İslâm Çevre Hukukunda Harem ve Himâ Kavramları Bağlamında Yeşil Alan, Milli Park, Koruluk ve Sit Alanıyla İlgili İlkeler

Günümüzde bütün uygar devletler tarafından bir takım kanun, kural ve yaptırımlar bağlamında özen ve titizlikle tahripten korunmak istenen çevrenin insanların istifadesine sunulabilmesini sağlayabilmek için “yeşil kuşak, sit alanı, milli park” uygulamasına tarihte ilk defa Mekke’de rastlanılmaktadır. Hz. İbrahim (a.s.) tarafından haram bölge ilân edilen Mekke’yi kuşatan belirli bir alan, Hz. Peygamber (s.a.s.)’den haramlık ve yasaklığını muhafaza etmiştir. Bu tarihî yasağa, vaktiyle Cahiliye Arapları dahi özenle uymuşlardır. Hz. Peygamber, Mekke'nin yanında Taif’in bazı bölgeleri olmak üzere Medine’nin de dört bir tarafını çevreleyen alanı; haram, dokunulmaz, koruluk ve sit alanı diye tabir edilebilecek anlamda yasak bölge ilan etmiştir. Bu haram bölgelerin ve ormanın ağacını kesmek, kuş ve yabani hayvanlarını avlamak, otunu yolmak gibi yeşilliğine zarar vermek gibi davranışlar yasaklanmıştır. Bu yasakları çiğneyenlerin malzemelerinin müsadere edilmesi gibi bazı maddi yaptırımlar da uygulanmıştır. İlk İslam şehri, kendisinden sonrakileri etkileyerek merkezde cami, etrafı yeşil sit alanı olmak üzere halkalar şeklinde tek merkezli bir yapıdadır. Hz. Peygamber, ortalama ekonomik durum, başkalarına karşı övünme, israf gibi kaygılardan dolayı en fazla iki katlı ev yapımına izin vermiştir. Bunun yanında Yahudilerden kalıp anıtsal değeri olan üç katlı taş evleri de övmüş onları Medine’nin süsü olarak isimlendirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Çevre Hukuku, Şehircilik, Haram Bölge, Himâ, Sit Alanı, Yeşil Alan, Orman.

Declaration of Green Areas, National Parks, Protected Areas and Groves from Environmental Protection Practices in the Context of Urbanism in Islamic Environmental Law

Today, in order to ensure that the environment, which is wanted to be protected from destruction by all civilized states with care and diligence in the context of a number of laws, rules and sanctions, can be offered to the benefit of people, the "green belt, protected area, national park" application is encountered in Mecca for the first time in history. A certain area surrounding Mecca, which was declared a forbidden region by the Prophet Ibrahim (a.s.), retained its forbidden and forbidden status from the Prophet (saas). Even the Arabs of the Jahiliyyah have carefully obeyed this historical prohibition. The Prophet (pbuh) described the area surrounding all four sides of Medina, including parts of Taif as well as Mecca; haram, inviolable, declared a forbidden zone in the sense that it can be called a grove and protected area. Behaviors such as cutting down the trees of these forbidden areas and forests, hunting birds and wild animals, plucking grass and damaging its greenery are prohibited. Some material sanctions have also been imposed, such as the confiscation of materials from those who violate these prohibitions. The first Islamic city, influencing the ones after it, was a single-centered structure in the form of rings, with a mosque in the center and a green site around it. The Prophet allowed the construction of a two-storey house at most due to concerns such as the average economic situation, boasting towards others, and waste. He also praised the three-storey stone houses of monumental value from the Jews and named them the ornament of Medina.

Keywords:

Islamic Environmental Law, Urbanism, Haram Region, Himâ, Protected Area, Green Area, Forest.,

