-258.
Doğan, N. Ö., Ersoy, Y. (2018). Veri Zarflama Analizi ile Konaklama İşletmelerinde Etkinlik Ölçümü: Yozgat İli Örneği. Mukaddime,9(2), 119-134.
Dwyer, L., Cavlek, N. (2019). Economic globalisation and tourism. Timothy, D.J. (Ed.), Handbook of Globalisation and Tourism içinde (581-601) Edward Elgar Publishing, USA.
Ebnerasoul, S. A., Yavarian, H., Azodi, M. A. (2009). Performance evaluation of organizations: an integrated Data Envelopment Analysis and Balanced Scorecard approach. International Journal of Business and Management, 4(4), 42-48.
Emir, Ö., Özgür, E. (2008). Konaklama Tesisleri Etkinlik Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 163-175.
Erciş, M. S., Gülcü, A. (2008). Veri zarflama analizi yöntemiyle konaklama işletmelerinin etkinliklerinin ölçümü ve bir uygulama. Trakya Üniversitesi, 17, 50-61.
Ergun, T. (2010), Mikroekonomiye Giriş, Detay Yayıncılık, Ankara.
Ergül, N. (2014). Veri zarflama analizi yöntemiyle konaklama işletmelerinin etkinliklerinin ölçümü ve bir uygulama. Trakya Üniversitesi, 17, 50-61.
Farrell, M. J. (1957). “The Measurement of Productive Efficiency”. Journal of the Royal Statistical Society. Series A (General), 120(3): 253-290.
Goto, M., Otsuka, A, Sueyoshi, T. (2014). DEA (Data Envelopment Analysis) Assesment of Operational and Environmental Efficiencies on Japanese Regional Industries. Energy, 66, 535-549.
Göktolga, Z.G., Artut, A. (2011). Sivas İlinde Liselerin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 63-78.
Hsieh, L,F., Lin, L,H., (2010). A Performance Evaluation Model for International Tourist Hotels in Taiwan-An Application of The Relational Network DEA. International Journal of Hospitality Management, 29(1), 14-24.
Hwang, S.N., Chang T. Y. (2003). Using Data Envelopment Analysis to Measure Hotel Managerial Efficiency Change in Taiwan, Tourism Management, 24(4), 357–369.
İçöz, O., Kozak, M. (1998). Tourism Economics. Ankara: Turhan Publication. İmamoğlu, G., Köse, Y., Demirci, E. (2017). Sağlık kuruluşlarının su kullanım etkinliklerinin iller düzeyinde belirlenmesi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 74(Supp: Su Kongresi), 63-72.
Karacabey, A. A. (2001). Veri Zarflama Analizi. Ankara Üniversitesi S.B.F. Tartışma Metinleri No:33.
Kayalıdere, K., Kargın, S. (2004). Çimento ve Tekstil Sektörlerinde Etkinlik Çalışması ve Veri Zarflama Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 196- 219.
Kıllı, M., Atan, M. (2005). Etkinlik/Verimlilik çalışmalarında kullanılan veri zarflama analizi üzerine karşılaştırmalı yaklaşımlar. İstatistik Kongresi İstatistik Mezunları Derneği ve Türk İstatistik Derneği, Antalya.
Köşker, H. (2017). Krizlerin Turizm Sektörüne Etkileri Üzerine Bir Araştırma: 2016 Yılı Türkiye Örneği. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (62), 216-230.
Kumar, A., Jain, V., Kumar, S. (2014). A Comprehensive Environment Friendly Approach for Supplier Selection. Omega, 42(1), 109-123.
Kumar, A., Shankar, R., Debnath, R.M. (2015). Analyzing Customer Preference and Measuring Relative Efficiency in Telecom Sector: A Hybrid Fuzzy AHP/DEA Study.Telamatic and Informatics, 32(3), 447-462.
Kutlar, A., Babacan, A. (2008). Türkiye’deki Kamu Üniversitelerinde CCR Etkinliği Ölçek Etkinliği Analizi: DEA Tekniği Uygulaması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 148-172.
Lin, W.C., Yahalom, S. (2012). Enchancing the Efficiency of the Benchmarking Learning Map Model: The Integrated FRA Perspective. Romanian Journal of Economic Forecasting, 15(3), 44-57.
Lorcu, F. (2008). Veri Zarflama Analizi (DEA) İle Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkelerinin Sağlık Alanındaki Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
Martin, J. C., Mendoza, C., Román, C. (2017). A DEA travel–tourism competitiveness index. Social Indicators Research, 130(3), 937-957.
Oliveira, R., Pedro, M. I., Marques, R. C. (2013). Efficiency and its determinants in Portuguese hotels in the Algarve. Tourism Management, 36, 641-649.
Önüt, S., Soner, S. (2006). Energy Efficiency Assessment for The Antalya Region Hotels in Turkey. Energy and Buildings, 38, 964–971.
Özata, M., Sevinç, İ. (2010). Konya’daki Sağlık Ocaklarının Etkinlik Düzeylerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 77-87.
Özçelik, H., Kandemir, B. (2015). BİST’de İşlem Gören Turizm İşletmelerinin TOPSIS Yöntemi ile Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 17(33) 97-114.
Özden, Ü.H. (2008). Veri Zarflama Analizi (VZA) ile Türkiye’deki Vakıf Üniversitelerinin Etkinliğinin Ölçülmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 167-185.
Özkan, T. (2019). Türk Bankacılık Sisteminde Veri Zarflama Tekniği ile Banka Etkinliğinin Ölçülmesi. Third Sector Social Economic Review, 54(3), 1511-1529.
