Yemen’i Payitaht’a Bağlamak: Yemen Vilayeti Telgraf Şebekesi ve Bağlantı Hatları

Yemen Vilayeti dâhilinde telgraf hatları inşa edilmesi hakkında 1870’li yılların başlarına ait kayıtlar mevcut ise de 19. yüzyılın sonlarına kadar Yemen Vilayeti merkezlerinin birbiriyle ve vilayet şebekesinin başkentle doğrudan irtibatı mümkün kılınamamıştır. Yemen Vilayeti’ne telgraf hatlarının uzatılması için 1872’de planlanan ilk güzergâh Şam-Medine-Cidde-Kunfuda-Hudaydah yolunu takiple bir kara hattı olarak planlanmış ama hayata geçirilememiştir. Civarda bulunan Aden, Sevakin, Musavva, Perim Adası gibi yerlerdeki uluslararası telgrafhaneler vasıtasıyla Payitaht ile hızlı haberleşme ağı kurulmaya çalışılmıştır. Bunun için Kızıldeniz’de bulunan Eastern Telgraf Şirketi denizaltı kabloları büyük önem arz etmiştir. Yemen’in Osmanlı şebekesine uzaklığı, arazinin doğal engelleri, bölgedeki daimi isyanlar ve devlet bütçesindeki sıkıntılar uzun yıllar vilayet hatlarının tam anlamıyla devlet ve ahali menfaatine uygun olarak inşasına engel olmuştur. 19. yüzyılın sonunda yabancıların bölgedeki faaliyetlerinin artması ve isyanların şiddetlenmesi telgrafa duyulan ihtiyacı daha da artırmıştır. Çalışmada, Yemen Vilayeti telgraf hatlarının kurulması, Osmanlı Devleti’nin bu yöndeki çaba ve çözüm arayışlarıyla Kızıldeniz sahillerindeki haberleşme trafiğine ışık tutulmaya çalışılmıştır. Bu sayede bölgenin askerî, siyasi ve ekonomik tarih anlatımına katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yemen, Payitaht, Telgraf, Haberleşme, Osmanlı Devleti, Kızıldeniz

Connecting Yemen to Capital: Telegraph Network of Yemen Province and Connection Lines

Despite the fact that there are records which are dated to beginning of the 1870s about the construction of telegraph lines within the province of Yemen, it was not possible until the end of the 19th century to establish a connection between the centers of the province with one another, and also directly between provincial network and the capital. The first telegraph line expansion to the province was proposed in 1872 as a parallel landline road from Damascus to Medina, Jeddah, Kunfuda, and Hudaydah, but it was never completed. Efforts were made to establish a fast communication network to reach Payitaht [Capital] through international telegraph offices around such as Aden, Suakin, Musavva, Perim Island. Submarine cables of the Eastern Telegraph Company located in the Red Sea were of major importance for this issue. The distance from Yemen to the Ottoman network, the natural obstacles of the geography, the permanent revolts in the region and the distresses in the state budget have prevented for many years the construction of the provincial lines. At the end of the 19th century, the demand for telegraph increased even more as a result of the activities of the foreigners in the region and the deepening rebellions. The development of Yemen Province telegraph lines, Ottoman State's attempts and solutions in this direction, as well as the communication traffic that existed along the Red Sea beaches, are all explored in this paper. This study purports to make a contribution is made for the narration of regions’ military, political, and economic history.

