Lawrence D. MEINERT, İlkay KUŞÇU, Cem SARAÇ, Gençalioğlu Gonca KUŞCU

Jeokimyasal karakterizasyon çalışmalarında faktör analizi yönteminin kullanımı Çelebi granitoyidi ve Karamadazı graniti

Ana bileşen analiz yöntemlerinden "faktör analizi yöntemi" bu çalışmada Karamadazı ve Çelebi granitoyidlerinden elde edilen jeokimyasal analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılmıştır. Buna göre, Karamadazı Graniti'nin jeokimyasal davranışını kontrol eden faktörler $TiO_2+MnO+Zr/SiO_2$ ve $CaO+Na_2O+Sr/Rb+Ba+K_2O$ olarak, Çelebi Granitoyidi'nin jeokimyasal davranışını kontrol eden faktörler ise $(FeO_{(T)}+CaO+MgO+Y)/(K_2O+Rb)$ ve $(Na_2O+Ba+Al_2O_3)/(SiO_2)$ olarak bulunmuştur. Bu faktörlerin esas alındığı Harker tipi diyagramlarda iki bölgedeki granitoyidlerin de bu çalışmada kısır olarak adlandırılan granitoiydlerden belirgin şekilde ayrıldığı gözlenmiştir. Yozgat batoliti, Terlemez kuvarsmonzoniti, Kerkenez graniti, Ekecikdağ kuvarsmonzoniti ve Ağaçören intrüzif takımı gibi Orta Anadolu Granitoyidleri Çelebi Granitoyidi'ne göre daha yüksek silika değerleriyle ve kısmen yüksek toplam alkali değerleriyle farklılaşmaktadır. Bu granitoiydlerin magmatik farklılaşma gösterdikleri ve üretken plütonlann kısır olanlara göre daha az farklılaşmaya uğradıkları öne sürülmektedir. Çelebi Granitoyidinin apatit ve zirkon açısından kısır granitoyidlere göre daha zengin bileşimde olması Çelebi Granitoyidi'nin kısır granitoyidlere göre daha fazla I-tipi karakterinde olduğunu göstermektedir. Karamadazı Graniti, Yozgat batoliti, Terlemez kuvarsmonzoniti, Ekecikdağ kuvarsmonzoniti ve Ağaçören intrüzif takımı gibi Orta Anadolu Granitoyidleri arasında en düşük ortalama Rb, Ba veTh değerleri ve en yüksek ortalama Sc ve V, ve ortalama Zr, Y ve Ni değerleriyle diğerlerine kıyasla kıtasal kabuktan en az malzeme almış granitoyidler olarak göze çarpar. Faktör analizlerinden elde edilen faktörlere göre, Karamadazı Graniti'nin Terlemez ve Ağaçören granitoyidleriyle benzer özellikler sunduğu, ve diğerlerinden belirgin bir şekilde ayrıldığı gözlenmektedir.

Factor analysis method in geochemical characterization study: Çelebi granitoide and Karamadazı granite

The principal component analysis, one of the methods in factor analyses was used to evaluate the geochemical composition of Karamadazi and Çelebi granitoids. Based on this method, the factors controlling the geochemical characteristics of the Karamadazi Granite are $TiO_2+MnO+Zr/SiO_2$ and $CaO+Na_2O+Sr/Rb+Ba+K_2O$ ratios, and for the Çelebi Granitoids the $(Fe0_{(T)}+CaO+MgO+Y)/(K_2O+Rb)$ and $(Na_2O+Ba+Al_2O_3)/(SiO_2)$ ratios. These two granitoids are clearly distinguished from the sterile/non-productive Central Anatolian Granitoids (CAG) on Harker diagrams based on these controlling factors, (parameters). CAG plutons such as Yozgat batholith, Terlemez quartzmonzonite, Kerkenez granite, Ekecikdağ quartzmonzonite ve Ağaçören intrusive suite are different from the productive Çelebi Granitoids in their higher silica content and generally higher total alkali values. This study suggests that fertile (iron producing) plutons are less differentiated and have very little contribution from continental crust compared to the sterile (non-productive) plutons. Higher apatite and zircon abundances in the Çelebi Granitoid suggest that the Çelebi Granitoid have more l-type characteristics compared to non-productive plutons of CAG. The Karamadazi Granite is the most striking example for the granitoids in CAG plutons above having the least contribution from the continental crust, evidenced by the lowest mean Rb, Ba, Th, the highest mean Sc, V, and mean Zr, Y, Ni contents. Based on the factor analysis, it is proposed that, the Karamadazi Granite display geochemical characteristics similar to the Terlemez and Ağaçören granitoids of CAG.