Öztürk, E. (2016). Maliyet Performansının Ölçümü İçin Göreli Etkinlik Analizi: BİST Çimento Sektöründe Veri Zarflama Analizi Uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 1-16.
Özüdoğru, H. (2017). TÜRKİYE'DE SİGORTA ŞİRKETLERİNDE VERİ ZARFLAMA YÖNTEMİ İLE ETKİNLİK ÖLÇME ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Third Sector Social Economic Review, 52(3), 82-96.
Pulina, M., Detotto, C., Paba, A. (2010). An investigation into the relationship between size and efficiency of the Italian hospitality sector: A window DEA approach. European Journal of Operational Research, 204(3), 613-620.
Rouyendegh, D.B., Erkan, T.E. (2010). Ankara’da Bulunan 4 Yıldızlı Otellerin, VZAAHS Sıralı Hibrit Yöntemiyle Etkinlik Değerlendirmesi. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 12(3), 69-90.
Ru, Q., Ruonan, X. (2013). The Study on the Efficiency Evaluation of Urban Tourism Based on the Method of DEA. 25th Chinese Control and Decision Conference (CCDC), 1616-1619.
Santana, G. (2004). Crisis management and tourism: Beyond the rhetoric. Journal of Travel & Tourism Marketing, 15(4), 299-321.
Sarı, Z. (2015). Veri Zarflama Analizi ve Bir Uygulama. Hacettepe Üniversitesi İstatistik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Soba, M., Akcanlı, F. (2012). Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile İMKB’de Gıda, İçki ve Tütün Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi,14(2): 259-274.
Stancheva, N., Angelova, V. (2004). Measuring the efficiency of university libraries using data envelopment analysis. University of Economics-Vane.
Sür, K. (2018). Finansal Etkinlik Ölçümünde Veri Zarflama Analizi: BİST’te Ampirik Bir Uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Şenel, C., Şekeroğlu, S. (2019). Yatırım ve Kalkınma Bankalarının Etkinliklerinin VZA Yöntemiyle Analizi ve Türk Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama. Third Sector Social Economic Review, 54(1), 565-580.
Tarım, Ş., Dener, H. I., Tarım, A. (2000). Efficiency Measurement in The Hotel Industry: Output Factor Constrained Dea Application, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 11(2), 111–123.
Tetik, S. (2003). İşletme Performansını Belirlemede Veri Zarflama Analizi. Yönetim ve Ekonomi 10(2), 221-229.
Tezsürücü, D., Sofyalıoğlu, Ç. (2015). AHS-VZA Yöntemi ile Tedarikçilerin Performans Değerlendirmesi: Beyaz Eşya Sektöründe Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 113-128.
Tse, T.S.M. (2006). Crisis management in tourism. D. Buhalis ve C. Costa (Eds.), Tourism Management Dinamics, Trend, Management and Tolls içinde (ss.28-38). Elsevier Butterworth- Heinemann.
Tsolas, I. (2014). DEA Performance Assessment of Greek Listed Metallurgical Firms. Journal of Modelling in Management, 9(1), 58-77.
TÜRSAB, (2020). İstatistikler. https://www.tursab.org.tr/istatistikler/turist-sayisi-ve-turizmgeliri Erişim: 23.03.2020
Ulucan, A. (2000). Şirket Performanslarının Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı Genel ve Sektörel Bazda Değerlendirmeler. Hacettepe üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 405-418.
Ulucan, A. (2002). İSO 500 Şirketlerinin Etkinliklerinin Ölçülmesinde Veri Zarflama Analizi: Farklı Girdi Çıktı Bileşenleri ve Ölçeğe Göre Getiri Yaklaşımları ile Değerlendirmeler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(02): 186-202. https://www.unwto.org/global/press-release/2018-01-15/2017-international-tourism-resultshighest- seven-years
Uyar, S., Alış, M. (2014). Konaklama İşletmelerinde Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Faaliyet Denetimi Uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 107-136.
Ünlüönen, K., Tayfun, A., Kılıçlar, A. (2007). Tourism Economics, Ankara: Nobel Publication.
Yakut, E., Harbalıoğlu, M., Pekken, N.Ü. (2015). Turizm Sektöründe BİST’a Kayıtlı İşletmelerin Veri Zarflama Analizi ve Toplam Faktör Verimliliği ile Finansal Performaslarının İncelenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi,7(2), 235-257.
Yanardağ, M. Ö., Avcı, M. (2012). Problems in Tourism Sector Employment: An Empirical Evaluation On Marmaris, Fethiye, Bodrum. Ege Strategic Research Journal, 3(2), 39-62.
Yang, C., Lu, W-M. (2006). Performance Benchmarking for Taiwan’s International Tourist Hotels. Information Systems and Operational Research, 44(3), 229-245.
Yaşar, G., Yaşar, M. M. (2017). Türkiye–Rusya Uçak Krizi Sonrasında Türkiye Turizmi. VII. Uluslararası Karadeniz Sempozyumu “Türk Rus İlişkileri” Bildiriler E-Kitabı, 100-106.
Yavuz, İ. (2001). Sağlık Sektöründe Etkinlik Ölçümü: Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama. MPM Yayınları, Ankara.
Yiğiter, Ş. Y., Özyiğit, H. (2016). Türkiye'deki Finansal Kriz Dönemlerinde Halka Açık İşletmelerin Likidite Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi. World of Accounting Science, 18(2).
Yolalan, R. (1993). İşletmelerarası Göreceli Etkinlik Ölçümü, Ankara. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, No:483.