Keywords:

Yemen, Payitaht, Telegraph, Communication, Ottoman State, The Red Sea,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 310/47; 450/2; 452/50; 455/99; 479/24.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.), 9/66; 51/3806; 71/5281; 271/20269; 318/23833; 158/11804; 2301/172537; 2584/193761; 3861/289562; 3867/289985; 3920/293948; 4322/324109; 4325/324346.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Dahiliye, Emniyet-i Umumiye Kalemi, Altıncı Şube (DH.EUM.6.Şb.), 2/75.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Dahiliye, Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 806/30; 1016/2; 1027/5; 1628/138; 1687/7; 1706/107; 1790/100; 1858/81; 1903/125; 914/71; 2805/90.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Dahiliye, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ.), 59/2. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Dahiliye, Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 42/252; 357/8.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Fotoğraflar (FTG.f), 1294. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Haritalar (HRT.h.), 135; 364; 366; 476.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Hariciye Nezareti, Londra Sefareti (HR.SFR.(3).), 219/81; 220/41. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Hariciye Nezareti, Siyasi (HR.SYS.), 90/5; 946/8.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Hariciye Nezareti, Tercüme Odası (HR.TO.), 249/39; 253/19; 551/6. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İrade, Dahiliye (İ.DH.), 712/49798.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İrade, Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), 44/1813; 109/4698; 122/5259. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İrade, Mısır (İ.MTZ.(05)), 19/764.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İrade, Telgraf ve Posta (İ.PT.), 2/52; 4/1; 12/24; 16/39. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İrade, Şura-yı Devlet (İ.ŞD.), 31/1514; 34/1696; 82/4843.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Şura-yı Devlet (ŞD.), 288/9; 2253/19; 2254/15; 2259/13; 2259/23. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Plan, Proje ve Kroki (PLK.p.), 5432.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Hususi Maruzat (Y.A.HUS.), 217/13; 217/28. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Resmi Maruzat (Y.A.RES.), 15/26.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.), 280/46.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Perakende, Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.DH.), 1/88. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Perakende, Posta ve Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK. PT.), 5/53.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız, Perakende, Umumi Maruzat (Y.PRK.UM.), 6/31; 18/11; 18/94.
Hicâz Vilâyeti Sâlnâmesi, Birinci Def’a, Hicâz Vilâyet Matbaası, 1301 (1884).
Hicâz Vilâyeti Sâlnâmesi, İkinci Def’a, Hicâz Vilâyet Matbaası, 1303 (1886).
Yemen Sâlnâmesi, Birinci Def’a (Muharrir Hamid Vehbi – Baskı yeri yok.) Hicri 1298 (1880/1881).
Yemen Sâlnâmesi, İkinci Def’a (Muharrir Hamid Vehbi – Baskı yeri yok.) Hicri 1299 (1881/1882).
Adams, J. M., “Development of the Anglo-Indian Telegraph”, Engineering Science and Education Journal, 6/4 (August 1997): 140-148.
Akalın, Durmuş, “İngiltere ve Osmanlı Devleti Arasında Perim Adası (1798-1914), Tarih Araştırmaları Dergisi, 33/56: 234-263.
Akalın, Durmuş, “Yemen’de Şeyh Said Adlı Arazi Çevresinde Osmanlı-Fransız Rekabeti (1868-1912)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 30/1 (2016): 1-44.
Akbulut, Uğur, “İngilizlerin Hindistan’la Olan Haberleşmeyi Hızlandırma Çabaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 13/25-26 (2014): 99-124.
Aydın, Mithat, “Sir Henry G. Elliot’ın İstanbul Büyükelçiliği (1867–1877) Dönemindeki Bazı Büyük Siyasi Olaylara Bakışı”, OTAM, 18 (2005): 21-49.
Ayışığı, Metin, “Osmanlı’nın Son Vilayeti Yemen”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler içinde, 1985-2019.
