Başlangıçtan 15 Temmuz’a AK Parti Dönemi Türkiye-İran İlişkileri

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti), çok partili Türk siyasal hayatında en uzun süre tek başına iktidarda kalmış olan ve 21. Yüzyıl başında Türkiye’nin iç ve dış siyasetine hükmetmiş olan bir partidir. 2002-2015 yılları arasında izlenen dış politika bu bakımdan Türk siyasi tarihi kadar Türkiye’nin yakın çevresi açısından da başlı başına incelenmesi gereken bir dönemdir. İncelemeye konu dönemin en önemli alanlarından birisini de Türkiye’nin nüfus ve yüzölçümü bakımından (karadan) en büyük komşusu olan, tarihsel manâda rekabet, işbirliği ve çatışma ilişkileri içinde olduğu İran’la ilişkileri oluşturur. İran, Türkiye’den sonra en kalabalık Türk dilli nüfusun bulunduğu ülkelerden biri olması, bölgenin en önemli enerji devlerinden biri olması, ideolojik ve jeopolitik konumu gibi öncelikli nedenlerle Türkiye’nin diğer komşularından oldukça farklı bir yere sahiptir. Bu çalışmada AK Parti’nin parlamenter rejimde tek başına iktidarda bulunduğu 13 yıl boyunca Türkiye’nin İran’la ilişkileri, stratejik, ekonomik, jeopolitik perspektifle incelenmeye çalışılmıştır. AK Parti’nin oturduğu siyasi geleneğin İran’a yaklaşımından ve dönemin başlangıcında ilişkilerin genel atmosferinden Suriye iç savaşı ve Nükleer krize dek pek çok konuya temas edilmiştir. İncelemeye esas dönemde, İran’daki 2009 Seçimleri krizi ve Batı-İran nükleer geriliminde Türkiye’nin İran’a çok kritik destekler verdiğine, bu komşu devletlerin doğrudan ikili ilişkilerinin iyi seyretmesine rağmen Suriye ve Irak’ta 15 Temmuz’a kadar riskli bir dolaylı rekabet içinde olduklarına işaret edilmektedir.

Turkey-Iran Relations in JDP Era from the Beginning to the 15th July Coup Attempt

Justice and Development Party (JDP) is a party which remains the longest-running withoutcoalition that dominated the Turkish political life and Turkey's domestic and foreign policy at the beginningof the 21st Century. Thus the foreign policy followed between the years 2002-2015 is to be examined in termsof its own in this regard both from the aspect of Turkey’s close vicinity and Turkish political history. One ofthe most important case countries is Iran which is Turkey’s biggest neighbor in terms of population and landarea and which has been in competition, cooperation and conflict relations in historical sense with Turkeyregarding the examined period. Iran has a quite different place standing upon reasons such as being home toone of the largest Turkish speaking population, being the region’s most important one of the energy giantsbesides its ideological and geopolitical position etc. Within this work, the relations of Turkey with Iran havebeen analyzed through strategic, economic and geopolitical perspectives in those 13 years of period when theAK Party was ruling alone in parliamentary regime. Many issues have been mentioned such as the perceptionof the political tradition of the AK Party towards Iran, the general circumstances of the bilateral relations inthe beginning of the period, Syrian civil war and nuclear deal crisis dimensions within the work. It isindicated that Turkey has provided critical supports to Iran during the 2009 Elections Crisis in Iran and WestIran nuclear tension. And that’s been found that two neighbor countries have been in a risky competitionindirectly in Syria and Iraq until the failed 15th July coup attempt despite the general pursuit of the directbilateral relations.

