Dilbilimsel Çözümlemelerin Hadislerin Anlaşılmasında Kullanımı: İbn Huzeyme’nin Sahîh’i Özelinde

Hadisleri anlamak ve onlardan hüküm istinbatında bulunabilmek için rivayetler sened ve metin itibarıyla birçok açıdan tetkik edilmiştir. Ehl-i hadîsin Ehl-i rey ulemasının yöntemsel tercihlerine karşı geliştirdiği bir alt disiplin olan fıkhu’l-hadîs de bu bağlamda özellikle lügavî unsurlar üzerinden rivayetleri anlamak ve hüküm bina etmek temeline dayanır. Meseleye bu zaviyeden bakıldığında çalışmanın konusu; Ehl-i hadîsin dilsel ögeleri doğrudan ya da destekçi olarak kullanmak suretiyle rivayetleri yorumlama çabaları ve bunun neticeleridir. Araştırmanın amacı; Arap dilinin hususiyetleri bağlamında gramatik ya da anlamsal unsurların hadisleri anlamadaki katkılarının ortaya konulması ve aynı zamanda bunun doğurabileceği muhtemel neticelerin gözler önüne serilmesidir. Ehl-i hadîsin çok geniş bir yelpazeyi içerisine alması ve kendi içinde homojen bir yapı arz etmemesi nedeniyle çalışmada İbn Huzeyme gibi fıkhu’l-hadîs ve ihtilâfu’l-hadîs ilimleri noktasında yetkinliği bilinen bir âlim ile tahdide gidilmiştir. Ayrıca makalede fıkhî meseleler ağırlıkta olduğu için müellifin itikadî konulara hasrettiği Kitâbü’t-tevhîd’i yerine Sahîh’i ile konu sınırlandırılmıştır. Araştırmada Arap dili ilimleri ile Hadis ilimlerinin verileri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Yöntemsel açıdan makale; amaca göre nedensellik ilkelerini araştırıcı, zamana göre dönemsel, kullanılan teknikler itibarıyla temel araştırmalar kategorisindedir. Veri toplama teknikleri itibarıyla da kitaplık araştırmaları kategorisine dâhil edilebilecek nitel bir çalışmadır. Araştırma, hadislerin doğru anlaşılması ve üzerine hüküm bina edilmesi noktasında lafzın değerini ve tek başına yeterlilik düzeyini ele alması itibarıyla önemlidir. Netice olarak dile dair hususiyetler rivayetleri anlama noktasında önemli veriler sunmakta, hadislerden ahkâm inşasına doğrudan katkı sağlamaktadır. Ancak kimi zaman dilsel unsurların rivayet yorumlamalarında tek başına yeterli olmadığı, kimi zaman da çözüme katkı sağlayabilecek bir kısım argümanların göz ardı edilebilmesine neden olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Hadis, Dilbilimsel Çözümleme, Yorum, İbn Huzeyme

The Use of Linguistic Analysis in Understanding Hadiths: Specific to Ibn Huzaymah’s Sahīh

In order to understand the hadith and derive judgements from them, the narratives were examined in many ways in terms of isnad and text. Fiqh al-hadith, a sub-discipline developed by the Ahl al-hadith against the methodological remarks of the Ahl al-ra’y scholars, is based on understanding the narratives and making judgments, especially on the basis of lexical elements. When the issue is considered from this point of view, the subject of the study is the efforts of the Ahl al-Hadith to interpret the narratives by using linguistic elements directly or as supporters and the results of this. The aim of the study is to reveal the contribution of grammatical or semantic elements in understanding the hadiths in the context of the features of the Arabic language and at the same time to reveal the possible consequences that this may have. Because of the fact that the Ahl al-hadith includes a very wide spectrum and does not have a homogeneous structure in itself, in the study it has been limited to a scholar such as Ibn Huzeyme whose competence is known in the fields of fiqh al-hadith and ikhtilāf al-hadith. In addition, since the jurisprudence issues are dominant in the article, the subject is limited to the Sahīh instead of the author’s Kitāb al-tawhīd, which is dedicated to theological issues. In the research, the data of Arabic language sciences and hadith sciences are discussed comparatively. In terms of methodology, this article is investigating the principles of causality, is periodic in terms of time, and is a basic research in terms of the techniques used. It’s a qualitative study that can be included in the category of library researches in terms of data collection techniques. The research is important because it deals with the value of the word and the level of its sufficiency in itself in terms of understanding the hadiths and making judgments on them. As a result, the linguistic elements provide important data in terms of understanding the narratives and contribute directly to derive judgments from hadiths. However, it has been seen that the linguistic elements sometimes are not sufficient alone in the interpretation of the narratives, and sometimes they may cause to ignore some arguments that can contribute to the solution.

