TÜRKÇEDE TEKRARLI YAPI SINIFLARI

Tüm dünya dilleri kendi iç yapılarının el verdiği olanaklar doğrultusunda ifade kabiliyetlerini geliştirme eğilimi gösterirler. Bunun en temel sebebi sınırlı sayıdaki dil malzemesi ile gelişen ve değişen dünyadaki olguları, kavramları anlatabilme ihtiyacıdır. Bununla birlikte diller sahip olduğu yapıları farklı biçimlerde kullanırlar. Bu anlamda tekrarlı yapılar da dilin ifade kabiliyetine esneklik katan unsurlar olarak görev yapmaktadır. Tekrarlı yapılar Türkçenin en eski dönemlerinden bugüne değin farklı dil birlikleriyle kullanılarak yazıda ve sözde anlamsal-işlevsel çeşitli etkiler sağlamıştır. Dildeki derin yapının yüzey yapıya yaklaşmasını sağlamak, anlama ve anlatıma güç katmak, anlamı belirginleştirmek, söze ve yazıya ahenk katmak tekrarlı yapıların görevlerinden bazılarıdır. Çalışmalarda genelde leksik olarak ele alınan tekrarlı yapıların fonetik, morfolojik ve sentaktik türleri de bulunmaktadır. Leksik olarak ele alınan tekrarlı yapılar Türkçede ikileme, hendiadyoin, tekrar, yineleme vb. terimlerle ifade edilmektedir. Buna ek olarak bu yapılarım kapsamıyla ilgili bir birliğin varlığını da söylemek güçtür. Bu çalışmada ikileme, hendiadyoin, tekrar, yineleme vb. adlarla anılan kavramı da içerecek şekilde yapısal bağlamda fonetik, morfolojik, leksik ve sentaktik olarak tekrar eden yapılar tekrarlı yapılar olarak ele alınmış ve bu kapsamda tipolojik bir sınıflandırma denemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tekrarlar, tekrarlı yapı, fonetik, morfoloji, leksikoloji, sentaks, tipoloji

REPETITIVE STRUCTURE CLASSES IN TURKISH

All world languages tend to develop their ability to express in accordance with the possibilities of their internal structures. The main reason for this is the need to explain the facts and concepts in the developing and changing world with a limited number of language materials. However, languages use their structures in different ways. In this sense, repetitive structures also serve as elements that add flexibility to language expression.Repetitive structures have been used with different language units from the oldest periods of Turkish to the present and have provided various semantic functional effects. To make the deep structure clear, to make effective meaning, to clarify the meaning, to harmonize the sentence is some of the tasks of repetitive structures. There are also phonetic, morphological and syntactic types of repetitive structures which are generally considered as lexical. Repetitive structures considered as lexical in Turkish and it is called as hendiadyoin, repetition, reduplication etc. In addition, it is difficult to say that there is a union with the scope of these structures. In this study, the repetitive structures of phonetic, morphological, lexical and syntactic structures in the structural context including the concept referred to as hendiadyoin, repetition, reduplication are considered as repetitive structures. In this study, a typological classification experiment was conducted.

Keywords:

Repetitions, repetitive structure, phonetic, morphology, lexicology, syntax, typology,