PDF

___

“AK PARTİ’de Muta Nikahı İstifası Krizi”, 01.12.2014, http://www.aktifhaber.com/AK Partidemuta-nikahi-istifasi-krizi-1083539h.htm
“Bakü’de Türk Şovu”, Radikal, 25.08.2001,
“Başsavcı, Selam’ı sözde örgüt, polisleri şüpheli yaptı! Selam Tevhit’li algı operasyonu”, Zaman, 22.07.2014.
“Cyprus, Greece and Egypt agree to step up ‘terror’ fight”, Channel News Asia,29 Nisan 2015,
“Egypt’s Muslim Brotherhood criticizes Erdogan’s call for a secular state”,
“Gül: Türkiye Bölgede Nükleer Silah İstemez”, Hürriyet, 22.10.2010
“Iran Leader in Landmark Iraq Trip”, BBC News, 2 Mart 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7273431.stm
“Iraq vice-president sentenced to death amid deadly wave of insurgent attacks”, The Guardian, 09.09.2012, http://www.theguardian.com/world/2012/sep/09/iraq-vice-president-hashemideath-sentence
“İran 15 Temmuz’da Erdoğan’ı Neden Destekledi?”, Sputnik News, 14.07.2017, https://tr.sputniknews.com/analiz/201707141029287149-iran-15temmuz-erdogan-nedendestekledi/
“İran havaalanını vermezse kriz çıkar”, 10.05.2004, http://www.bigpara.com/haberdetay/gundem/iran--havaalanini-vermezse-krizcikar/488253/?bprtme=6888402935&sTo=2100
“İran’a Gözdağı”, Hürriyet, 23.08.2001.
“İran’da Yemen Mutabakatı”, 08.04.2015, Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/iran-da-yemenmutabakati-gundem-2040572/
“İran’dan Gelen 87 Milyar Euro Kara Parayı Akladılar İddiası”, Zaman, 18.12.2013.
“İran’dan Türkiye’ye gözdağı”,28.10.2014, Yeni Akit, http://www.yeniakit.com.tr/haber/irandanturkiyeye-gozdagi-34372.html
“İslamcı Dergilerde 80 Sonrası Değişim”, http://www.gercekhayat.com.tr/roportaj/ustadlarinyerini-soylemler-aldi/, 28 Ağustos 2018.
“İşte Turkcell’in müthiş iddialarının detayları” Hürriyet, 03.04.2012, http://www.hurriyet.com.tr/planet/20259473.asp
“Reaction to Gaza aid ship deaths”, BBC, 31 May 2010, http://www.bbc.com/news/10196351,
“Iran calls on world to cut ties with Israel”, http://www.thestar.com.my/story/?file=%2f2010%2f5%2f31%2fworldupdates%2f2010-05-31T153846Z_01_NOOTR_RTRMDNC_0_-489340-1&sec=Worldupdates
“Revealed: Egypt Negotiates Purchasing Israeli Gas Through Cyprus”, Memo Special Report, Middle East Monitor, 27 Kasım 2013, https://www.middleeastmonitor.com/resources/reports-and-publications/8521-revealedegypt-negotiates-purchasing-israeli-gas-through-cyprus
“Sınır Kapılarında Çile”, 04.12.2014, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/avrupa/27705945.asp
“Şam’la Beyaz Sayfa”, Milliyet, 13 Haziran 2000, http://www.milliyet.com.tr/2000/06/13/haber/hab00.html
“Şiddet İçermeyen Düşünceye Özgürlük”, Hürriyet, 26.12.2011, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/19541868.asp
“TAV’a İran’dan 7 Milyon Dolar”, Hürriyet, 20.09.2005, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=351346
“Turkey says U.S. nuclear policy strengthens”, Iran, http://in.reuters.com/article/2008/01/26/idINIndia-31609520080126
“Turkey's president on its relations with Iran, Israel and the U.S.” The Washington Post, 22.09.2010, http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2010/09/21/AR2010092105114.html
“Türkiye İran Anlaşmasının Neresinde?”, 26 Kasım 2013 http://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/11/131126_iran_turkiye
“Türkiye’de İslam ve İslamcılık: İsmail Kara ile Mülakat”, 30 Ekim 2017, https://www.themaydan.com/2017/10/turkiyede-islam-ve-islamcilik-ismail-kara-ilemulakat/
Al Arabiya, 14 Eylül 2011, http://www.alarabiya.net/articles/2011/09/14/166814.html
Ayın Tarihi, (Şubat 1997). http://www.ayintarihi.com/PcRNZ/date/1997-02-11
Aykan, M. B. (1999), “The Turkish-Syrian Crisis of October 1998: A Turkish View”, Middle East Policy, 6(4): 174-191.
Black, I. “Grave failings all round”, 30.01.2008, The Guardian, http://www.theguardian.com/world/2008/jan/30/israelandthepalestinians.syria
Burgess, R. (2010). “Iran’s Military Power: Statement Before the Committee on Armed Services United States Senate”, 14.04.2010, http://www.armedservices.senate.gov/statemnt/2010/04%20April/Burgess%2004-14-10.pdf
Chehabi, H. E. (2006). Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years, London, Center for Lebanese Studies ve I.B. Tauris Publishers
Çakır, R. (2007). “Geçmiş, bugün ve gelecek kıskacında Türkiye Hizbullahı”, 22.04.2007, Birikim, http://rusencakir.com/Gecmis-bugun-ve-gelecek-kiskacinda-Turkiye-Hizbullahi/739
Davutoğlu, A. (2001). Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, İstanbul, Küre Yayınları.
