BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA DONANMA MECMUASININ CİHAT İLÂNI ÖZEL SAYISI

Donanma mecmuası, 1910-1919 yılları arasında çıkardığı 191 sayıya ilâveten bir de Çanakkale fevkalade nüshası yayınlayan bir periyodiktir. Trablusgarp ve Balkan Savaşlarının ardından Birinci Dünya Savaşı’na sahne olan bu dönemde Donanma mecmuası da savaşın idamesi için halktan iane toplama faaliyetleri başta olmak üzere savaş gayretine katkı sağlayan öncü bir rol üstlenmektedir. Bu katkının önemli bir kolunu ise propaganda faaliyetleri teşkil etmektedir. Nitekim 11 Kasım 1914’te kararlaştırıldıktan sonra 14 Kasım’da kamuoyuna duyurulan cihatla beraber Birinci Dünya Savaşı’na katılan Osmanlı Devleti’nin seferberlik faaliyetleri arasında savaş propagandası da önemli bir yer tutmaktadır. İşte bu noktada yazılı ve görsel propaganda çalışmalarıyla önemli bir yayın organı vasfı kazanan Donanma mecmuası öne çıkmaktadır. Mecmua, cihat ilânının birinci yıldönümünü 11 Kasım 1915 tarihinde çıkardığı Nüsha-i Mahsusa ile anmayı ihmal etmez. Nüsha-i Mahsusa’da İttihad-ı İslâm fikriyatı çerçevesinde kaleme alınmış yazılar, savaş edebiyatı parçaları ve çok sayıda çarpıcı savaş fotoğrafı yer almaktadır. Bu itibarla makalede Donanma mecmuasının cihat ilânının birinci yıldönümü için çıkardığı özel sayısı incelenecek ve Nüsha-i Mahsusa’nın Birinci Dünya Savaşı Osmanlı savaş propagandası açısından mahiyeti tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, cihat ilânı, Donanma mecmuası, savaş propagandası, savaş edebiyatı

THE SPECIAL ISSUE OF NAVY LEAGUE [DONANMA] MAGAZINE FOR THE JIHAD PROCLAMATION IN THE FIRST WORLD WAR

The Donanma magazine is a periodical published between 1910-1919 with 191 issues and also a special issue for the Dardanelles Campaign. During this period, after the Tripoli and Balkan Wars, the Donanma magazine also plays a pioneering role in contributing to the First World War efforts, especially collecting donations in order to maintain warring. One of the important part of these contributions is also propaganda activities. As a matter of fact, the war propaganda gains an important place among the mobilization activities of the Ottoman Empire that participated in the First World War with the jihad proclamation which was declared to the Ottoman public on 14 November after being decided on 11 November 1914. At this point, the Donanma magazine, which has become an important publication with written and visual propaganda works, comes to the forefront. The magazine does not neglect the memorial of the first anniversary of the proclamation of jihad on 11 November 1915 with Special Issue [Nüsha-i Mahsusa]. Nüsha-i Mahsusa contains propagative writings, poetries of war literature and numerous stunning photographs in the way of pan-islamistic ideas. In this respect, this article will examine the special issue that the Donanma magazine issued for the first anniversary of the proclamation of jihad, and will determine the nature of the Nüsha-i Mahsusa in terms of the First World War Ottoman war propaganda.

Keywords:

First World War, proclamation of jihad, Donanma magazine, war propaganda, war literature,

