Tanzîmât Döneminde Osmanlı Hariciyesinde Ataşelik Memuriyetinin Teşekkülü

Osmanlı Devleti 18. yüzyılın son çeyreğinden itibaren sürekli diplomasiye geçiş tecrübesi yaşasa da yurtdışında diplomatik misyonların oluşumu ve gelişimi ancak Tanzimat'ın ikinci döneminde (1856-1876) tamamlanmıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti yeni diplomatik temsilcilikler açmış ve bu temsilciliklerin yapısını, Avrupa modelinde oluşturmuştur. Osmanlı elçiliklerinde 1856'dan sonra diğer Avrupa devletleri modeline göre ataşelik, elçiliklerde en düşük rütbeli memur olarak kabul edilmiştir. Başlangıçta Bâbıâli bu memûriyeti çeşitli uzmanlık dallarında eğitim almak üzere yurt dışına gönderilen Osmanlı talebelerine vermiştir. Ataşelerin atanmasında patrimonyal ilişkiler etkili olmakla birlikte, Bâbıâli liyakat kriterlerini de dikkate almıştır. Ayrıca Âli Paşa, 1856'dan hemen sonra askeri ataşeliği de kurmuştur. Babıali, önce yurtdışında askeri eğitim için görevlendirilen askeri öğrencileri ataşe olarak görevlendirmiştir. Bu makale, Osmanlı Hâriciye Nezâretinde diplomatik memurluğun uzmanlaştığı dönemde ataşeliğin ortaya çıkışına odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ataşe, Ataşemiliter, Tanzîmât, Diplomasi, Hâriciye Nezâreti

The Founding of the Attaché Office in the Ottoman Empire’s Ministry of Foreign Affairs During the Tanzimat

Although the Ottoman Empire had started experiencing the transition to permanent diplomacy in the last quarter of the 18th century, the formation and development of diplomatic missions abroad had been adequately completed in the second period of the Tanzimat (1856-1876). During this period, the Ottoman State opened new diplomatic missions and formed their structure in parallel with the European style. After 1856, the office of attaché was adopted in the Ottoman embassies in accordance with the model of other European states as the lowest-ranking official in foreign missions. Initially, this post was entrusted to some Ottoman students who’d been commissioned abroad for educational purposes. Although patrimonial relations were influential in these assignments, the Sublime Porte also considered the criteria of merit. Moreover, Mehmed Emin Âli Pasha also established the office of military attaché just after 1856 during the Tanzîmât. The Sublime Porte initially assigned military officers commissioned abroad for military training as military attachés. This article focuses on the emergence of the office of attaché during the first period of professionalization in the Ottoman foreign ministry.

Keywords:

