Cumhuriyetin ilk yıllarında yerel bankacılık girişimleri: Niğde örneği

Osmanlı Devleti’nde, bankacılık XIX. yüzyılda başlamıştır; ancak ülke çıkarlarına uygun bir para politikası geliştirilememiş, bankacılık alanında ciddi bir varlık gösterilememiştir. Mithat Paşanın girişimleriyle kurulan Ziraat Bankası’nın dışında, tüm bankacılık işlemlerinin yabancı sermayenin kurduğu bankalar aracılığıyla yürütüldüğü bu dönem, II. Meşrutiyet’e değin sürmüştür. II. Meşrutiyetle birlikte, İttihatçı çevrelerde milli nitelikte bir devlet bankası kurma fikri ortaya çıkmıştır. Bu düşüncenin gelişmesinde, Balkan Savaşı yıllarında Osmanlı Bankası’nın ülke çıkarlarıyla bağdaşmayan tutumunun etkisi büyük olmuştur. II. Meşrutiyet dönemi, devlet bankacılığının milli temellere oturtulmaya çalışıldığı, milli bankacılığın doğuş ve serpiliş yılları olmuştur. Bu süreç özellikle 1913 sonrasında kendini daha da çok hissettirmiş, yerli sermaye; yabancılardan ve gayrimüslimlerden bağımsız olarak kendi kredi kurumlarını kurma yoluna gitmiştir. İttihatçıların uygulamaya koydukları milli iktisat politikasının temelini oluşturacak sermaye birikimi sağlanarak, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yerel milli bankalar kurulmuştur. Milli Mücadele ve sonrasında yerel sermayenin bankacılık girişimleri, geçmiş dönemin birikimiyle artarak devam etmiş, Cumhuriyetin yeni iktisadi anlayışının etkisiyle şekillenmiştir. Bu anlamda Niğde’de yerel yatırımcıların girişimleri sonucu, Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası, Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası ve Bor Esnaf Bankası olmak üzere üç yerel banka kurulmuştur. Yöre insanına uygun şartlarda kredi sağlamak amacıyla kurulan bu bankalar, üretici sınıfın kendini toparlayarak bölge ekonomisinin canlanmasına, e yerel sermayenin oluşmasına büyük katkı sağlamıştır.

Local banking attempts in early republican era: Nigde example

Banking in the Ottoman Empire started in the 19th century. But at that time a suitable money policy could not be developed for the benefit of the country. Because of this a great progress was not made. Apart from the bank of Ziraat Bankası established by Mithat Paşa, all other banks belonged to the foreigners and this continued until the proclamation of the 2nd Constitution (1908). After this Constitution, the rulers thought that a kind of national bank should be established. The reason for this idea originated from the facts that the Ottoman Bank did not support the government and the army during the Balkan Wars. The period of the 2nd Mesrutiyet was important for the establishment and the development of the national state banking. This became very visible especially after the year of 1913. In this time the local rich people tried to establish the credit institution free from the foreign capitals. By the policy of national economy the Ittihadcis founded many national banks in different places in Anatolia. During and after the National Struggle the attempts were made by the local rich people to establish the national banks and were developed in time and all these works helped to form the new economic policy of the Republican government. In this context similar attempt was also made in Nigde. For this aim three local banks, Bor Zürrâ and Tuccar Bank, Nigde Farmer and Tuccar Bank and Bor Guild Bank, were established. These three banks lended money to those who needed financial credit and, provided suitable credit to the producers in need. Such supports helped the creation of local capitalists and the development of this local area.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
(B.C.A. şeklinde gösterilmiştir) 30.18.1.1. / 5.33.4. 30.10.0.0. / 7.42.22. 30.18.1.2. / 45.35.13. 30.18.1.2. / 90.21.1. 30.18.1.1. / 28.27.9. 30.18.1.1. / 19.39.6. 30.18.1.2. / 12.49.4.
Gazeteler
Bilgi, 2, 6, 16, 30 Temmuz 1928.
Resmi Niğde, 16 Şubat, 2 Mart, 6 Nisan 1931.
Kitap ve Makaleler
ATLI, H. Emin (1999), Geçmişten Günümüze Bor, Yardım Sevenler Derneği Bor Şubesi, İstanbul.
“Bor Esnaf Bankası Türk Anonim Şirketi Esas Mukavelenamesi”, Bilgi, 2 Temmuz 1928, ss. 5; 6 Temmuz 1928, ss. 4-5; 16 Temmuz 1928, ss. 4-5; 30 Temmuz 1928, ss. 5-6.
BOZTEMUR, Recep (1996), “Özel Girişimciliğin Gelişiminde Devletin Rolü: İş Bankası Örneği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XVIII, S. 29, ss. 63-80.
Elli Bin Lira Sermayeli Bor Zürrâ ve Tüccar Bankası Türk Anonim Şirketi Nizamnâme-i Dahilisi (1338), Yenigün Matbaası, Ankara, (B.Z.T.B. şeklinde gösterilmiştir).
GEDIK, İlhan (1996), “20. Yüzyılın Başlarında Niğde Sancağı’nda Ticari Faaliyetler Bor Emniyet Şirketi”, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, ss. 69-80.
GÜRER, Ömer Fethi (2004), Bor Şehri “Kasabadan Kente, Anadolu Ofset Matbaacılık, Niğde.
ÖKÇÜN, Gündüz (1968), Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir Haberler-Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
ÖKÇÜN, Gündüz (1997/1), 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
ÖKÇÜN, Gündüz (1997/2), İktisat Tarihi Yazıları, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Ankara.
TAHSİN, Hamit-SAKA, Remzi (1930), Sermaye Hareketi, Amedî Matbaası, İstanbul.
TEZEL, Yahya Sezai (1982), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Yurt Yayınevi, Ankara.
TOPRAK, Zafer (1995), İttihat Terakki ve Devletçilik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1925-1926, (1926), Matbaa-i Amire, İstanbul, (yayın yeri yok), (T.C.D.S. şeklinde gösterilmiştir).
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1926-1927, (1927), Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi, (yayın yeri yok).
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1927-1928, (1928), Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi, (yayın yeri yok).
ULUTAN, Burhan (1957), Bankacılığın Tekamülü, (yayınevi yok) Ankara.
YAZGAN, Teoman (1973), Türk Bankacılık Sistemi, (yayınevi yok) İstanbul.
YÜZGÜN, Aslan (1982), Cumhuriyet Dönemi Türk Banka Sistemi, Der Yayınları, İstanbul.
ZARAKOĞLU, Avni (1974), Cumhuriyetin 50. Yılında Memleketimizde Bankacılık, Türkiye Bankacılar Birliği Yayınları, Ankara.