PDF

___

Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Metin ve Meal, Çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: DİB Yayınları, 15. Basım. 2008.
Hadis Kaynakları. Mevsu’atu’s-Sünne el-Kütübü’s-Sünne ve Şurûhuha (Kütüb-i Tis’a’dan; Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Neseî, İbn Mâce, Muvatta, Dârimî, Ahmed b. Hanbel). İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
Kitâb-ı Mukaddes. Eski ve Yeni Ahit. İstanbul: Kitâb-ı Mukaddes Şirketi - Zafer Matbaası, 1991.
Abd Al-Kader, Ali. “Land Property and Land Tenure in Islam”. Islamic Quarterly 5/1-2 (1959), 4-11.
Abdurrezzak, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San’ânî. Musannef. thk. Merkezu’l-buhûs bi-dâri’t-te’sil. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sil, 2015.
Armağan, Servet. İslâm ve Çevre. İstanbul: Gündönümü Yayınları, 2000.
AYBGBK, Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu. Resmi Gazete 17552 (22 Aralık 1981). Kanun No. 2565. Erişim 4 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?
MevzuatNo=2565&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
Belâzürî, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed İbn Yahyâ. Fütûḥu’l-büldân. thk. ‘Abdullah Enis et-Tabba’ ve Ömer Enis et- Tabba’. Beyrut: Müessesetu’l-Mu’âz, 1987.
Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Sünenü'l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir 'Atâ. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Dâri’l-Bâz, 1994.
BK, Belediye Kanunu. Resmî Gazete 25874 (13 Temmuz 2005). Erişim 23 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5393.pdf
Bostancı, Nilay. Türkiye’nin Kent Merkezlerindeki Yeşil Alan Sorunu: İstanbul Örneği. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Bozkurt, Nebi – Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mescid-i Nebevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/282. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Bozkurt, Nebi. “Ev”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/502-507. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Buhârî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İsmâ‘il. el-Câmi’u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. Edebû’l-Müfred. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1984.
Canan, İbrahim. Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
Canan, İbrahim. Âyet ve Hadislerin Işığında Çevre Ahlâkı. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1995.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Ömer. es-Sünen. nşr. Abdullah Halîm el-Medenî. Medine: y.y., 1966.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. Dâru’l-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
Ebû Ubeyd, Kāsım b. Sellâm el-Herevî. el-Emvâl. Şamile E-Kitap Nüshası: Mevki‘u’l-İslâm http://www.alsunnah.com’dan naklen http://hadith.İSLÂM-db.com/books/73/الأموال-للقاسم-بن-سلام
Ergün, Mehmet. “İslâm Hukukunda Hukuka Aykırılık”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Aralık 2018), 271–294.
Eryılmaz, Hasan. “Mekke Evlerinin Satışı ve Kiralanmasına Dair Rivayetler ve Değerleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/2 (Kış 2021), 909-934.
Fazlun, M. Khalid. - O’Brien, Joanne. İslâm ve Ekoloji. İstanbul: İgdaş Yayınları, 1992.
Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
Günay, Hacı Mehmet. “Himâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/52. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Gül, Atila vd. “Kentsel Açık ve Yeşil Alanların Mevcut Yasal Durumu ve Uygulamadaki Sorunlar”. İdeal Kent Dergisi, Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı 11/3 (2020), 1281-1312. DOI: 10.31198/idealkent.650461
Hamidullah, Muhammed. el-Vesâiku’s-siyâsiyye. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1969.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. İstanbul: İrfan Yayınları, 1990.
Heyet. “Sayd”. el-Mevsuatü'l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1983.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1988.
İbn Hacer, el-‘Askalânî. el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe. 4 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1328.
İbn Hacer, el-‘Askalânî. Fethü’l-Bâri bi-şerhi Sahihi'l-Buhârî. 17 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babî el-Halebî Naşiri, 1959.
İbn Hanbel, Ahmed Muhammed. Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed. es-Sîretü’n-Nebeviye. thk. Abdulhâfiz Şelebî vd. Mısır: Mektebetu Mustafâ el-Babî el-Halebî, 1955.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâ‘il b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayba, 1999.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut (b.y.: Dâru’l-Risaleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
İbn Manzûr, Ebû Fudayl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadr, 1990.
İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Şihâbüddîn. Hisbe. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzeddîn ‘Alî b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzeddîn ‘Alî b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Şamile 3.65 Nüshası E-Kitap.
İnalcık, Halil. “İslâm Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki Şekillerle Mukayesesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 1 (1959), 29-46.
Karaaslan, Muhammet Abdülmecit. İslâm Çevre Hukuku. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2019.
Karaaslan, Mecit. (Muhammet Abdülmecit Karaaslan). İslâm Hukukunda Çevre. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, İslâm Hukuku Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr. et-Terâtibu’l-İdâriyye Nizâmü'l-Hükümeti’n-Nebeviyye (a). 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr. et-Terâtibu’l-idâriyye Hz. Peygamber'in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar (b), çev. Ahmet Özel, 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990, 1991, 1993.
KTVKK, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. Resmî Gazete 18113 (23 Temmuz 1983). Kanun No. 2863. Erişim 4 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2863&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
Laynez, Islamkids “Hudûdu’l-Haremi’l-Medînî”. Erişim 21 Mart 2023. https://islamkids.net/حدود-الحرم-المدني/
Lofelyismile, Mecmuatu. “Esmay-ı Medineti’l-Münevvre ve Hududu’l-Medineti’l-Münevvere”. Erişim 21 Mart 2023. http://www.lovely0smile.com/Print7604.html
Lokkegaard, Frede. Islamic Taxation in the Classic Period. Copenhagen: Branner & Korch Publishing, 1950.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. thk. Ahmed Cad. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Şamile E-Kitap Nüshası: Mevki‘u’l-İSLÂM, http://www.al-İSLÂM.com
Merginânî, Ebû’l-Hasen ‘Alî b. Ebî Bekir. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. İstanbul: Eda Neşriyat, 1991.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin el-Haccâc. el-Câmi’u’s-sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları - Dâru Sahnûn, 1992.
MPYY, Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği. Resmi Gazete 29030 (14 Haziran 2014). Erişim 3 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf? mevzuatNo=19788&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
MPK, Milli Parklar Kanunu. Resmî Gazete 18132 (11 Ağustos 1983). Kanun No. 5919. Erişim 3 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2873.pdf
Öğüt, Salim. “Harem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/128. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
PAİY, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği. Resmi Gazete 30113 (3 Temmuz 2017). Erişim 3 Nisan 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf? mevzuatNo=23722&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
Semhûdî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn ‘Alî b. ‘Abdillâh. Vefâu’l-vefâ bi-aḫbâri dâri’l-Muṣṭafâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1374/1955.
Seraḫsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muḥammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
Sevinçli, Berfin Göksoy. Türkiye’de İslâm Şehirlerinin Şehircilik Anlayışı ve Dönüşümü Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örnekleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
Şâfi’î, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1990. (Şamile E-Kitap Nüshası: Mevki’u Yağsub).
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu Meâni’l-âsâr. nşr. M. Zührî en-Nâr, Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
Üçışık, Güzin vd. Çevre Hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
Yakut Al-Hamevî. Mu’cemu’l-buldân. nşr. F. Wüstenfeld. 6 Cilt. Leipzig: Jacut’s Geographisches Wörterbuch, 1866-1877. Yaşar, Ahmet. Akıllı Şehirler ve İslâm Şehirciliği Açısından Değerlendirilmesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İslâm Tarihi̇ Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
Zahran, Samir Abbâs. Arapça Türkçe Siyasi Askeri Terimler ve Örgütler Sözlüğü. b.y.: Müellifi, 2003.