19. Yüzyılda Macarlara Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılmış Türkçe Dil Bilgisi: El Kitabı – Kendi Kendine Öğrenme

Bu çalışmanın amacı 1875’te Gábor Bálint de Szentkatolnai (1844-1913) tarafından Macarca yazılmış Török Nyelvtan: Kézikönyvül És Magántanulásra adlı eseri dil bilgisi öğretim yöntemi açısından incelemektir. Bu incelemede, yazarın Macar dil mantığıyla Türk diline ve Türkçenin öğretimine yaklaşımı ele alınmaktadır. Dil bilgisinin ayrıntılı şekilde anlatılması, özgün metinlerin bulunması ve Macarlara Türkçe öğretmek için yazılmış olması bu eseri Türkçe öğretimi alanında özel kılmaktadır. Eser, Bölüm A, Bölüm B ve Bölüm C olarak üç ana kısımdan oluşmaktadır. Bölüm A’da Dil Bilgisi başlığı altında Türkçe’nin dil bilgisi kuralları örneklerle açıklanmaktadır. Bölüm B, yazar tarafından kitabın asıl bölümü olarak nitelendirilmektedir. Bu bölümde çeviri öğretim yöntemine göre yazılmış okuma metinleri Osmanlı Türkçeleri ve Macarca karşılıkları ile verilmektedir. Sadece okuma ve yazmanın ön planda olduğu bu öğretim yönteminde konuşma ve dinleme becerilerine yer verilmediği görülmektedir. C bölümde ise ayrıntılı bir sözlüğe yer verilerek eser sonlandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Macarlar, Türkçe, Dil Bilgisi Öğretimi, Kültür Aktarımı

Török Nyelvtan: Kézikönyvül És Magántanulásra

This study aims to analyze the book Török Nyelvtan: Kézikönyvül És Magántanulásra (“Turkish Grammar: As a Handbook and for Self-Study”) by Gábor Bálint de Szentkatolnai (1844–1913), written in Hungarian in 1875. Szentkatolnai’s approach is unique because he adopts a Hungarian perspective of the Turkish language and culture. A key innovative feature of the book is the inclusion of a reader consisting of various authentic texts. The author’s Hungarian perspective crucially informs the book’s content and how it presents Turkish grammar. The work consists of three main parts. Part A is divided into two sections, morphology and syntax. Part B serves as the central part of the book, wherein Szentkatolnai adopts the translation teaching method, supplying reading material in three parallel versions: Ottoman Turkish, Ottoman Turkish transcribed with Latin letters, and Hungarian translation. It can be seen that speaking and listening are neglected by this teaching method, with reading and writing skills taking center stage. In Part C, the book concludes with a detailed dictionary.

Keywords:

Hungarian, Turkish, Teaching Grammar, Cultural Transmission,

PDF

___

Ágoston, G. “Siyaset ve Histografi: Macaristan’da Türk ve Balkan Çalışmalarının Gelişimi ve İstanbul’daki Macar Araştırma Enstitüsü”, Çeviren Bülent Keneş. Türkler Ansiklopedisi. 15: 95-103. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Arslan, D. D. M. “Tarihi Süreçte Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi-Öğrenimi Çalışmaları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2012): 167-188
Bakk István és Erzsébet Bakk, “Bálint Gábor szülőföldjén Szentkatolnáni, Szentkatolnai Bálint Gábor történelmi háttere” Elhangzott a XX. Magyar Õskutatási Fórumon, Miskolcon, 8-22 Ağustos 2015.
Barın, E. “Yabancılara Türkçe Öğretme Amacıyla Yazılan Ecnebilere Mahsus Elifba Kitabı Üzerine, TÜBAR 27 (2010): 121-136.
Biçer, N. “Hunlardan Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 1/4 (2012): 107-133
Birtalan, A. A Romanized Grammar of The East-and West- Mongolian Languages with Popular Chrestomathies of Both Dialects by Gábor Bálint of Szentkatolna. Budapest: Hungarian Academy of Sciences, 2009.
Bodrogligeti, A. “G. Hazai, Das Osmnanisch – Türkische Im XVII. Jahrhundert”, International Journal of Middle East Studies 8/2 (1977): 251-265.
Bowen, G. A. “Document Analysis as a Qualitative Research Method”, Qualitative Research Journal 9/2 (2009): 27-40. DOI 10.3316/QRJ0902027
Doğan, İ. “Macar Ulusal Kimliğinin Oluşumunda Türk Etkisi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 47/2 (2007): 1-12.
Duran, A. “Macar Türkolojisi”, Belgi Dergisi, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, 2/20 (2020): 2759-2773.
Fodor, G. “Macar Gözüyle Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye (1850-1940)”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 25 (2014): 79-70.
Gümüşkılıç, M. “Macaristan Türkolojisi Üzerine Bir Biyo-Biyografi Denemesi”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, 7/4 (2012): 367-406.
Szentkatolnai, G. B. Bálinth Gábor Jelentése Oroszország és Ázsiában Tett Utaz Jelentése Oroszország és Ázsiában Tett Utazásáról és Nyelvészeti Tanulmányairól: Melléklet Öt Khálymik Dano Hangjegye, Értekezések a Nyelv- és Széptudományok Köréből. Budapest: Eggenberger, 1874.
Szentkatolnai, G. B. Kazáni-Tatár Nyelvtanulmányok. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 1875.
Szentkatolnai, G. B. Török Nyelvtan: Alak-, Mondattan, Olvasókönyv és Szótár Kézikönyvül és Magántanulásra.
Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 1875.
Szentkatolnai, G. B. A Mandsuk Szertartásos Könyve. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia Könyvkiadó, 1876.
Szentkatolnai, G. B. Kazani-Tatar Nyelvtanulmanyok Kazani-Tatar Szotar. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 1876.
Szentkatolnai, G. B. Kazani-Tatar Nyelvtanulmanyok Kazani-Tatar Nyelvtan. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 1877.
Szentkatolnai, G. B. Párhuzam a Magyar és Mongol Nyelv Terén: Magyar-Mongol Két Nyelvet Egyenlítő İrat
= Madsar Monghol Khojor Khele Adalitkhakho Bicsik. Budapest: Hornyánszky, 1877.
Szentkatolnai, G. B. Tamilische (Dravidische) Studien: In Zwei Teilen: Grammatikalischer Teil: Lexikalischer Teil. Wien: Wien Hölzel, 1898.
Szentkatolnai, G. B. Kabard Nyelvtan. Kolozsvár: Magyar Tudományos Akadémia, 1900. Szentkatolnai, G. B. Lexicon Cabardico-Hungarico-Latinum. Kolozsvar: Sumptibus Autoris, 1904
Şimşek, B. “Türkçe ve Macarca Dil bilgisi Tipolojilerinin Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretilmesi Temelinde Karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.