Türk Musikisi Kaynaklarında “Bülbül” İsmiyle Anılan Peşrevler

Çeşitli arşiv ve koleksiyonlarda yer alan notalar, “Bülbül” adının “peşrev” terimine bağlanarak isimlendirildiği farklı musiki eserlerinin varlığına işaret etmektedir. İlk örnekleri 17. yüzyılda Ali Ufkî’nin hazırladığı musiki yazmalarında görülen bu peşrevler, 18. yüzyılda Kantemiroğlu Edvarı ve Kevserî Mecmuası gibi Türk musikisinin bu yüzyıllardaki önemli kaynaklarına da intikal etmiştir. Bununla birlikte, 19. yüzyılda Giuseppe Donizetti’nin hazırladığı bir nota defterinde ve daha sonraki yıllarda Notacı Hacı Emin Efendi’nin yayımladığı perakende notalar arasında da “Bülbül Peşrevi” başlıklı notalara tesadüf edilmiştir. Ayrıca, çeşitli arşiv ve koleksiyonlarda yer alan el yazması ve matbu notalar, 20. yüzyıla uzanan bir zaman dilimi içerisinde benzer isimlerle anılan musiki eserlerinin varlığını ortaya koymaktadır. Anadolu’da gerçekleştirilen saha çalışmaları da, benzer isimlerle anılan musiki eserlerinin halk kültürü içerisinde bulunduğuna işaret etmektedir. Bu çalışma, “Bülbül Peşrevi” ve benzeri isimlerle kayıtlara girmiş musiki eserlerini bir vaka şeklinde analiz ederek, bu eserlere dair bilgi birikimini Türk musikisinin birincil kaynakları üzerinden ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Peşrev, Bülbül Peşrevi, Bülbül Peşrefi, Bilbul Pestref, Peşrev-i Bülbül

Peşrevs Called “Bülbül” in Turkish Music Sources

The notes in various archives and collections point toward the existence of different musical pieces, for which the name “Bülbül” is linked to the term peşrev. These peşrevs, the first examples of which were seen in the musical manuscripts prepared by Ali Ufkî in the 17th century, were also transferred to the important sources of Turkish music in these centuries, such as Kantemiroğlu Edvarı and Kevserî Mecmuası in the 18th century. However, notes titled “Bülbül Peşrevi” were found in a music book prepared by Giuseppe Donizetti in the 19th century and among the retail notes published by Notacı Hacı Emin Efendi in the following years. In addition, manuscripts and printed notes in various archives and collections reveal the existence of musical pieces with similar names in a period extending to the 20th century. Field studies carried out in Anatolia also indicate that musical pieces with similar names are found in folk culture. This study aims to analyze the musical works recorded under the name of “Bülbül Peşrevi” and similar names as a case and to reveal new information regarding these works through the primary sources of Turkish music.

Keywords:

Peşrev, Bülbül Peşrevi, Bülbül Peşrefi, Bilbul Pestref, Peşrev-i Bülbül,

PDF

___

[Ezgi], Suphi. Nazarî, Amelî Türk Musikisi. 3. Cilt. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı, t. y. Ali Ufkî [Albertus Bobovius], Hâzâ Mecmû’a-i Sâz ü Söz, British Library, MS Sloane 3114.
—. [İsimsiz Defter], Paris, Bibliothèque nationale de France, Turc 292.
—. “BnF. Département Des Manuscrits. Turc 292.” BnF Gallica. Bibliothèque nationale de France. Erişim 4 Eylül 2021. https://gallica.bnf.fr/view3if/ga/ark:/12148/btv1b84150086.
Aracı, Emre. “Hans Christian Andersen’in Anılarında Giuseppe Donizetti’nin Müziği.” Andante, no. 111 (Ocak 2016): 40–45.
—. Donizetti Paşa: Osmanlı Sarayının İtalyan Maestrosu. 3. baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
Baloğlu, Bekir Şahin. “Türk Müziğinde Nazire Geleneği ve Tanburî Cemil Bey’in Nazire Besteleri.” International Social Sciences Studies Journal 6, no: 63 (2020): 2253-2265. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.2336
Behar, Cem. Saklı Mecmua: Ali Ufkî’nin Bibliothèque Nationale de France’taki [Turc 292] Yazması. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
Berberoğlu, İbrahim [Silleli İbrahim]. Bülbül Peşrevi. CD. TRT Arşivi, CD No. 95 Track No. 8. Konya, 1940.
Bülbül, Ahmet. “Tarihten Bugüne Türk Makam Müziğinde Kullanılan Nota Yazım Teknikleri ve Udi Ahmed Rıfat’ın Miftah-ı Nota’sı (Tahkik ve Transliterasyon).” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, 2017.
Cevher, M. Hakan. “Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmû’a-i Sâz ü Söz (Transkripsiyon, İnceleme).” Doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1995.
Coşkun Elçi, Armağan. Muzaffer Sarısözen: Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
Çağatay, Ali Rifat. Mûsikî Yazıları. Hazırlayan: Nilgün Doğrusöz & Celal Volkan Kaya. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
Çopur, İsmail [Çopur İsmail]. Bülbül Peşrevi. CD. TRT Arşivi, CD No. 97 Track No. 10. Konya, 1940.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (DABOA), TRT Müzik Dairesi Defterleri (TRT.MD.d.), 0005.028; 0005.029
—, TRT Müzik Dairesi Defterleri (TRT.MD.d.), 0053.012
—, TRT Müzik Dairesi Defterleri (TRT.MD.d.), 0291.187
—, TRT Müzik Dairesi Defterleri (TRT.MD.d.), 0321.233
Duran, Tolga. “Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Manzum Nr. 759/1’e Kayıtlı Güfte Mecmuasının İncelenmesi.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
Ekinci, Mehmet Uğur, “Kantemiroğlu Notalarının Bilinmeyen Bir Nüshası”, Musikişinas 13 (2015):75-125.
—. Kevserî Mecmuası: 18. Yüzyıl Saz Müziği Külliyatı [+CD]. İstanbul: OMAR-Pan Yayıncılık, 2016. Elçin, Şükrü. Ali Ufkî: Mecmûa-i Sâz ü Söz. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1976.
Eltemizoğlu, Nuri [Âşık Nuri Çavuş]. Bülbül Peşrefi. CD. TRT Arşivi, CD No. 168 Track No. 11. Kütahya, 1938.
—. Bülbül Peşrefi. TRT Arşivi, Derleme Fişleri [CD], Kütahya, No. 100 [13], 1938. Gazimihâl, Mahmut Ragıb. Konya’da Musiki. Ankara: C. H. P. Halkevleri Yayınları, 1947.
Donizetti, Giuseppe. Raccolta Di diversi Pezzi di Musica Composti da Giuseppe Donizetti Per Musica Militare e Ridotti per Piano forte dal’Autore, Napoli, Biblioteca del Conservatorio di musica S. Pietro a Majella, NA0059.
—. “Raccolta Di diversi Pezzi di Musica Composti da Giuseppe Donizetti Per Musica Militare e Ridotti per Piano forte dal’Autore,” Internet Culturale: cataloghi e collezioni digitali delle biblioteche Italiane, Erişim 14 Eylül 2021, http://www.internetculturale.it/jmms/iccuviewer/iccu.jsp?teca=MagTeca+-+ICCU&id=oai:www. internetculturale.sbn.it/Teca:20:NT0000:IT\\ICCU\\MSM\\0150116.
Hadji Emin [Hacı Emin]. Bülbül Peşrevi [Osmanlıca] Peshrève: Introduction Aux Chants Turcs; Rossignol [Bülbül]. No. 101 [Çoksesli], armonize eden: C. Guatelli. Stamboul [İstanbul]: Hadji Emin [Notacı Hacı Emin Efendi], t. y.