Attaché, Military attaché, Tanzîmât, Diplomacy, Ministry of Foreign Affairs,

PDF

___

İrâde Hâriciye (İ.HR.), 97/4753. 46/2192. Hukuk (HR.H), 135/3
Mektûbî (MKT), 70/73, 184/59, 379/48
Mütenevviâ (MTV), 13/7, 13/9, 13/13, 13/15, 13/18, 13/20, 13/23, 13/24, 13/34, 13/35, 13/39, 13/42, 13/48, 13/55, 13/57, 13/58, 13/59, 13/60, 13/66, 13/72, 13/82, 13/83, 13/100, 14/1, 14/2, 22/1, 22/2, 22/4, 22/8, 59/1, 59/2, 61/34
St.Petersburg Sefâreti (SFR.1…) 10/79, 12/100, 28/88, 30/21, 30/59, 31/3, 31/79, 32/54, 33/94, 33/95, 34/58, 34/66, 37/67, 37/74, 37/78, 37/89, 38/1, 38/39, 39/3, 41/30, 41/82, 42/72, 42/93, 43/21, 43/33, 43/54, 43/55, 44/9, 45/38, 45/66, 45/87, 46/2, 47/4, 49/73, 55/29, 55/99, 56/62, 57/77, 58/42, 61/6, 61/26, 61/30,
Londra Sefâreti (SFR.3…) 12/13, 13/15, 31/10, 42/12, 52/23, 55/25 Paris Sefâret (SFR.4…) 24/88
Tercüme Odası (TO). 70/30
Ahmed Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet (Tertîb-i Cedîd), Cilt 6, İstanbul: Matba’a-i Osmâniye, 1309.
Akyıldız, Ali. Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, (1836-1856), İstanbul: Eren Yayınları, 1993.
Bostan, Zeynep. Osmanlı Hariciyesinin Modern Temelleri: II.Abdülhamid Döneminde Diplomasi. İstanbul: Kitap Yayınevı, 2020.
British Diplomatic Representatives, 1789-1852, S.T.Bindoff, E.F.Malvolm Smith, C.K.Webster eds., Londra: Royal Historical Society, 1934.
Cecil, Lamar. The German Diplomatic Service, 1871-1914, New Jersey: Princeton University Press, 1976.
Cerîde-i Askeriye, Ramazan 13, Def’a 6, Sene 1280.
Çakmak, Aydın. Türk Dışişleri Teşkilâtının Gelişimi: Hariciye Nezareti. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2020. Çakmak Aydın- Beyoğlu Süleyman (2017). “Osmanlı Devleti’nde Bir Modernleşme Uygulaması Olarak
Ataşenevallik”. Tarih Dergisi, 66, 2 (2017): 78-106.
Davison, Roderic H. “The Modernization of Ottoman Diplomacy in the Tanzimat Period”, IX.Türk Tarih Kongresi, 21-25 Eylül 1981, cilt II (Ankara: T.T.K., 1986): 1141-1151.
Davison, Roderic H., “Ottoman Diplomacy and Its Legacy”, Imperial Legacy: The Ottoman Imprint on the Balkans and the Middşe East, L. Carl Brown eds., New York: Columbia University Press, 1996, 158-199.
De Lévis Mirepoix, Emmanuel. Le Ministère des Affaires Étrangères, Organisation de l’Administration Centrale et des Services Extérieurs (1793 – 1933). Angers: Société Anonyme des Éditions de l’Ouest, 1934.
Dönmez, Ahmet. “Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi, 1832-1841”, Fahir Armaoğlu’na Armağan, Ersin Embel yay.haz., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008, 153-182.
Findley, Carter V. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, New Jersey: Princeton University Press, 1980
Findley, Carter V. “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, International Journal of Middle East Studies, 3 (1972): 388-416.
Gokov, O.A. “Osobennosti voennoy razvedki Rossii na Musulmanskom Vostoke (1856 – 1890 gg.)”, Canadian- American Slavic Studies, 45 (2011): 36-75.
Hilbert, Lothar W. “The Early Years of the Military Attaché Service in British Diplomacy”, Journal of the Society for Army Historical Research. 37, 152 (1959) : 164-171.
Hurewitz, J.C. “Ottoman Diplomacy and the European State System”, Middle East Journal, 15,2 (1961):141-152.
Jestin, Mathieu. Le consulat de France à Selanique, 1781-1913, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Paris: Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, 2014
Jones, Raymond A. The British Diplomatic Service, 1815-1914, Waterloo: Wilfrid Laurier University Press, 1983.
Jukov, Konstantin A., Vostoçnıy vopros v istoriosofskoy konseptsi K.N.Leontyeva. St.Petersburg: Aleteyya, 2006.
Kılıç, Musa. “Osmanlı Devleti’nin Sefaret İmamları”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, 16 (2019): 762-782.
Koloğlu, Orhan. “Blak Bey, précurseur du Tanzimat. Une famille française au service de la Sublime Porte (1820-1923)”. Anatolia moderna, 1 (1991) : 47-114.
Kuran, Ercüment. Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Faaliyetleri 1793-1821.
Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1988.
Kürkçüoğlu, Ömer. “The Adoption and Use of Permanent Diplomacy”, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional?, A.Nuri Yurdusev eds., Londra: Palgrave-MacMillan, 2004, 131-150.
Naff, Thomas. “Reform and the Conduct of Ottoman Diplomacy in the Reign of Selim, III, 1789 – 1807”, Journal of the American Oriental Society, 83, 3 (1963): 295-315.
Vagts, Alfred. A History of Militarism: Civilian and Military. New York: The Free Press, 1967. Vagts, Alfred. The Military Attaché, New Jersey: Princeton University Press, 1967.
Yalçınkaya, Mehmed Alaaddin. “Mahmud Raif Efendi as the Chief Secretary of Yusuf Agah Efendi, the First Permanent Ottoman-Turkish Ambassador to London (1793-1797)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 5 (1994 ): 385-434.
Yıldız, Gültekin. Osmanlı Devleti’nde Askerî İstihbarat, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2021.
Yıldız, Gültekin. “Osmanlı Dış Askerî İstihbaratında Formelleşme: Eliçiliklerde Ataşemiliterliğin İhdası ve Osmanlı Askeri Ataşe Raporları”, H.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17 (2012): 239-268.
Yüce, Nuri. “Âgâh Efendi, Çapanzâde”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Andiklopedisi, I: 448-448.