Zilan (Erciş - Van) yöresi pomza tüflerinde gelişen mangan oluşuğunun jeolojisi ve jeokimyası

Bu çalışmada Türkiye'de varlığı bilinen mangan yatak çeşitlerine ilave olarak yeni bir mangan oluşuğunun varlığı ortaya konulmaktadır. Zilan (Erciş-Van) yöresindeki bu oluşuk küçük ölçekli bir zuhur olup, yörede yer alan ve kalın bir tabakalanma gösteren pomza tüllerle ilişkilidir. Zuhur pomza tüfler içindeki camsı (pomza) parçacıkların arasında yer alan boşlukları doldurmaktadır. Boşluk dolgusu olarak yer alan mangan monomineral olup, noktasal olarak % 65-73 MnO, % 3-5.5 $K_{2}O$, % 2.5-4 BaO, % 0.5-1 SrO, % 0.5-1 CaO ve % 0.3-0.7 $Na_{2}O$ içermektedir. Bu kimyasal içeriğe göre Mn mineralinin kimyasal formülü (Na, K, Ca, Ba, Sr, $Mn_{+2}$)2 MngO]ox$H_{2}0$ olarak hesaplanmıştır. Bu mineral, kimyasal bileşim olarak romanesite benzemekle birlikte ona göre daha fazla $Mn O_{10}$ içermektedir. Zilan mangan zuhuru Al-Si ikili diyagramına göre yüzeysel hidrojenetik-detritik kökenlidir. Mg-Na ikili diyagramına göre ise tatlı su ortamında oluşmuştur. Mangan çevrede yer alan bazik ve ortaç özelliklerdeki volkanik kayaçlardan yüzeysel sular tarafından çözülerek, asidik pH ve indirgen şartlarda $Mn_{+2}$) veya organo-metalik kompleksler halinde taşınmışve alkalen-yükseltgen şartların erişildiği pomza tüfler içerisinde çökelmiştir.

Geology and geochemistry of manganese occurrence in the pumice tuffs in the Zilan (Erciş - Van) area, Eastern Turkey

This study introduces a new type of manganese occurrence in Turkey. The occurrence is located near Zilan (Erciş, Van), associ¬ated with pumice tuffs cropping out in the region, and fills the spaces between the galssy clasts in pumice tuff. It has a mono-minera-lic composition containing 65-73 % MnO, 3-5.5 % K2O, 2.5-4 % BaO, 0.5-1 % SrO, 0.5-1 % CaO and 03-0.7 % Na2O. According to such a chemical composition the mineral has been calculated to have a formulae of (Na, K, Ca, Ba, Sr, $Mn_{+2}$))2 Mn$O]QxH2O. Such a composition is similar to but contains more Mn than romanecite. Zilan Mn occurence has a hydrogenetic-detrital origin based on the Al-Si diagram. Mg-Na plot indicates afresh water environment for its origin. These in turn suggets that manganese was dissolved by surficial waters from the basic to intermediate volcanics in the region, transported as$Mn_{+2}$) or in the from of organo-metallic complexes, deposited within the pumice tuffs which provided alkaline-oxidising conditions.

