Eski Anadolu Türkçesiyle yazılmış tıp yazmalarındaki Türkçe organ adları üzerine bir inceleme

Eski Anadolu Türkçesi Döneminde çok sayıda Türkçe tıp eseri yazılmıştır. Eserlerdeki anatomik ve fizyolojik terimler, hem terim yapma kurallarına uygun oluşturulmuş hem de Türk Tıp dilinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Doğrudan tıp konusunda yazılmış dönemin önemli 16 eseri üzerinde fonetik, semantik ve leksik özelliklere riayet ederek yaptığımız inceleme sonucunda, Türk tıp dilinin bu verimli ve üretken döneminin kendisinden sonraki dönem tıp dili için hazırlayıcı bir işlev gördüğü anlaşılmıştır. Bu dönemde dile kazandırılan, çoğu tek kelimeden meydana gelmiş ve aktarma yoluyla oluşturulmuş terimlerin, genel dilden ve halk ağzından aktarılanlarının kalıcı; müellif veya müstensih tarafından aktarılanlarının geçici adlardan oluştuğu ve bir kısmının bugün artık kullanılmadığı bir görüş ve tespit olarak ortaya konmuştur.

An analysis on Turkish organ names which are taken place in medicial narration that had been written in old Anatolian Turkish

During the old Anatolian Turkish period, a large number of medical works had been written in Turkish language. The anatomical and physiological names in these works had been generated in line of word formation rules which had contributed to the development of Turkish Medical language. 16 crucial medical works that had been written in the above mentioned period were investigated on the basis of phonetic, semantic and lexical properties. The results of our investigation revealed the fact that this productive period had had a considerable influence on the Turkish medical language in other time periods. In this period, most of the simple single word medical terms that had been formed and transferd in folk language remained permanent. However, the terms generated by the author or transcriber (copying press) had been used as temporarily and had faded away in the course of timecomposed of temporary terms and were not used today any more.