PDF

___

Bayhan, H., 1984. Kesikköprü skarn kuşağının (Bala/Ankara) mineralojisi ve kökeni. Yerbilimleri, 11,45-53.
Bayhan, H., 1986. İç Anadolu granitoyid kuşağındaki çelebi sokuiumunun jeokimyası ve kökensel yorumu. Jeoloji Mühendisliği, 29, 27- 36.
Cox, K.G., Bell, J.D., ve Pankhurst, R.J., 1979. The interpretation of igneous rocks. George Allen and Unwin, London, 450 p.
Erler, A., ve Göncüoğlu, M.C., 1996. Geologic and tectonic setting of the Yozgat Batholith, northern Central Anatolian Crystalline Complex, Turkey. International Geology Review, 38, 714-726.
Göncüoğlu, M.C., Toprak, V., Kuşçu, İ., Erler, A., ve Olgun, E., 1991. Orta Anadolu Masifi'nin batı bölümünün jeolojisi, Bölüm 1: Güney Kesim. TPAO Rapor, No. 2909, 140s.
Irvine, I.C., ve Baragar, W.R.A., 1971. A guide to chemical classification of the common volcanic rocks. Can. J. Earth Sci., 8, 523- 548:
Kadıoğlu, Y.K., 1996. Genesis of Ağaçören Intrusive Suite and its enclaves (central Anatolia): Constraints from geological, petrographic, geophysical, and geochemical data, (Doktora Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
Keith, J.D., Van Midellaar, W.T. ve Hodgson, C.J., 1989. Granitoid textures, compositions and volatile fugacities associated with the formation of tungsten-dominated skarn deposits, Ore deposition asssociated with magmas,ed:J.M. Robertson, Reviews Econ. Geol, 4, 255-250.
Kuşçu, i., 1997. Mineralogical and geochemical comparison of skarns in the Akdağmadeni, Akçakışla and Keskin districts, Central Anatolia, Turkey, (Doktora Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
Kuşçu, İ., ve Erler, A., 1999. Orta Anadoludaki bazı skarnların sınıflanmasında piroksen bileşimlerinin kullanılması: Akçakışla ve Akdağmadeni yöresi skamları. 52. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiriler Kitabı, 183-189.
Kuşçu, İ., Gençalioğlu-Kuşcu, G. ve Meinert, L.D., 2000a. The Geochemical characteristics of the Çelebi Granitoid, Kırıkkale-Turkey and comparison with world skarn granitoids, International Earth Science colloqium on the Egean region, Izmir-Turkey, s.150.
Kuşçu, İ., Gençalioğlu-Kuşcu, G. Göncüoğlu, M.C., ve Meinert, L.D.,2000b. Orta Anadolu Kristalen Karmaşığı'nda yer alan granitoyidler ve skarn yataklarının kökensel birlikteliklerinin magmatik petrojenez ile ilişkilendirilmesi, YDABÇAG 198Y098 Kod'lu TÜBİTAK Projesi, 102 sayfa.
Meinert, L.D., 1983. Variability of skarn depositsGuides to exploration, ed: Boardman, S.J., Kendall-Hunt Publishing Co., 301-316.
Meinert, L.D., 1993. Igneous petrogenesis and skarn deposits, ed: Kirkham, R.V., Sinclair, W.D., Thorpe, R.I., ve Duke, J.M., Geological Association of Canada Special Paper, 40, 569-583.
Meinert, L.D., 1995. Compositional variation of igneous rocks associated with skarn deposits - Chemical evidence for a genetic connection between petrogenesis and mineralization, ed: Thompson, J.F.H., Mineralogical Associa tion of Canada Short Course Series, 23, 401- 418.
Newberry, R.J., 1987. Use of intrusive and calcsilicate compositional data to distinguish contrasting skarn types in the Darwin polymetallic skarn district, California, U.S.A. Mineralium Deposita, 22, 207-215.
Ray, G.E., Webster, I.C.L. ve Etlinger, A.D., 1995. The distribution of skarns in British Colombia and chemistry and ages of their related plutonic rocks. Economic Geology, 90, 920-937.
Saraç, C, 1998. Geology and ore reserve estimation at Sivrihisar sepiolite mine (Eskişehir, Turkey). Transactions of the Institution of Mining & Metallurgy, Section A-Mining Industry, England, volume 107, A6-A12.
Saraç, C. ve Dowd, P.A., 1994. Conditional simulation by ring decomposition of the covariance matrix: Sciences de la Terre, Serie Informatique Geologique, France, number 32, 1-14.
Shimazaki, H., 1980. Characteristics of skarn deposits and related acid magmatism in Japan. Economic Geology, 75, 173-183.
Türeli, T.K, Göncüoğlu, M.C., ve Akıman, O., 1993. Ekecikdağ Granitoyidi'nin petrolojisi ve kökeni (Orta Anadolu Kristalen Kütlesi batısı), MTA Dergisi, 115, 15-28.
Yalınız, M.K., Aydın, N.S., Göncüoğlu, M.C., ve Parlak, O., 1999. Terlemez quartz monzonite of Central Anatolia (Aksaray-Sarıkaraman): age, petrogenesis and geotectonic implications for ophiolite emplacement. Geological Journal, 34, 233-242.
Zharikov, V.A., 1970. Skarns. International Geology Review, 12, 541-559, 619-647, 760-775.