Keywords:

Arabic Language, Hadith, Linguistic analysis, Commentary, Ibn Huzaymah,

PDF

___

Abdu’l-Âl Sâlim Mukerram. el-Muşteraku’l-Lafzî fi’l-Hakli’l-Kur’ânî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1996.
Abdulganî Abdulhâlık. Hucciyyetü’s-sünne. Kahire: Dâru’l-vefâ, 1413.
Abdulkerîm Muhammed el-Esʻad. el-Vasît fî Târîhi’n-Nahvi’l-Arabî. Riyad: Dâru’ş-Şevâf, 1992.
Abdulmecîd Mahmûd. el-İtticâhâtu’l-fıkhiyye inde ashâbi’l-hadîs. Mısır: Mektebetü’l-hancî, 1979.
Cezîrî. el-Fıkhu ale’l-mezâhibi’l-erba‘a. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
Akalın, İsa. “Erkeğe, Karısını Niçin Dövdüğü Sorulmaz” Rivâyetinin Merfû Hadîs-Mevkûf Hadîs İltibası Açısından Tahlili. SBARD 13/26 (2015), 143-159.
Ali Necdî Nâsıf. “en-Nuhât ve’l-İstişhâd bi’l-Hadîsi’ş-Şerîf”, Mecelletu’l-Bahsi’l-İlmî ve’t-Turâsi’l-İslâmî 3 (1980), 159-164.
Apaydın, Mehmet. “Erîke Hadisi’nin Bütünsel Yaklaşım Yöntemiyle Tespiti”. AÜİFD 56/1 (2020).
Asmaî. Ebû Saîd. el-Ezdâd. Selâsetu Kutub el-Ezdâd içinde. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1913.
Aynî, Bedrüddîn. Nuhabu’l-efkâr. Katar: Vizâratu’l-evkâf, 2008.
Aynî, Bedrüddîn. Şerhu Ebî Dâvud. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1999.
Aynî, Bedrüddîn. ‘Umdetu’l-kâri. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2001.
Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ. Haydarabâd: Dâiratü’l-me‘ârif, 1344.
Buhâri. Abdulaziz. Keşfu’l-Esrâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
Cezâirî, Tâhir. Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser. Halep: Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1995.
Döndüren, Hamdi. “Cuma Namazı ve Kılınma Şartları”. UÜİFD 2/2 (1987).
Durmuş, İsmail. “Müşterek”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/171-172. İstanbul: 2006.
Durmuş, İsmail. “Nahiv”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: 2006.
E. Sabri. Mir’âtu’l-Harameyn. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1301.
Ebû İslâm Ahmed b. Ali. Mes’eletün fî yevmi’l-Cum’a. 2014.
Ebû Zehre, Muhammed. İslam Hukuk Metodolojisi. çev: Abdulkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 1990.
Enbârî. Kitâbu’l-Ezdâd. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1982.
Ezrakî, Ebu’l-Velid. Kâbe ve Mekke Tarihi. çev: Yusuf Vehbi Yavuz. İstanbul: Feyiz Yayınları, 1980.
Fâsî, Takıyyüddîn. el-Iḳdü’s-semîn. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
Ferrâ. Meʻâni’l-Kur’ân. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1980.
Gündüzöz, Soner. Kur’an’ın Eşsiz Dili. Samsun: Etüt Yayınları, 2011.
Gürkan, Nejdet. “Arapçada El Takısı ve Fonksiyonları”. EKEV 8/18 (Kış 2004), 257-274.
Hâkim en-Neysâbûrî. Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1977.
Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻAyn. Bağdat: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1985.
el-Murâdî. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meʻânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
Hatîb el-Bağdâdî. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Riyad: 1996.
Hatîb el-Bağdâdî. Şerefu Ashabi’l-hadîs. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
Hatiboğlu, Mehmed Said. Hilafetin Kureyşiliği. Ankara: Otto, 2016.
Hattâbî, Ebû Süleyman. A‘lâmu’l-hadîs. Mekke: Merkezu buhûsi’l-‘ilmiyye, 1988.
Işık, Mustafa. İbn Huzeyme Sahîh’i ve İbn Hibban’ın Sahîhi ile Mukayesesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 1997.
İbn Abdülber. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
İbn Âşûr. Makâsıdu’ş-şerî’ati’l-İslamiyye. Tunus: 1985.
İbn Cinnî. el-Hasâis. Kahire: el-Hey’etu’l-Âmme, 2006.
İbn Ebî Şeybe. Musannef. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
İbn Fâris. es-Sâhibî. Beyrut: Mektebetu’l-Maârif, 1993.
İbn Hacer. Fethu’l-Bârî. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1379.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muhalla. Dımaşk: Dâru’l-fikr.