PDF

___

Arslan, M., 1994, Mineralogy, geochemistry, petrology andpetrogenesis of the Meydan-Zilan (Erciş-Van, Turkey)area volcanic rocks: Doktora Tezi, Glasgow Üniversi-tesi, 559s. (yayınlanmamış).
Arslan, M., 1997, Meydan (Erciş-Van) yöresi pomza tefra çö-kellerinin petrografik, jeokimyasal özellikleri ve olu-şumu: I. İsparta Pomza Sempozyumu Bildiriler Kitabı,163-172.
Choi, J.H., ve Hariya, Y., 1992, Geochemistry and depositi-onal environments of Mn oxide deposits in the Tokor-ro belt, Northeastern Hokkaido, Japan: Economic Ge-ology, 87,1265-1274.
Crerar, D.A., Cormick, R.K., ve Barnes, H.L., 1972, Organiccontrols on the sedimentary geochemistry of mangane-se: Acta Mineralogica-Petrographica (Szeged), 20,217-226.
Crerar, D.A., Namson, J., Chyi, M.S., Williams, L., ve Feigen-son, M.D., 1982, Manganiferous cherts of the Francis-can assemblage: I. General geology, ancient and mo-dern analoguis, and implications for hydrothermalconvections at ocean spreading centers: Economic Ge-ology, 77, 519-540.
Ercan, T., Fujitani, T., Matsuda, J., Notsu, K., Tokel, S. ve U.,T., 1990, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Neojen-Kuva-terner volkanitlerine ilişkin yeni jeokimyasal, radyo-metrik ve izotopik verilerin yorumu: MTA Bült., 110,143-164.
Frakes, L. ve Bolton, B., 1992, Effects of ocean chemistry, sealevel, and climate on the formation of primary sedi-mentary manganese ore deposits: Economic Geology,87,1208-1217.
Gedikoğlu, A., Van, A., Eyüboğlu, I., ve Yalçınalp, B., 1985,Doğu Karadeniz cevherleşmelerine bir örnek: Ocaklı(Maçka-Trabzon) manganez zuhuru: Jeoloji Mühen-disliği, 25, 23-38.
Hem, J.D., 1972, Chemical factors that influence the availibi-lity of iron and manganese in aqueous systems: Geol.Soc. America Bull., 83,443-450.
Innocenti, F., Mazzuoli, R., pasquare, G., Radicati di Brozola,F. ve Villari, L., 1976, Evolution of volcanism in thearea of interaction between Arabian, Anatolian andIranian plates (Lake Van, Eastern Turkey): J. Volca-nol. Geotherm. Res., 1,103-112.
Nicholson, K., 1992, Contrasting mineralogical-geochemicalsignatures of manganese oxides: guides to metalloge-nesis: Economic Geology, 87,1253-1264.
Ostwald, J., 1992, Genesis and paragenesis of the tetravalentmanganese oxides of the Australian continent: Econo-mic Geology, 87,1237-1252.
Öztürk, H., 1993, Türkiye manganez yatakları: Oluşumları vetipleri: Jeoloji Mühendisliği, 43,24-33.
Öztürk, H., Öztunalı, Ö. ve Frakes, L., 1995, Siyah şeyller çindeki manganez cevherleşmeleri ve anoksik-oksikolayların gelişimi; Ulukent ve Gökçeovacık manganezyatakları, GB Türkiye: Türkiye Jeoloji Kurultayı Bül-teni; 10,114-122.
Pearce, J.A., Bender, J.F., De Long, S.E., Kidd, W.S.F., Low,PJ., Güner Y., Şaroğlu, F., Yılmaz, y., Moorbath, S.ve Mitchell, J.G., 1990, Genesis of collision volcanismin Eastern Anatolia, Turkey: J. Volcanol, Geotherm.Res., 44,189-229.
Rose, A., Hawkes, H.E. ve Webb, J.S., 1979, Geochemistry inMineral Exploration, Second ed.: Academic Press,London, 657 s.
Roy, S., 1981, Manganese Deposits: Academic Press, Londra,458 s.
Roy, S., 1988, Manganese metallogenesis: A review: Ore Ge-ology Reviews, 4, 155-170.
Roy, S., 1992, Environments and processes of manganese de-position: Economic Geology, 87,1218-1236.
Sadıklar, MJ3., Geor U., ve Van, A., 1995, Mineralo ische undgeochemische Eigneschaften der terrestrich-hydroge-netischen Fe-Mn-Knollen von der Trabzon Region,NE-Türkei: Chemie der Erde, 55,177-188.
Urban, H., Stribrny, B., ve Lippolt, H.J., 1992, Iron and man-ganese deposits of the Urucum district, Mato Grossodo Sul, Brazil: Economic Geology, 87,1375-1392.