Mardin’de Değiştirilen Yer Adları Üzerine Bir Tasnif Denemesi

Yer adları; bir bölgenin coğrafi, sosyal, kültürel, tarihî özelliklerini yansıtır. Yer adlarının tıpkı kişi adları ve diğer özel adlar gibi genellikle veriliş nedenleri ve hikâyeleri vardır. Su, bitki, hayvan, yer bilimleri gibi fiziki ve(ya) unvan, kişi adları, tarihî olaylar gibi beşerî nedenler çoğu zaman yer adlarının belirleyicisidir. Kimi yer adlarının verilişiyse tesadüfi, nedensiz veya belirsizdir. Türkiye; coğrafi konumu, tarihî dokusu, fiziki koşulları, sahip olduğu etnik yapı ve dil farklılıkları gibi özelliklerinden ötürü, yer adları konusunda zenginlik ve çeşitlilik gösterir. Yer adları, aktif ve(ya) dominant dille paralellik gösterebileceğinden değişen dünyayla birlikte değişiklik gösterebilir. Bu değişiklik kimi zaman kendiliğinden, doğal süreçlerle gerçekleşirken kimi zaman da daha kısa sürede, resmî kanallar aracılığıyla gerçekleşir. Türkiye’deki yer adlarının bir kısmı son yüzyılda birtakım nedenlerden ötürü resmî kurullarca değiştirilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Mardin iline bağlı 702 yerleşim yeri adının 561’i değiştirilmiştir. Bu çalışmada, Mardin ili ve ilçelerine ait bazı mahallelerin değiştirilen yer adları, eski adlarıyla karşılaştırılarak, eski yer adları değiştirilirken hangi hususların dikkate alındığına yönelik bir tasnif denemesi yapılmıştır. Bu hususlar eski adın dilinden Türkçeye çeviri, eski adın yeni adla semantik bağlantısının olması, eski adın birtakım fonetik değişikliklere uğrayarak Türkçeye yakın hale ge(tiri) lmesi, ve tesadüfi/nedensiz verilen yer adları olarak sıralanabilir.

A Classification Experiment on Place Names Modified in Mardin

Toponomy reflects the geographical, social, cultural and historical characteristics of a region. Place-names are usually given for specific reasons, just as person names and other proper names. Physical (hydronomy, botany, zoology, geology) and human (title, person names, historical events) causes are often the determinants of place-names. Some toponomy is given coincidence or gratuitous. Due to factors such as geographical location, historical texture, physical conditions, and ethnic and linguistic differences, Turkey is rich and diverse in placenames. Toponomy may change with the world changing as it is parallel to the active and (or) dominant language. This change sometimes takes place spontaneously and with natural processes, and sometimes even shorter, through official channels. In the last century, place-names in Turkey have been replaced by official committees due to a number of reasons. Mardin has 702 settlements and its 561 settlement’s has been changed. In this study, a research was carried out to determine which methods have been used in changing the old place names by means of comparing the old and new neighborhood names of Mardin province and districts of it. These methods can be listed as the translation of the toponomy into the Turkish, the semantic connection of the toponomy with the new name, the transformation of the toponomy to The Turkish by some phonetic changes, chance/unsubstantiated.

