196164

GÜNÜMÜZ KAZAK VE KUZEY-BATI TÜRK LEHÇELERİNDEKİ "EMES" YARDIMCI FİİLİ

Makalede "emes" yardımcı fiilinin Kuzey-Doğu Türk lehçelerindeki kullanılışı ele alınmaktadır. "Emes" yardımcı fiili Güney-Doğu Türk lehçelerinde (Özbek ve Uygur) Kuzey-Batı Türk lehçeleri içerisinde yer alan bazı Türk lehçelerinde (Kazak ve Karakalpak) etkin şekilde kullanılan yapıdır. Ancak olumsuzluk anlamı bildiren bu önemli yapı Kuzey-Doğu (Altay, Tuva, Tofa, Şor, Teleüt vb.) Türk lehçelerinde yaygın şekilde kullanılmamaktadır. Bu yüzden makalede "emes" yapısının Kazak Türkçesindeki kullanılışına dayalı teorik bilgiler esasında Kuzey-Doğu Türk lehçelerindeki "emes" yardımcı fiilinin görevi, kullanılışı üzerinde durulmuştur. Gramer anlamıyla birlikte analitik yapı olarak görevi, anlam alanlarıyla ilgili örnekler verilip değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fiil, Kazak Türkçesi, Yardımcı fiil, Semantik anlam, Kuzey-Doğu Türk Lehçeleri

THE INCOMPLETE AUXILIARY VERB EMES IN THE MODERN KAZAKH AND NORTH-EASTERN TURKIC LANGUAGES

The article deals with the use of an incomplete auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages. It is known that the auxiliary verb «emes» is an important form for the South-Eastern group of Turkic languages (Uzbek and Uighur languages) and some Turkic languages belonging to the North-Western group (Kazakh and Karakalpak languages). But the use of the auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages (Kyrgyz, Altai, Tuva, Tofa, Shor, Teleut) has too little data. Therefore, based on the theoretical data related to the use of the form «emes» in the Kazakh language, the article considers the question of the activity, structure, use of the auxiliary verb «emes» in the North-Eastern Turkic languages. Along with grammatical meaning, functions as analytical formant and semantic meanings are analyzed and differentiated on the basis of examples.

Keywords:

Verb, Kazakh language, Incomplete auxiliary verb, Semantic meaning, North-Eastern Turkic languages,

PDF

___

1. Janos Eckman, Çağatayca El Kitabı, (çev: Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1988.
2. Petek E., Dağıstan S. ‘‘Divan-ı Hikmet’in Yeni Bir Nüshası-Kökşetau Nüshası’’, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: Bahar 2017/43, Ankara-Türkiye. 207-233 s.
3. Petek E., Dağıstan S. ‘‘Divan-ı Hikmet’in Kökşetau Nüshasının Dili’’, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 63 Eylül 2017, Calal-abad – Kırgızistan. 111-119 s.
4. Volkan Coşkun, Özbek Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
5. Rıdvan Öztürk, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
6. Mehmet Özmen, Türkçede Değil Kelimesi ve Kullanımları // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997, s. 315-368, Ankara.
7. Ali Fehmi Karamanoğlu, Kıpçak Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
8. Ali Akar, Türk Dili Tarihi, ÖtükenYayınları, Ankara, 2005.
9. Ceyhun Vedat Uygur, Karakalpak Türkçesi Grameri, Kriter Yayınları, İstanbul, 2010.
10. Дәулетов М., Хәзирги Қарақалпақ әдебий тилиниң грамматикасы, Билим баспасы, Нөкис, 1994.
11. Levent Doğan, Bülent Hüner, Çağdaş Türk Lehçeleri, Kriter Yayınları, İstanbul, 2007.
12. Ergönenç Akbaba, Nogay Türkçesi Grameri, Grafiker Yayınları, Ankara, 2009.
13. Азыркы кыргыз тили, ІІ бөлүм, Кыргыз мамлекеттик окуу-педагогикалық басмасы, Фрунзе, 1985.
14. Грамматика киргизского литературного языка, Фрунзе, 1987.
15. Eyüp Bacanlı, Altay Türkçesinde Şimdiki Zamanın Ek Fiili ve İsim Cümlelerinde Bildirimi//Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.4, Sayı 3 (Eylül 2007), s. 52-67.
16. Дыренкова Н. П. Грамматика шорского языка, -Москва-Ленинград, 1941.
17. Рассадин В. И. Тофаларский язык, Языки мира, тюркские языки, Издательский дом «Кыргызстан», Бишкек, 1997, 372-383 s.
18. Ekrem Arıkoğlu, KlaraKuular, Tuva Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
19. Рюмина-Сыркашева Л.Т., Кучигашева Н.А. Телеут орус сöзлик/ телеутско-русский словарь, АО Кемеровское книжное издательство, Кемерова, 1995.
20. Донидзе Г.И. Хакасский язык, - Москва-Ленинград, 1941. 459-469 бб.
21. Zeynep Korkmaz, Gramer Terimler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
22. Ахмеди Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі, «Мектеп» баспасы, Алматы, 1991.
23. Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
24. Tahsin Banguoğlu, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
25. Грамматика киргизского литературного языка, Фрунзе, 1987.
26. Hülya Kasapoğlu Çengel, Kırgız Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
27. Cahit Başdaş, Abdülmukaddes Kutlu, Kırgız Türkçesi Grameri, Diyarbakır, 2004.
28. Грамматика алтайского языка /Составленные членами Алтайской миссии/ Казань, 1869.
29. Донидзе Г.И. Шорский язык, Языки мира, тюркские языки, Издательский дом «Кыргызстан», Бишкек, 1997, 497-506 с.
30. Масалиева Ж.А. Қазақ тіліндегі толымсыз көмекші етістіктер (фил. ғ. к. ғыл. диссерт.), Шымкент, 1999.
31. Баскаков Н.А. Алтайский язык Языки мира, тюркские языки, Издательский дом «Кыргызстан», Бишкек, 1997, 179-187 c.