17. YÜZYIL DİVANLARINDA ET VE ET YEMEKLERİ

17. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nun duraklamaya geçtiği dönem olmuştur. Siyasi anlamda yaşanan duraklama edebiyata yansımamış, bu yüzyılda da klasik Türk edebiyatı güçlü ve etkili anlatımını korumuş, değerli ve kalemi güçlü şairler yetiştirmeye devam etmiştir. Bu şairlerden ‘Azmî-zâde Hâletî, Cevrî, Fehîm-i Kadîm, Hevâyî, Nâbî, Nâʽilî-i Kadîm, Nefʽî, Neşâtî, Sâbit ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın divanlarının taranmasından hareketle hazırlanan bu çalışmada 17. yüzyıl Osmanlı mutfağı merkezli olarak et ve et yemekleri tespit edilmiştir. Bu unsurlarda çeşit zenginliği olan yemekler, türe ait alt başlıklar halinde verilmiştir. Yemekler ayrıca, başlıklar şeklinde sınıflandırılmış, ilgili beyitler, şiir ve beyit numaraları ile birlikte verilmiştir. Beyitleri yorumlamadan önce, yemeklerin aynı tanım, özellik, pişiriliş şekli, mutfak kültüründeki yerleri vb. bilgilerine yer verilmiş, ilgili bilgiler başta 17. yüzyıl sosyal hayatı ile maddi kültürünü en iyi şekilde yansıttığını düşündüğümüz kaynaklar ile ilgili çalışmalardan yararlanılmıştır. Bunlar arasında Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nin özel bir yeri olmuş, birçok yemek çeşidi hakkında kendisinden bir hayli yararlanılmıştır. Beyitleri yorumlarken, içerdikleri bilgi dışında, şairlerin o bilgiyi veya ilgili yemek çeşidini, estetik bakımdan nasıl ele aldıkları da değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, ilgili yemeklerin klasik şiirimizde sadece gerçek anlamlarıyla ele alınmadığı, bunun yanında başta teşbih ve tevriye olmak üzere türlü edebî sanatlara yer verilerek kullanıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, yemek, yemek kültürü, mutfak, 17. yüzyıl

PDF

___

AKIN Galip vd (2015), “Geçmişten Günümüze Geleneksel Anadolu Mutfak Kültürünün Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antroploji Dergisi, S. 10, s. 33-52
AKKUŞ Metin (1993), Nefʽî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
AKTÜRK Altay İlhan (Haz.) (2005), Osmanlı Mutfağı Türâbi Efendi, İstanbul: Dönence Yayınları.
ARGUNŞAH Mustafa ve ÇAKIR Müjgan (Haz.) (2005), 15. Yüzyıl Osmanlı Mutfağı Muhammed Bin Mahmûd Şirvanî, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
ARTUN Erman (2008), Halk Kültürü Araştırmaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
AYAN Hüseyin (1981), Cevrî Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
AYDIN Haluk (2010), Cevrî Divanı’nın Tahlili, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir.
AYVERDİ İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C. 2 İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
BAYSAL Ayşe (25-30 Eylül 1986), “Türk Mutfağında Köfte, Sarma ve Dolmalar: Türleri, Özellikleri, Besin Değerleri”, (Haz: F. Halıcı), Birinci Milleteler Arası Yemek Kongresi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. s. 50-57
BEKÇİ Selma (2002), Eski Türklerde Yemek Kültürü, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
BERKİ A. Himmet ve KESKİOĞLU Osman (2013), Hâtemü’l-Enbiyâ Hazreti Muhammed ve Hayâtı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
BİLKAN Ali Fuat (2011), Nâbî Dîvânı, C.1, Ankara: Akçağ Yayınları.
BİLKAN Ali Fuat (2011). Nâbî Dîvânı, C.2, Ankara: Akçağ Yayınları.
CENGİZ Olcay (2010), 14-15. Yüzyıl Divanlarında Mutfak Kültürü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
ÇAKIR Zehrâ Vildan (1998), Hevâyî (Abdurrahman, Kubûrî-zâde) Divânı’nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne.
DEVELLİOĞLU Ferit (2011), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 28. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
ERTAŞ Yasemin ve GEZMEN-KARADAĞ Makbule (2013), “Sağlıklı Beslenmede Türk Mutfak Kültürünün Yeri”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, S. 2, s. 117-136
ERTEM Rekin (1995), Şeyhülislâm Yahya Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
IŞIN Priscilla Mary (2010), Osmanlı Mutfak Sözlüğü, İstanbul: Kitap Yayınevi.
İPEKTEN Haluk (1990), Nâ’ilî Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
KAPLAN Mahmut (1996), Neşâtî Divanı, İzmir: Akademi Kitabevi.
KARACAN Turgut (1991), Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
KAYA Bayram Ali (2003), The Dîvân Of ʽAzmî-zâde Hâletî, C.2, Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakın Doğu ve Medeniyetleri Bölümü.
KESKİN, Neslihan İlknur (2009), Sosyal Hayatın 17. Yüzyıl Dîvân Şiirine Yansımaları ve Anlam Çerçeveleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
KUT Günay ve KUT Turgut (Haz.) (2015), Mehmed Kâmil: Melceü’t-Tabbâhîn (Aşçıların Sığınağı), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
ONAY Ahmet Talat (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz: Cemal Kurnaz), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
ORAL M. Zeki (2002), “Selçuk Devri Yemekleri ve Ekmekleri”, (Haz: M. Sabri Koz), Yemek Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 18-34
PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, MEB Basımevi, İstanbul 1983.
PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB Basımevi, İstanbul 1983.
SARAL Gizem (2017), 16. Yüzyıl Divanlarında Mutfak Kültürü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya. SEFERCİOĞLU M. Nejat (2001), Nev’î Divanı’nın Tahlîli, Ankara: Akçağ Yayınları.
SÜRÜCÜOĞLU Metin Saip ve ÖZFER ÖZÇELİK Ayşe (2009), “Türk Mutfağında Etten Hazırlanan Kışlık Yiyecekler”, (Haz: Kamil Toygar ve Nimet Berkok Toygar), Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar Dosya: Türk Mutfağında Kış Hazırlıkları, C. 16, Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları. s. 11-30
ŞENOCAK Ebru (2002), “Elazığ Mutfağı ve Yöresel Yemekleri”, (Haz: M. Sabri Koz), Yemek Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 388-423
Türkçe Sözlük (2009), Ankara: TDK Yayınları
UZUNAĞAÇ Ömer (2015), Selçuklu Anadolu’sunda Beslenme ve Yemek Kültürü, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
ÜZGÖR Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
YERASİMOS Marianna (2005), 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Boyut Kitapları
YERASİMOS Marianna (2009), “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesinde Balıklar ve Diğer Su Ürünleri”, Yemek ve Kültür Dergisi, S. 16, s. 49-75
YERASİMOS Marianna (2011), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Yemek Kültürü, İstanbul: Kitap Yayınevi
YILMAZ Mehmet, Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, Enderun Kitabevi, İstanbul 1992.