PDF

___

AKSAKAL, Mustafa, “The Ottoman Proclamation of Jihad”, Jihad and Islam in World War I, Ed. Erik Jan ZÜRCHER, Leiden University Press, 2016, s. 53-69. AVŞAR, Servet, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Cihat İlânı ve Propaganda”, Askeri Tarih Bülteni, S. 51, Ağustos 2001, s. 35-74. BARDAKÇI, Murat, “İşte, bize bir imparatorluğa mâlolan 1914’teki o ‘çok gizli’ emrin orijinali”, http://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/1021591-iste-bize-bir-imparatorluga-malolan-1914teki-o-cok-gizli-emrin-orijinali, [Erişim tarihi: 21.05.2018]. BEŞİKÇİ, Mehmet, “Donanma Sembolizmi ve Milliyetçi Propaganda”, Toplumsal Tarih, S. 127, Temmuz 2004, s. 92-95. …………………., Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2015. BUSKENS, Leon, “Cristiaan Snouck Hurgronje, ‘Holy War’ and Colonial Concerns”, Jihad and Islam in World War I, Ed. Erik Jan ZÜRCHER, Leiden University Press, 2016, s. 29-51. ÇAKMAKTEPE, Zehra, Donanma Mecmuası (İnceleme, Tahlilî Fihrist ve Seçme Metinler), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2002. Denizlerde Yenilmediler Cihan Harbi’nde Alman Bahriyeliler, Çev. Eşref Bengi ÖZBİLEN, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2011. Donanma, nr: 49 [1], 16 Haziran 1330 (29 Haziran 1914). Donanma, nr: 68 [20], 3 Teşrinisani 1330 (16 Kasım 1914). Donanma, nr: 69 [21], 10 Teşrinisani 1330 (23 Kasım 1914). Donanma [Nüsha-i Mahsusa: İlân-ı Cihad Sene-i Devriyesi], nr: 115 [66], 29 Teşrinievvel 1331 (11 Kasım 1915). Donanma Mecmuası Çanakkale 5-18 Mart Zaferi ve Bir Destanın Panoraması, Ed. Mustafa BIYIKLI, Hiperlink Yayınları, İstanbul, Ekim 2011. EREKER, Fulya A., “İlkçağlardan Günümüze Haklı Savaş Kavramı”, Uluslararası İlişkiler, S. 3, Güz 2004, s. 1-36. GÖK, Nurşen, Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007. GÜVENÇ, Serhat, Osmanlıların Dretnot Düşleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Haziran 2011. HARMAN, Ömer Faruk, “Dâvûd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, s. 21-24. JOWETT, Garth S., O’DONNEL, Victoria, Propaganda and Persuasion, Sage Publications, Washington, 2012. KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010. KHADDURİ, Majid, İslâm’da Savaş ve Barış, Çev. Nejdet ÖZBERK, Fener Yayınları, İstanbul, 1998. KOL, Meltem, Birinci Dünya Savaşı’nda Psikolojik Bir Operasyon Olarak Cihad-ı Ekber İlanı, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017. KÖROĞLU, Erol, Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010. KÜÇÜK, Abdurrahman, “Câlût”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VII, s. 38. NOTH, Albrecht, Müslümanlıkta ve Hristiyanlıkta Kutsal Savaş ve Mücadele, Çev. İhsan ÇATAY, Özne Yayınları, İstanbul, Ağustos 1999. Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), Yay. haz. Kemal GURULKAN vd., T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Nr: 84, Ankara, 2006. ÖĞÜN, Tuncay, “Osmanlı Basınında Cihad-ı Ekber: İran Örneği”, Türkiyat Mecmuası, XXVIII/1, 2018, s. 91-114.
ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016. ÖZEL, Ahmet, “Mukâbele bi’l-Misl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI, s. 103-107. ÖZTELLİ, Cahit, Uyan Padişahım, Milliyet Yayınları, İstanbul, Mart 1976. ÖZTUNA, Yılmaz, Avrupa Türkiye’sini Kaybımız, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, Mayıs 2012. QUALTER, Terence H., “Propaganda Teorisi ve Propagandanın Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Çev. Ünsal OSKAY, XXXV/1-4, 1980, s. 255-307. SEMİZ, Yaşar, “Çanakkale Denizaltı Savaşı (Nisan-Mayıs 1915) Sultanhisar ve Muavenet-i Milliye’nin Başarıları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 9, 2001, s. 393-398. STODDART, Philip H., Teşkilat-ı Mahsusa, Çev. Hediye Lale BİRSAYGILI, Yarın Yayınları, İstanbul, Ocak 2015. SUNU, Süleyman Emre, The Great War and the Visual Mobilization of the Ottoman Public Sphere: The Case of “Donanma” Journal, Sabancı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007. TEKİN, Şinasi, “Türk Dünyasında Gazâ ve Cihâd Kavramları Üzerine Düşünceler”, İştikakçının Köşesi, Dergâh Yayınları, İstanbul, Aralık 2014, s. 139-180. TETİK, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi, I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2017. TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul, Şubat 2017. TUĞLUCA, Murat, “‘Kutsal İttifak’a Karşı ‘Kutsal Çağrı’: Osmanlı’da Cihad ve Nefîr Âmm İlanı (1686)”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IX/1, Haziran 2016, s. 299-317. ULUCUTSOY, Hasan, “Balkan Harbi’nden Millî Mücadele’ye Mehmet Âkif’in Savaş Edebiyatı ve Propagandası İstikametindeki Faaliyetleri”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, V/2, Aralık 2018, s. 200-234. ÜNLÜ, Rasim, Tarihimizde Reşadiye ve Sultan Osman-ı Evvel Dretnotları, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.