—. “Bulbul peşrevi”, Harvard Library, Erişim 10 Eylül 2021, https://nrs.harvard.edu/urn-3:FHCL.Loeb:36232273.
—. Bülbül Peşrevi [Osmanlıca] Peshrève: Introduction Aux Chants Turcs; Rossignol [Bülbül]. No. 101 [Teksesli]. Stamboul [İstanbul]: Hadji Emin [Notacı Hacı Emin Efendi], t. y.
Halıcı, Mehdi. Konya Sazı ve Türküleri. İstanbul: Özden Matbaacılık, 1985.
Haug, Judith I. Ottoman and European Music in ʿAlī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Monograph. Münster: Readbox Unipress, 2019.
—. Ottoman and European Music in ʿAlī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Volume 1: Edition. Münster: Readbox Unipress, 2020.
—. Ottoman and European Music in ʿAlī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Volume 2: Critical Report. Münster: Readbox Unipress, 2020.
İstanbul Konservatuvarı. Türk Musikisi Klasiklerinden: Mevlevî Âyinleri II. Cilt 7. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı, 1934.
İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Arel Arşivi, N-1569.
Kalkan, Oğuz. “Ali Ufki ve Kantemiroğlu Mûsikî Yazmalarında Bulunan Ortak Eserlerin Karşılaştırmalı Çeviri Yazımı ve İncelenmesi.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Türk Müziği Anabilim Dalı, 2017.
Kaya, Celal Volkan. “Ankara Devlet Konservatuvarı’nın Halk Müziği Alan Araştırmaları Kataloğu.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzikoloji ve Müzik Teorisi Anabilim Dalı Müzikoloji Programı, 2014.
—. “Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Şerif Muhiddin Targan Koleksiyonu’nda Bulunan El Yazması Notaların Fihristi.” Uzmanlık tezi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü, 2017.
Kurnaz, Cemal. “Bülbül”. İslâm Ansiklopedisi. 6:485-486. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
Paçacı Tunçay, Gönül. “‘Notacı’ Hacı Emin Efendi.” Darülelhan Mecmuası: Müzikoloji ve Müzik Kültürü Dergisi 8 (Bahar 2017): 23-37.
—. Neşriyât-ı Mûsiki: Osmanlı Müziğini Okumak. 2 cilt. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019. Picken, Laurence. Folk Musical Instruments of Turkey. London: Oxford University Press, 1975.
Sakman, Mehmet Tahir. Dünden Bugüne Konya Oturakları, düzenleyen: Süleyman Şenel. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2001.
Sarısözen, Muzaffer. “Klâsik Türk Musikisi ve Halk Musikisi Münasebetleri-2: ‘Alıştırma-Peşrev’.” Çınar 5 (1941): 15-16.
—. “Klâsik Türk Musikisi ve Halk Musikisi Münasebetleri-2: ‘Alıştırma-Peşrev’.” Muzaffer Sarısözen: Türk Halk Müziği ve Oyunları Hakkında Yazılar, Röportajiar, Anılar, Ardından Yazılanlar, Belgeler, Notalar içinde, hazırlayan: Süleyman Şenel, 169-170. İstanbul: Sivas Platformu-İstanbul Sivas Konfederasyonu, 2018.
Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Şerif Muhiddin Targan Koleksiyonu, Demirbaş No. 1600, vr. 78b-79a.
Şenel, Süleyman. Kastamonu’da Âşık Fasılları: Türler/Çeşitler/Çeşitlemeler. 2 cilt. İstanbul: Kastamonu Valiliği, 2007.
Tura, Yalçın. Kantemiroğlu: Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsîkî ‘alâ vechi’l-Hurûfat: Musikiyi Harflerle Tesbit ve İcra ilminin Kitabı, editör M. Sabri Koz. 2 cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Türk Müzik Kültürünün Hafızası. “Bülbül Peşrevi.” Erişim 18 Eylül 2021. http://www.sanatmuziginotalari. com/%5CBelgelerim%5Csazeseri%5CZ%5CS6589.tif.
Türk Müzik Kültürünün Hafızası. “Tavr-ı Mâhur ‘Bülbül’ Peşrevi.” Erişim 18 Eylül 2021. http://www. sanatmuziginotalari.com/%5CBelgelerim%5Csazeseri%5CZ%5CS1567.tif.
Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), Cüneyd Kosal Türk Musikisi Arşivi, Eser No. D-50/43, s. 50. Dijital versiyonu için bkz. “Bülbül Peşrevi.” Erişim 18 Eylül 2021. http://ktp.isam.org.tr/ pdfkosal/050/050_043.pdf.
Wright, Owen. Demetrius Cantemir: The Collection of Notations. Part 1: Text. London: School of Oriental and African Studies, 1992.