Davutoğlu. A. (2008). “Turkey’s Foreign Policy Vision: An Assessment of 2007”, Insight Turkey, 10(1):77-96.
Demiryol, T. (2013) “The Limits to Cooperation Between Rivals: Turkish-Iranian Relations Since 2002”, Ortadoğu Etütleri, 4(2): 111-144.
Duran, H. (2011). “Adana Protokolü Sonrası Türkiye-Suriye İlişkileri”, Ortadoğu Yıllığı, 510-511.
Erdoğan L. (2014). “17 Aralık başarılı olsaydı 3 şey olacaktı…”, A Haber, 17.12.2014.
Eslam, M. A. “Torkiye; Nezdik be İran ya Esrail?”, http://www.hamseda.ir/fa/news/1677/ترکیهنزدیک-به-ایران-یا-اسرائیل
Habibi, N. (2012).“Turkey and Iran: Growing Economic Relations Despite Western Sanctions”, Middle East Brief, No.62.
Haciyosefi, A. M. ve İmani H. “Tehevolat-e Ravebet-e Torkiye ve Esrail Der Dehe Ehir ve Peyamedahay-e An ber İran”, Faslname-Harici, 2(3):75-104. http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/30813901003.pdf
http://www.al-monitor.com/pulse/iw/politics/2012/04/and-now-the-crisis-with-iraq.html#, “Haşimi’ye İkinci İdam Cezası”, Sabah, 01.11.2012, http://www.sabah.com.tr/dunya/2012/11/01/hasimiye-ikinci-idam-cezasi
http://www.channelnewsasia.com/news/world/cyprus-greece-and-egypt/1815448.html,
http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/bilgimerkezi?_afrLoop=152471424860032&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=12jztck0gp _1#!%40%40%3F_afrWindowId%3D12jztck0gp_1%26_afrLoop%3D152471424860032%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3D12jztck0gp_89
http://www.mfa.gov.tr/no_71--_24-nisan-2007_-larijani-solana-gorusmesi-hk_-.tr.mfa
https://wikileaks.org/plusd/cables/06ANKARA972_a.html
International Crisis Group, “Turkey and the Middle East: Ambitions and Constraints”, Europe Report N°203 – 7 April 2010.
İsmail, H. (1996). “İslâmî hareket, İran ve ABD”, Zaman, 16 Mart 1996.
Jung, D. ve Piccoli W. (2001), Turkey at the Crossroads: Ottoman Legacies and a Great Middle East, Malaysia, Zed Books.
Kahramanpur, R. (2015).“Hemle Be Keşti-e Mermere, Vakoneşi be Nezdiki İran ve Torkiye”,15 Tir 1394 (Hicri) Ortadoğu Bilimsel Araştırmalar ve Stratejik Çalışmalar Merkezi, http://fa.cmess.ir/View/tabid/127/ArticleId/978/.aspx
Karacasulu N., Aşkar Karakır İ., (2011). “Iran-Turkey Relations in the 2000’s: Pragmatic Rapproachement”, Ege Akademik Bakış, 11(1): 111-119.
Karagül, İ. (2015). “Türkiye-İran savaşı ve 38 gazeteciye tehdit”, Yeni Şafak, 07.02.2015.
Kercan, M. Ş. “Gofteman-e No Osamanigeri ve Tegebol-e Torkiye ve İsrail”, İslam Times, http://www.islamtimes.org/fa/doc/article/372014/
Keskin, A. “Türkiye İran İlişkileri: Fırsatlar ve Riskler”, Al Jazeera Turk, 28 Ocak 2014, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/turkiye-iran-iliskileri-firsatlar-ve-riskler
Korkmaz, T. (2013). “Çökertme!”, Yeni Şafak, 27.12.2013.
Larrabee, F.S. ve Nader A. Alireza (2013), “Turkish-Iranian Relations in a Changing Middle East”, RAND Corporation, 2013.
Morley, R. (2015) “Iran Now Controls Four Middle Eastern Capitals”, The Trumpet, 10.02.2015, https://www.thetrumpet.com/article/12414.33576.0.0/united-states/iran-now-controls-fourmiddle-eastern-capitals
Rane H. (2012). “Al Alternative to the Turkish Model fort he Emerging Arab Democracies”, Insight Turkey, 14(4):47-65
Rozen, L. (2010). “Obama Administration Dismisses Leak of Obama Letter on Iran Fuel Deal”, 28.05.2010, http://www.politico.com/blogs/laurarozen/0510/Obama_admin_dismisses_leak_of_Obama_letter_on_Iran_fuel_deal.html
Sarıkaya, Y. (2009a). “2009 İran Seçim Krizi: İç ve Bölgesel Analiz”, 2023, 99:17-20.
Sarıkaya, Y. (2009b). “Obama Ortadoğu’da Son Şans mı?”, 2023, 94:10-15.
Selvi, A. (2014). “Yeni operasyonun kod adı Muta nikahı”, Yeni Şafak, 04.03.2014.
Sinkaya, B. (2010). “İran Nükleer Programı Karşısında Türkiye’nin Tutumu ve Uranyum Takası Mutabakatı”, Ortadoğu Analiz, 2(18):66-78.
Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, https://www.iaea.org/sites/default/files/publications/documents/infcircs/1970/infcirc140.pdf
Uslu, E. “Hakan Fidan’ın İran Sevgisi”, Taraf, 05.09.2013, http://arsiv.taraf.com.tr/yazilar/emreuslu-2/hakan-fidan-in-iran-sevgisi/27183/
Uzgel, İ. (2010). “AK PARTİ: Neoliberal Dönüşümün Yeni Aktörü”, İlhan UZGEL ve Bülent Duru (der.) AK PARTİ Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınları.
Valiyev, A. M. (2012). “Azerbaijan-Iran Relations: Quo Vadis, Baku?”, PONARS Eurasia Policy Memo No. 244 September. www.mfa.gov.tr “No:94, 26 Mart 2015, Yemen’deki Son Gelişmeler Hk.”

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