PDF

___

ABİK, A. Deniz, 2010, “(İSİM1 + lI/+lU) (İSİM2 +lI/+lU)” Kuruluşundaki İkilemeler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17 (2), s. 1-20. AĞAKAY, Mehmet Ali, 1953, “İkizlemeler Üzerine I”, Türk Dili, c. 2, S. 16, s. 189-191. AĞAKAY, Mehmet Ali, 1954, “İkizlemeler Üzerine II”, Türk Dili, c. 2, S. 17, s. 268-271 AĞCA, Ferruh, 2015, “Eski Uygurcada İştikaklı İkilemeler”, Alkış Bitiği Kemal Eraslan Armağanı Ed. Bülent GÜL, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara s. 17-30. AKSAN, Doğan, 2006, Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Engin Yayınevi. AKYALÇIN, Necmi, 2007, Türkçe İkilemeler Sözlüğü, Ankara: Anı Yayıncılık. ATALAY, Besim, 2013, Divanü Lûgat-it Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BAUER, Laurie, 2004, A Glossary of Morphology, Edinburg: Edinburg University Press. BOZOK, Emrah, 2012, Eski Uygur Türkçesinde İştikaklı İkilemeler, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. CHOMSKY, Noam, 1957, Syntactic Structures, The Hague: Mouton & Co. COŞKUN, Mustafa Volkan, 2015, Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları. ÇAĞATAY, Saadet, 1978, “Uygurcada Hendiadyoinler”, Ankara Üniversitesi, Yıllık Çalışmalar Dergisi, DTCF Yayınları, s. 29-66. ÇÜRÜK, Yasemin, 2016, “İkilemelerin Kapsamı”, The Journal of Academic Social Science, S. 29, s. 426-430. DEMİR, Necati, 2018, Türkçe Sözcük Bilgisi, Ankara: Altınordu Yayınları. DEMİRBAŞ, Merve, 2017, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Seslenme Sözleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 6/4, s. 2154-2181. DEMİRCAN, Ömer, 1988, “A Systematic Approach to Non-Echoic-Base Reduplications: Studies on Turkish Linguistics”, Proceedings of the 4th International Conference on Turkish Linguistics, s. 231-264. DEMİRCAN, Ömer, 1996, “Türkçe Yansımaların Özüne Doğru”, Dilbilim Araştırmaları, ss. 175-191. EMRE, Ahmet Cevdet, 1945, Türk Dilbilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. EREN, Hasan, 1949, “İkiz Kelimelerin Tarihine Dair”. DTCF Dergisi, c. 7, S. 2, s. 283-286, Ankara. GEDİZLİ, Mehmet, 2015, “Türkçede Ünlemler ve Temel İşlevi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 8, S. 36, s. 126-134. GÖKSEL, Aslı, Celia KERSLAKE, 2005, Turkish: A Comprehensive Grammar, Routledge. HATİBOĞLU, Vecihe, 1981, Türk Dilinde İkileme, Ankara: TDK Yayınları. HİRİK, Erkan, 2018, “Morfolojik Tekrarlı Yapılar ve Kutadgu Bilig'deki İşlevsel Görünümü”, Atebetü’l Hakâyık ve İlk Dönem Türkçe İslâmî Eserler Sempozyumu Bildirisi, Ankara. HİRİK, Seçil, 2017, “Öbek Yapılarda Yönetim”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 10, Sayı 1, Haziran 2017, s. 389-416. İMER, Kamile, Ahmet KOCAMAN, Sumru A. ÖZSOY, 2011, Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. KARAAĞAÇ, Günay, 2012, Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları. KARAHAN, Leylâ, 2010, Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları. KORKMAZ, Zeynep, 2007, Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. SARI, İsa, 2018, “Eski Türkçede Eşmerkezli Birleşik Sözcük Yapıları”. Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu (1-7 Haziran 2018) Bildiriler Kitabı C. 2. İstanbul: Kesit Yayınları. SAUSSURE, Ferdinand de, 1998, Genel Dilbilim Dersleri, Çev. Berke VARDAR, İstanbul: Multilingual Yayınları. SERTKAYA, Osman Fikri, 1982-1983, “Maitrisimit Nom Bitig”. TDAY-Belleten, s. 265, Ankara. SEV, İ. Gülsel, 2004, “Divanü Lügat’it Türk’te İkilemeler”, Türk Dili, 634, s. 497-510. ŞEN, Serkan, 2003, Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun. TEKİN, Şinasi, 1965, “Uygur Edebiyatının Meseleleri (Şekiller-Vezinler)”. Türk Kültürü Araştırmaları II, S. 1-2, s. 26-67. TEMEL, Emine, 2016, “Lutfî Divanında Tekrar Grupları”, Türkiyat Mecmuası, c. 26/1, s. 283-299. TİETZE, Andreas, 1966, “Reduplikasyon ve (r) ile Kurulmuş Çift Sözler”, (Reşit Rahmeti Arat için), Ankara, s. 423-429. TOPRAK, Funda, 2005, “Harezm Türkçesinde İkilemeler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, c. V, S. 2, s. 277-292. TRASK, Robert Lawrance, 1996, A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistic, Routledge. TUNA, Osman Nedim, 1949, “Türkçede Tekrarlar”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.3, İstanbul, s. 428-447. TUNA, Osman Nedim, 1950, “Türkçede Tekrarlar 2”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (C.4), ss. 35-82, İstanbul. ÜSTÜNOVA, Kerime, 1996, Dede Korkut Hikâyelerinde Cümleden Büyük Birlikler ve Bunların Oluşumda Tekrarların Rolü, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa. ÜSTÜNOVA, Kerime, 1998, “Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler”, Türk Dili, c. 5, S. 557, s. 464-470. VARDAR, Berke, 2002, Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları. YASTI, Mehmet, 2007, “Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Sekil Özellikleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 21, s. 51-87. YILMAZ, Kadri Hüsnü, 2014, “Hâkî Efendi’nin Süleymannâmesi’nde Yer Alan İkilemelerin Anlama Sağladığı Katkılar”, The Journal of Academic Social Science, c. III. S. 29, s. 427-438. ZÜLFİKAR, Hamza, 1995, Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.