Ankara: TTK Yayınları, 2002.
Beauchamp, Ken. History of Telegraphy. London: Published by The Institution of Engineering and Technology, 2008.
Bektaş, Yakup, “The Sultan’s Messenger: Culturel Constructions of Ottoman Telegraphy, 1847-1880”, Technology and Culture, 41/4 (October 2000): 669-696.
Bilge, M. L., “Aden”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1: 367-369, 1988.
Bostan, İdris, “Yemen (Tarih/Osmanlı Dönemi)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 43: 406-412. 2013. Choudhury, D. K. L. Telegraphic Imperialism: Crisis and Panic in the Indian Empire, c.1830-1920. Palgrave Macmillan Publication, 2010.
Cole, J. R. I.. Colonialism and Revolution in the Middle East: Social and Cultural Origins of Egypt’s ‘Urabi Movement. Cairo: The American University in Cairo Press, 1999.
Çakılcı, Diren, “Osmanlı Devleti’nde Denizaltı Telgraf Hatları ve Eastern Telegraph Company”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 1-5 Ekim 2018, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 3, 289-309. Ankara: 2022.
Çakılcı, Diren, “Osmanlı Devleti Telgraf Şebekesinde Üsküdar Telgrafhanesi ve Önemi”, IX. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX, Bildiriler, I: 131-149. İstanbul: 2017.
Çakılcı, Diren. Rumeli Telgraf Hatları (1854-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
Davison, Roderic H. Osmanlı-Türk Tarihi (1774-1923), Çeviren Mehmet Moralı, İstanbul: Alkım Yayınları, 2004.
Demir, Tanju, “Osmanlı İmparatorluğunda Deniz Posta Taşımacılığı ve Vapur Kumpanyaları”, OTAM, 17 (2005): 1-17.
Eichhorn, Gustav. Wireless Telegraphy. London: Charles Griffin and Company Publication, 1906.
Ekici, Cevat, “Yemen’de Telgraf Hatları ve Merkezlerinin İnşası”, Osmanlı Döneminde Yemen Milletlerarası Kongre Tebliğleri içinde, 63-71. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
Ekinci, İlhan, “Kızıldeniz’in Güneyinde Şeyh Said ve Fersan Adaları Meselesi”, Belleten, LXIX/255: 567-599.
Farah, C. E., “Ottoman Return to The Highlands of Yemen 1872-1882”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 28 (1998): 49-60.
Grohmann, A., “Perim”, İslam Ansiklopedisi,9: 551-552. İstanbul: 1964.
Kaçar, Mustafa, “Osmanlı Telgraf İşletmesi (1854-1871)”, Çağını Yakalayan Osmanlı içinde, 45-120. İstanbul: IRCICA Yayınları, 1995.
Kızıltoprak, Süleyman. Mısır’da İngiliz İşgali, Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
Kuneralp, Sinan. Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922). İstanbul: ISIS Yayınları, 1999.
List of Wireless-Telegraph Stations of The World. Washington: Government Printing Office, 1907.
Minawi, Mostafa, “Telegraphs and Territoriality in Ottoman Africa and Arabia during the Age of High Imperialism”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18/6: 567-587.
Osmanlı Arşiv Belgelerinde Yemen. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2008.
Özdağ, Abdullah, “Doğu Afrika’da İngiliz Emperyalizmi: İngiltere’nin Sudan’ı İşgali (1896-1898)”, OTAM, 42 (2017): 119-160.
Rogan, Eugene. “Instant Communication: The Impact of the Telgraph in Ottoman Syria”, The Syrian Land: Processes of Integration and Fragmentation içinde, 113-128. Stuttgart: 1998.
Selçuk, Mustafa, “Hudeyde Mebusu Zühdü Efendi ve Yemen Layihası”, History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 4 (2012): 309-326.
Somel, Selçuk A., “Osman Nuri Paşa’nın 17 Temmuz 1885 Tarihli Hicaz Raporu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 18/29 (1996): 1-38.
Tezçakar, Özdemir Behice. İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Siemens Tarihi. İstanbul: 2016. Wireless-Telegraph Stations of The World, Washington: Government Printing Office, 1912. Yazıcı, Nesimi. “Tanzimat’ta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, OTAM, 3 (1992): 333-377.
Yeşilyurt, Yahya. Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi (1871-1914). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2011.
“The Evolution of Cable & Wireless, Part 2 by Bill Glover”. Erişim 20.10.2021. http://atlantic-cable.com/CableCos/CandW/Eastern/index.htm