PDF

___

AĞIRAKÇA, Ahmet (2004), İslâm Tıp Tarihi – Başlangıçtan VII / XIII. yüzyıla Kadar, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul.
AĞIRAKÇA, Ahmet (2006),“Osmanlı Tıbbının Kaynakları”, Osmanlılarda Sağlık Ansiklopedisi, C. I, s.133-165, Biofarma Yayınları, İstanbul.
ALTINTAŞ, Ayten (2004 ), Tabib İbn-i Şerif -Yâdigâr-15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerif 2. C. (hzl Okutan M. Yahya, Doğan Koçer, Mecit Yıldız) Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul
ARGUNŞAH, Mustafa (1999), TDK Yayınları, Ankara.
ATALAY, Besim (1991-1992), Divanu Lûgat-it Türk, C.1, 2, 3, 4, TDK Yayınları, Ankara.
AYDIN, Sabahattin (2006), “Modern Tıp Penceresinden Osmanlı Tıp anlayışına Bakış” Osmanlılarda Sağlık Ansiklopedisi, C.I s.27-40, Biofarma Yayınları, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar (2001), “Osmanlı Sarayına Sunulan İlk Tıp Kitabı Müntahab (- 1430 )”, Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, s. 38-50, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar vd. (2004), Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî -Mürşid, AKM Yayınları, Ankara.
BAYAT, Ali Haydar (2005), Kitâbu’l- Müntehab fî’t Tıb, (inceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım) Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar (2006), “Anadolu Selçuklularında Tıp”, Türk Tıp Eğitiminin Önemli Adımları CSA Global Puublishing, s. 10-19, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar (2006), “Beylikler Devri Anadolu Türk Devletlerinde Tababet”, Türk Tıp Eğitiminin Önemli Adımları CSA Global Puublishing, s. 20-29, İstanbul.
BAYLÂV, Naşid (1953), Fatih Sultan Mehmed Devrinde-Te’lif, Tercüme ve İstinsah Edilen-Tıb Eserleri İle İlaçlar, Kader Matbaası, İstanbul.
CANPOLAT, Mustafa (1973), “XIV. Asırda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede”, Türkoloji Dergisi C. 5, S. 1, s. 21-47, Ankara.
CANPOLAT, Mustafa, Önler Zafer (2007), İshak Bin Murad Edviye-i Müfrede TDK Yayınları, Ankara.
ÇAĞIRAN, Önder (1992), Tıbb-ı Nebevî (İmlâ-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin) (İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi I. II. III. Cilt), Malatya.
DEMİR, Hüseyin (2002), Zahire-i Muradiye (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
DERİN, Adnan (1987), Tuhfe-i Mübarizî-Metin- Gramer Notları-Sözlük (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
DİLAÇAR, Agop (1957), “Terim Nedir?” Türk Dili, C.IV S.64, s. 207-210, Ankara.
ERDAĞI, Binnur (2000), Tuhfe-i Mübarizi İnceleme- Metin-Sözlük (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
EREN, Zeki (1959), Anatomi sözlüğü ve Türk Anatomi Terimleri, Çelikcilt Matbaası, İstanbul
GÜLSEVİN, Gürer (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yayınları, Ankara.
GÜVEN Meriç (2005), Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab fi’t-Tıbb’ı Dil İncelemesi-Metin-Dizin, (Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Denizli.
GÜVEN Meriç (2008), Kitâbu’l Müntahab fi’t-Tıbb’daki Türkçe Organ Adları Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı. 23, s.111-135, Konya.
GÜVEN, Meriç (2009), “Kitâbu’l Müntahab fi’t-Tıbbın Türk Tıp Dili Açısından Değeri ve Müellifi Abdulvehahb bin Yusuf’un Türk Tıp Diline katkıları”, Uluslar Arası Türklük Bilgisi Sempozyumu 25-27 Nisan 2007, Bildiriler I (A-J),Erzurum.
HEİNZ, Feneis (1987), Uluslar arası Adlandırmaya Göre Resimli Anatomi Sözlüğü (çev. Süreyya Ülker), İnkılâp ve Aka Kitabevi, İstanbul.
İbn-i Sina (1995), El Kanun Fiǿt-Tıb , (hzl. Esin Kahya), Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin (1998), Osmanlı Medeniyeti Tarihi II, IRCICA, İstanbul.
İLHAN, Nadir (1998), Eşref bin Muhammed Hazâ’inu’s-Sa’âdât İnceleme-Metin-Dizin (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ.
KÂHYA, Esin (1996), Şemseddîn-i İtâkî’nin Resimli Anatomi Kitabı, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
KARLIAĞA Bekir-Kazancıgil Aykut (1999), Ali İbn Abbâs el Mecûsî ve “Kitâbü’l-Melikî”, III. Tıp Tarihi Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
KILIÇOĞLU, Vecihe (1956), Cerrahiye-i İlhaniyye Ankara Üniversitesi DTCF yayınları, Ankara.
KOMAN, Mesut (1949), Abdulkahir - Müntahab, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Yayını No: 15, İstanbul.
KUMBARACILAR, Sedat (1949), “Beş Buçuk Asır Önce Yazılmış İki Önemli Tıp Kitabı Teysir ve Sultaniye” Dirim, C. XXIV, S. 10, s. 250–251, İstanbul.
ÖNLER, Zafer (1999), Celâleddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa II, Simurg Yayınları, İstanbul.
ÖZER, Osman (1995), Ahmedî, Tervihü’l-Ervâh, Giriş-Metin-Dizin (Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ.
ÖZÇELİK, Saadettin (2001), Kitâbü’l Mühimmât, AKM Yayınları, Ankara.
SÜVEREN, Kenan (1991), İbn-i Sinâ (980-1037)’nın Akrabâdin Eseri ile Şerefeddin Sabuncuoğlu(1385-1468?)’nun Akrabâdin Eserinin Tıp ve Bilim Tarihi Açısından Karşılaştırılması (GATA, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
SÜVEREN Kenan- İlter Uzel, (1988) “İlk Türkçe Tıp Yazmalarına Genel Bir Bakış”, Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 126-142, İstanbul.
ŞAHİN, M. Ünal (1994), Mü’min Bin Mukbil, Miftâhu’n-Nûr ve Hazâinü’s-Surûr, (Dil İncelemesi, Metin, Sözlük) Dizini (İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Malatya.
ŞAHİN, Hatice (2005), “Kemaliye”, Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 9, s. 147-177, Bursa.
ŞAHİN, Bekir (2009), www.elyazma.com/ tr/ icerik.
ŞEHSUVAROĞLU, Bedii N.(1957), “Anadolu’da Türkçe İlk Tıp Eserleri”, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, C. XX, S. 3, s. 87-93, İstanbul.
ŞEHSUVAROĞLU, Bedii N. (1961), Hazâinü’s- Saâdât, TTK Yay.,Ankara.
ŞEREFEDDİN, Sabuncuoğlu (1992), Cerrâhiyetü’l Hâniyye, (hzl. İlter Uzel), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
ŞEREFEDDİN, Sabuncuoğlu (1999), Mücerreb-Nâme, (hzl. İlter Uzel-Kenan Suveren), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
ŞEŞEN, Ramazan (1993), “Ortaçağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. Yüzyılda Türkçe’ye Tercüme Edilen Tıp Kitapları“ Tıp Tarihi Araştırmaları, s. 11–20, İstanbul.
TDK, (2005), Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara.
TDK, (2000), İmlâ Kılavuzu, TDK Yayınları, Ankara.
Tabib İbn-i Şerif (2003), 15. Asır Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr -ı İbn-i Şerif 1. cilt (hzl. Orhan Sakin), Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul. Tabib İbn-i Şerif (2004 ), 15. Asır Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerif 2 .cilt (hzl. M. Yahya Okutan, Doğan Koçer, Mecit Yıldız), Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul.
TOKAÇ, Mahmut (2006), “Osmanlı Dönemi Türkçe Tıp Yazmalar”ı, Osmanlılarda Sağlık Ansiklopedisi C. I, S.165-195, Biofarma Yayınları, İstanbul.
ULUDAĞ, Osman Şevki (1925), Beşbuçuk Asırlık Türk Tebâbeti Tarihi, İstanbul.
UNAT, Ekrem Kadri vd. (2004), Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, TTK Yayınları, Ankara.
UZEL, İlter (2002), Türkçe Bâhnâmeler Hakkında Bir İnceleme, Kebîkeç S.13, s.191-205, Ankara.
UZEL, İlter (2000), Osmanlı- Türk Tıbbı, Osmanlı Ansiklopedisi Bilim Cilt 6, s. 485-489, Ankara.
ÜNVER, Süheyl (1943), “Sinoplu Mü’min b. Mukbil (Zahire-i Murâdiye) ve Miftâhu’n Nûr ve Hazâinü’s-Sürûr) Adlı Eserleri Hakkında”, Göz Kliniği, S. 2, s. 65-73, İstanbul.
ÜNVER, Süheyl (1950), “Abdulvehab’ın Çelebi Sultan Mehmed’e Müntahabı”, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Tire Araştırmalarım[1], İstanbul.
ÜNVER, Süheyl (1952),“II. Selim’e Kadar Osmanlı Hükümdarlarının Husûsî Kütüphaneleri Hakkında Türk Tarih Kongresi Bildirileri, s. 300-301, Ankara.
ZÜLFİKAR, Hamza(1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, TDK Yayınları, Ankara.