+DIr- EKİ ÜZERİNE

Gramercilik geleneğimizde yaygın olarak “bildirme eki” terimiyle karşılanan; Eski Uygur Türkçesinden itibaren tur- fiilinin anlam kırıntısını taşıyan ekleşmiş biçimiyle cevheri ek fiil fonksiyonunu icra eden bir morfolojik unsurun varlığı başından beri dilcilerin dikkatini çekmiştir. Türk dilinde kelime +/- ek ilişkisinin ortaya çıkardığı sonuçların tespitinde birtakım gelenekçi yaklaşımların tesiriyle üst ve alt kategorileri ve bunlar arasındaki hiyerarşik ilişkileri tespit etmede zorluk çekildiği aşikardır. Bu zorluklardan biri de gramer külliyatımızda genellikle “+DIr bildirme eki” diye anılan unsurun tespit, tarif ve tasnif sürecinde kendini göstermiştir. Bu makalede +DIr- cevheri ek fiilinin özellikle kelimeden eke dönüştükten sonraki süreçte ne olup ne olmadığıyla ilgili ortaya çıkan değerlendirmelerden oluşan ve son haliyle oldukça karmaşık görünen gramerlik yorumlar, münhasıran bu ek üzerine yazılmış metinler üzerinden takip edilmek suretiyle bir incelemeye tabi tutulacaktır. Sonuç olarak yeterince tartışılmadığı düşünülen +DIr- cevheri ek fiilli cümlelerin bir başka cümlenin öğesi olarak görevlendirilmesi durumunda ortaya çıkan ve kelimenin veya cümlenin yapısındaki değişimle ilişkilendirilen örneklerin aslında böyle bir değişime yol açmadığı vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Şekil bilgisi, ek, cevheri ek fiil, bildirme, cümle

PDF

___

AKALIN, Şükrü Halûk (2004): “Eski Anadolu Türkçesinde ki’si Düşmüş Birleşik Cümleler Üzerine”, Zeynep Korkmaz Armağanı, TDK Yayınları, Ankara, s. 51-60.
BASSARAK, Armin (1997), “New Considerations About the Turkish -dir Suffix”, International Journal of Central Asian Studies 2, s.114-126.
BAYDAR, Turgut (2012), “+DIr Bildirme Eki Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 32, s. 37-54.
DOĞAN, Enfel (2013), “Zarf Tümleçleri -DIR Bildirme Ekli Bir Kelime Veya Kelime Grubu Olan Cümlelerin Yapısı Üzerine”, Turkish Studies, C. 8/9, s. 233-240.
ERCİLASUN, Ahmet B. - Akkoyunlu, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, TDK Yayınları, Ankara.
ERİMER, Kayahan (1967), -dir Eki Üzerine, Ankara.
GABAIN, Annemarie Von (1953), “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yayınları, Ankara, s. 16-28.
KILICOĞLU, Vecihe (1953a). “Türk Gramerinde Yeni Araştırmalar1”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK Yayınları, C. 2, S. 18, s. 372-378.
KILICOĞLU, Vecihe (1953b), “(-dir) Eki Meselesi”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK Yayınları, C.2, S.24, s. 802.804.
KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay: 827, Ankara.
KÜÇÜK, Murat (2010), “Tarihi Türk Lehçelerinden Türkiye Türkçesine -DIr/-DUr (
ÖZALAN, Uluhan (2014), Türk Dilinde Cevheri Ek Fiil, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
ÖZEZEN, Muna Yüceol (2010), “Türkçede Bildirme Çekimi Ve Pekiştirme - Olasılık Kategorisi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, C. 17, S. 2, s. 187-196.
SAVRAN, Hülya (2008), “Türk Dilinde +Dır Bildirme Eki ve +Dır Bildirme Ekiyle Yapılan Belirsizlik Kelimeleri” UÜ. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:9, S. 14, 2008/1, s. 163-188.
TOPAL, Erol (2012), “Türkçede Ek Fiil (i-) Üzerine Düşünceler”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 20, No: 2, s. 649-654.
TORUN, Yeter (2003), “+DIr/ +DUr Bildirme Ekiyle Oluşturulan Bazı Yapıların Cümledeki Kullanımları Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2003/ I, TDK Yay.: 871/I, Ankara, 2006, s.111-122.
TURAN, Zikri (1999), “Cümlenin Yapısı İle İlişkilendirilen “Basit” ve “Birleşik” Terimleri Üzerine”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 8., Sivas, s. 299-311.
TURAN, Zikri (2007), “Türkçenin Çekim ve Yapım Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, TDK Yay., Ankara, s.1835-1844.
TURAN, Zikri (2010), “Türk Dilinin Söz Diziminde Yer Ödünçlemesi”, 3. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010, İzmir, s. 908-914.