PDF

___

Açıkel, Ali; “Artukabad Kazası Yer Adları (1455-1600)”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, 2003, s. 181-202.
Aliağaoğlu, Alpaslan ve Yiğit, Yücel; “Balıkesir’de Şehirsel Toponimi: Cadde Adları”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı 30, 2013, s. 311-330.
Aslan, Namık; “Yozgat/Boğazlıyan/Gürden (Yazıkışla) Köyü Yer Adları Üzerine Bir Deneme”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, (05-07 Mayıs 2016), Bozok Üniversitesi Yayını, Yozgat, III. Cilt, 2016, s. 207-215.
Dâhiliye Vekâleti, Son Teşkilatı Mülkiyede Köylerimiz (Eski Harflerle), Ankara, 1928.
Ercan, Aktan Müge; “Yazılı ve Sözlü Kaynaklardan Hareketle Gelibolu Yarımadası Köy Adları Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 23, 2002, s. 113-121.
Eren, Hasan; Yer Adlarımızın Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
Ergin, Muharrem; Dede Korkut Kitabı - 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
Eröz, Mehmet; “Türk Onomastiği Bakımından Adapazarı Yer Adları”, 1970-1971 Ders Yılı Sosyoloji Konferansları, İst. Üniv. Yayınları 1728, İkt. Fak. Yay. 310, İstanbul, 1972, s. 107-119.
Erpolat, Mehmet Salih; “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Mardin Sancağındaki Aşiretler”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (26-28 Mayıs 2006), Mardin, 2006, s. 447-466.
Gönen, Sinan, Anadolu’da Yer Adlarına Bağlı Olarak Oluşan Efsaneler Üzerine İncelemeler, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2004, (Yüksek Lisans Tezi).
Göyünç, Nejat; XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1969.
Gülbetekin, Murat; Mekânın Hafızası Yer Adları, Hitabevi, Ankara, 2017.
Güner, İbrahim ve Ertürk, Mustafa; “Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma”, Muğla Üniversitesi, SBE Dergisi, Bahar, Sayı 12, 2004, s. 39-62.
http://www.illeridaresi.gov.tr/cografi-adlar-uzmanlar-kurulu-alisma-esas-ve-usullerineiliskin-y-nerge. Erişim Tarihi: 27.03.2018.
http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10210.pdf. Erişim Tarihi: 03.05.2018.
https://www.nisanyanmap.com/?y=ziyaret&t=&lv=1. Erişim Tarihi: 09.12.2018.
İbret, B. Ünal; “Çankırı’daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 7, 2003, s. 53-80.
Kocakuşak, Süha; “Alanya’da Yerleşme Adlarının Özellikleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 4, 1993, s. 171-187.
Nişanyan, Sevan; Hayali Coğrafyalar: Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Değiştirilen Yeradları, Tesev Yayınları, İstanbul, 2011.
Sezen, Tahir; Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 21, 2006.
Şahin, Arzu, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Mardin Sancağı (1789-1840), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2017, (Doktora Tezi).
Şahin, İbrahim; “Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları”, Avrasya Terim Dergisi, 1 (1), 2013, s. 46-58.
Şenel Mustafa ve Önal Aysun Gündüz; “Yer Adları (Toponimi) Açısından “Tarama Sözlüğü””, Karadeniz, 36, 2017, s. 161-172.
T.C. İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Köylerimiz, Başbakanlık Basımevi D.S.İ. Ankara, 1968.
Tunçel, Harun; “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Fırat University Journal of Social Science), Cilt: 10, Sayı: 2, Elazığ, 2000, s. 23-34.
Umar, Bilge; Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
Üce, Mehmet Salih, 316 Numaralı Midyat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (Hicri 1329-1337/Miladi 1913-1921), Batman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman, 2016, (Yüksek Lisans Tezi).
Yavuz, Serdar ve Şenel, Mustafa; “Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü”, Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/8, Summer 2013, s. 2239-2254.
Yusifov Yusif ve Kerimov Serraf; Toponiminin Esasları Üzerine Bir İnceleme (Türkiye Türkçesine Aktaran Doç. Dr. Serdar Yavuz), Asos Yayınları, Elazığ, 2017.
Kaynak Kişi-1: Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ata Deniz, Mardin 1961, Doktora Mezunu, Mardin Artuklu Üniversitesi Öğretim Üyesi.
Kaynak Kişi-2: Süryani Horiepiskopos Papazı Gabriyel Akyüz, Mardin 1959, Lisans Mezunu, Kırklar Kilisesi Papazı, Araştırmacı-Yazar.
Kaynak Kişi-3: Doç. Dr. Hayrullah Acar, Mardin 1968, Doktora Mezunu, Mardin Artuklu Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı.
Kaynak Kişi-4: Prof. Dr. Ahmet Ağırakça, Mardin 1950, Doktora Mezunu, Mardin Artuklu Üniversitesi Rektörü.