Ali Haydar GÜLTEKİN, Yüksel ÖRGÜN, Fuat YAVUZ

Tumanpınarı (Balıkesir - Dursunbey) Fe-Mn cevherleşmesinin jeolojik, mineralojik ve jeokimyasal özellikleri

Tumanpinari cevherleşmesi, Dursunbey'in yaklaşık 35 km batısında volkanik kayaçlar içinde oluşmuş damar şekilli hidrotermal bir Fe-Mn mineralizasyonudur. Çalışılan alanın başlıca jeolojik birimlerini Batı Anadolu'da oldukça geniş alanlar kaplayan Miyosen yaşlı kalkalkali volkanizmanın bir ürünü olan andezitler oluşturur. Yatakta ilk hidrotermal aktivite silisleşme, hematitleşme, killeşme ve karbonatlaşma şeklinde azalan yoğunluklarda izlenen dört farklı hipojen alterasyona yol açmıştır. Cevherleşme, kuvars mercekleri içindeki çatlak ve boşluklarda oluşmuş Fe ve Mn minerallerinden açıkça anlaşılacağı üzere hidrotermal alterasyon sonrası gelişmiştir. Başlıca cevher minerallerini pirolusit, psilomelan, hematit ve manyetit oluşturur. Bu minerallere değişen oranlarda manganit, polianit, braunit, biksibit, limonit ve götit eşlik eder. Mineralojik yönden sadece pirolusit, pirolusit+psilomelan ve egemen pirolusitli psilomelan+hematit+barit+limonit şeklinde olmak üzere üç farklı cevherleşme tipi içeren yatağın ortalama Fe2O3 içeriği % 27.98, MnO içeriği % 22.40'dır. Yüksek As, Ba, Pb, Zn içeriği cevherin önemli bir jeokimyasal özelliği olarak ön plana çıkar. Anahtar Kelimeler: Damar dolgusu, Epitermal sistemler, Hidrotermal alterasyon, Manganez, Volkanojenik yatak.

Geological, mineralogical and geochemical characteristics of Tumanpınarı Fe-Mn deposit, Dursunbey, Balıkesir

The Tumanpinari mineralization is a volcanic rock-hosted, veinlike hydrothermal Fe-Mn deposit located in 35 km west of Dursunbey, Balıkesir. The geology of the study area consists mainly ofandesite that form a part of the west Anatolian calc-alkaline volcanism of Miocene age. Early hydrothermal activity was responsible for four types ofhypogen alteration in decreasing intensity: silisification, hematization, argilic alteration, and carbonitization. The ore stage clearly postdates hydrothermal alteration, as indicated by the occurrence of ore minerals in vuggy cavities and fractures in silica bodies. Major ore minerals are pyrolusite, psilomelane, hematite, and magnetite. Manganite, poliannite, braunite, bixbyite, limonite, and geothite in different amounts accompany to these minerals. Mineralogical, it was recognized three ore types as dominant pyrolusite ore, pyrolusite+psilomelane ore, and psilomelane+hematite+barite+limonite ore with pyrolusite. The average contents of the deposit are 27.98 wt % Fe2O3 and 22.40 wt% MnO. High As, Ba, Pb, Zn contents of the ore seem to be an important geochemical characteristic of the Tumanpinari deposit.