İbn Hişâm. Muğni’l-lebîb. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
İbn Hişâm. Siret-i İbn Hişam Tercümesi. çev: Hasan Ege. İstanbul: Karaman Yayınları, 2006.
İbn İshak. Siyer. çev: Sezai Özel. İstanbul: Akabe Yayınları, 1988.
İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, t.s.
İbn Sîde. el-Muhkem. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
İbn Teymiyye. Mecmû‘âtu’l-fetâvâ. Kahire: el-Mektebetü’l-Tevfikiyye, ts.
İbnü’l-Esîr. Câmi’u’l-usûl. Beyrut: Mektebetü’l-hulvânî, 1971.
İmîl Bedî‘ Ya‘kûb-Mişel ‘Âsî. el-Muʻcemu’l-Mufassal fi’l-Luga ve’l-Edeb. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987. İshak b. Râhûye, Müsned. Medine: Mektebetü’l-îman, 1991.
Kâdî Iyâz. İkmalu’l-Mu‘lim. Mısır: Dâru’l-vefâ, 1998.
Kâmile İmer- Ahmet Kocaman-A. Sumru Özsoy. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2013. Karaman, Hayreddin. “Bağlayıcılık Bakımından Rasulullah’ın Davranışları”, Hz. Peygamber ve Aile Hayatı. İstanbul: İlmî Neşriyat.
Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-Îmân. thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetu’l-Meârif, 2000.
Kastallânî. İrşâdü’s-sârî. Mısır: Matbaatü’l-Kübrâ, 1323.
Kazvînî. el-İzâh fî Ulûmi’l-Belâga. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Kirmânî. el-Kevâkibu’d-derârî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1981.
Koskela-M. L. Murphy. “Polysemy and Homonymy”. Encyclopedia of Language and Linguistics. Elsevier: 2006.
Kutrub, Muhammed b. el-Müstenîr. Kitâbu’l-Ezdâd. Yermük: Dâru’l-Ulûm, 1984.
Mahmûd Ukkâşe. et-Tahlîlu’l-Lugavî. Kahire: Dâru’n-Neşr li’l-Câmiât, 2011.
Mukâtil b. Süleyman. el-Vucûh ve’n-Nezâir. Bağdat: Mektebetu’r-Rüşd, 2011).
Mübârekfûrî,. Tuhfetu’l-ahvezî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, t.s.
Müberred. Me’ttefeka Lafzuhû ve’htelefe Maʻnâhu. Kuveyt: 1989.
Mücellî Muhammed Kerîrî. Devru’n-Nahv fi’t-Tevcîhi’d-Delâlî. Kahire Üniversitesi, Dâru’l-Ulûm, Doktora Tezi, 2010.
Münâvî. Feyzu’l-kadîr. Mısır: 1938.
Naim, Ahmed - Kâmil Miras. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. Ankara: DİB Yayınları, 1984.
Nehhâs. Meʻâni’l-Kur’ân. Mekke: 1988.
Nevevî. el-Minhâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
Özbalıkçı, M. Reşit. Arap Dilinde Zaman Açısından Fiiller. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1996.
Özbalıkçı, M. Reşit. Kur’an ve Hadisin Arap Gramerindeki Rolü. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
Özpınar, Ömer. Hz. Peygamber’i ve Hadislerini Anlamak. İstanbul: Ensar Yayınları 2012.
Râzî. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Sâmerrâî, İbrahim. Dirâsât fi’l-Luga. Bağdat: 1961.
Sehâvî. el-Ecvibeti’l-merdıyye. thk. Muhammed İshak. Dâru’r-râye, 1418.
Semîn el-Halebî. ed-Dürru’l-Masûn. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
Sîbeveyhi. el-Kitâb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
Suiçmez, Yusuf. Sahabe ve Tabiin Sözlerinin Hz. Peygamber'e Nispeti. Ankara: Otto, 2015.
Süyûtî. Şerhu’s-Süyutî li Süneni’n-Nesâî. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslamiyye, 1986.
Serahsî. el-Mebsût. Beyrut: 1978.
Şevkânî. Neylü’l-evtâr. İdâratü’t-Tıbâ‘ati’l-Munîriyye.
Şimşek. Mehmet Ali. Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
Talhî, Raddetullah. Delâletu’s-Siyâk. Mekke: Ümmülkurâ Üniversitesi, 1424.
Temmâm Hassân. el-Lugatu’l-ʿArabiyye Maʿnâhâ ve Mebnâhâ. ed-Dâru’l-Beyzâ, 1994.
Tural, Hüseyin. “Arap Dilinde Şiir ve Hadisle İstişhâd Mes’elesi”. AÜİFD 9 (1990), 67-79.
Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual, 2002.
Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Zehraveyn.
Yıldırım, Enbiya. “Hadîslerin Mana ile Rivâyeti”. Cumhuriyet ÜİFD 1 (1996), 281-287.
Yılmaz, Ali. “Kur’ân-ı Kerîm’de “Yevm/Gün” Kavramıyla Zikredilen Âhiret İsimleri”. AÜİF Dergisi 16 (2001).
Zeccâc. Meʻâni’l-Kur’ân. Kahire: Âlemu’l-Kutub, 1988.
Zemahşerî. el-Keşşâf. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân, 1998.