PDF

___

Abdel Rahman, A.M., 1994. Nature of biotites from alkaline,calc-alkaline, and peraluminous magmas, Jour, of Pet.35,525-541.
Akat, U., ve Çağlayan, A., 1978, Dursunbey-Orhaneli-Susur-luk-Kepsut arasındaki bölgenin jeolojisi, MTA RaporNo: 6618, Ankara.
Akdeniz, N. ve Konak, N., 1979, Menderes masifinin Simavdolayındaki kaya birimleri ve metabazik, metaultrama-fik kayaçlann konumu, TJK Bülteni, c. 22,175-183.
Barberi, F., Innocenti, F., Marinelli, G. ve Mazzuoli, R., 1974,Volcanism e tektonica a placche, Esemplnell arca Me-diterranea; 6tn Cong. S.G.L.
Choi, J.H. ve Hariya, Y., 1992, geochemistry and depositionalenvironment of Mn oxide deposits in the Tokoro belt,Northeastern Hokkoaido, Japan, Econ. Geol., Vol. 87,1265-1274.
Delian, F., Dasgupta, S., Bolton, B.R., Hariya, H., Momoi, H.,Miura, H., Jiaju, L., ve Roy, S., 1992, Mineralogy andgeochemistry of the Proterozoic Wafangzi ferroman-ganese deposit, China, Econ. Geol., Vol. 87, 1430-1440.
Ercan, T., Günay, E., Çevikbaş, A., Ateş, M., Küçükayman,A., Can, B. ve Ekan, M., 1984, Bigadiç çevresinin (Ba-lıkesir) jeolojisi, mağmatik kayaçlarının petrolojisi vekökensel yorumu, MTA Rapor No: 7600, Ankara.
Ersoy, H., 1989, Balıkesir-Bigadiç-Mezitler-Tumanpınarı de-mirli manganez cevherleşmesi jeolojisi raporu, MTARapor No: 8716, Ankara.
Erentöz, C, 1964, Türkiye jeolojisi haritası, MTA Matbaası,Ankara.Foster, M.D., 1960, Interpretation of the composition of trioc-tahedral micas, U.S. Geol. Surv. Prof. Paper, 354B,49.
Gedikoğlu, A., Van, A., Eyüboğlu, L., ve Yalçınalp, B., 1985,Doğukaradeniz cevherleşmelerine bir örnek: Ocaklı(Maçka-Trabzon) manganez zuhuru, Jeoloji Müh. Der-gisi, sayı 25, 23-37.
Gültekin, A.H., 1997, Manganez yataklarının köken tespitindemineralojik ve kimyasal veriler. Jeoloji Mühendisliği,sayı 20, 39-46.
Irvine, T.N., ve Baragar, W.R.A., 1971, a guide to the chemi-cal classification of the common volcanic rocks. Can.Jour. Earth. Sci., 8, 523-548.
Leake, B.E., 1978. Nomenclature of amphiboles, AmericanMineralogist, Vol. 63. No. 11-12, 1023-1052.Kuno, H., 1960, High-alumina basalt. Journal of Petrology, 1,121-145.
Macdonald, G.A., ve Katsura, J., 1964, Chemical compositionof Hawaiian lavas. Jurnal of Petrology, 5, 82-133.
Nicholson, K., 1992, Contrasting mineralogical-geochemicalsignatures of manganese oxides: Guides to Metalloge-nesis. Econ. Geol. Vol. 87, pp. 1253-1264.
Ostwald, J., 1992, Genesis and petrogenesis of the Tetravalentmanganese oxides of the Avustralian Continent. Econ.. Geol. Vol. 87, 1253-1264.
Pracejus, B., ve Bolton, B.R., 1992, Geochemistry of superge-ne manganese oxide deposits, Groote Eylandt, Australia. Econ. Geol. Vol. 87, 1310-1335.
Rona, P., 1978, Criteria for recognation of hydrothermal mine-ral deposits in oceanic crust. Econ. Geol., vol. 73,135-160.
Roy, S., 1992, Enviornments and processes of manganese de-position. Econ. Geol., Vol. 87, 1218-1236.
Ruggeri, G., Lattanzi, P., Luxono, S., Dessi, R., Benvenuti,M., ve Tanelli, G., 1997, Geology, Mineralogy andFluid Inclusion data of the Furtei High-SulfidationGold Deposit, Sardinia, Italy. Econ. Geol., 92,1-19.
Şengör, A.M.C., ve Yılmaz, Y., 1981, Türkiye'de Tetis'in ev-rimi: Levha tektoniği açısından bir yaklaşım. T.J.K.Yerbilimleri Ödel Dizisi, No: 1, Ankara.
Tamer, Y., İşbaşaran, O., Ersoy, H., ve Yurt, Z., 1986, Balıke-sir-Dursunbey-Gökçedağ-Kepsut-Havran yöresi man-ganez zuhurları prospeksiyonu ve jeoloji raporu. MTArapor No: 8014, Ankara.
Yavuz, F., 1996. Amphıcal: A guikbasic program for determi-ning the amphibole name from electron microprobeanalysis using the IMA rules, Computer and Geoscien-ces, Vol. 22, no. 2,101-107.
Yavuz, F. ve Öztaş, T., 1997, Bioterm-A program for evalu-ating and plotting microprobe analyses of biotite frombarren and mineralized magmatic suites, Computersand Geosciences, Vol. 23, no. 8, 897-907.
Yılmaz, İ., 1980, Bigadiç yöresinin stratigrafik ve tektonik in-celenmesi. Ege Bölgeleri VI. Jeoloji Kollokyumu, 26-29 Ekim 1977.
Yılmaz, Y., 1990, Comprasion of young volcanic associationsof Western and Eastern Anatolia formed under a comp-ressional regime: a review. Journal of Volcanology andGeotermal Research, -44,69-87.