Pamuk Nurdan GU MU ŞTEPE, Fatma Ahsen TURAN

Mizahta Uyumsuzluk Teorisi Bağlamında Karagöz Oyun Metinleri

Geleneksel Türk tiyatrosu içerisinde gölge oyunu Karagöz’ün 16. yüzyıldan itibaren Türk toplumunda var olduğuna dair görüşler mevcuttur. Kökeni ve geliş yolu ne şekilde olursa olsun bu oyun zaman içerisinde bir temâşâ sanatı olarak Türk toplumundaki yerini almış ve Geleneksel Türk Tiyatrosunun en önemli dallarından biri olmuştur. Türk halkının sosyo-kültürel ve psikolojik açıdan pek çok verisini bünyesinde barındıran Karagöz oyunu, yüzyıllar boyunca Türk toplum hayatını karikatürize ederek perdeye yansıtmış, bunu yaparken de halkın fazlaca rağbet ettiği bir eğlence aracı haline gelmiştir. Güldürürken düşündüren bu oyunlarda Türk halk zekâsının keskin mizah gücü sahneye konulmuştur. Karagöz oyunları günümüze değin pek çok araştırmanın konusu olmuş; ancak Karagöz oyun metinlerinde yer alan mizah, Batılı mizah teorileri ile değerlendirilmemiştir. Son yıllarda Batılı mizah teorileri olan “Üstünlük Teorisi, Uyumsuzluk Teorisi ve Rahatlama Teorisi” Türk fıkraları, tekerlemeleri, ortaoyunları ve çeşitli stand-up gösterileri üzerine yapılan incelemelerde kullanılmış olup, Türk mizahı ile ilgili teorik mizah çalışmaları artış göstermiştir. Bu çalışmada da Karagöz oyunlarında yer alan mizahı değerlendirmek için “Uyumsuzluk Teorisi”ne müracaat edilecektir. Bu teorinin savunmuş olduğu “beklenen ile gerçekleşen arasındaki uyumsuzluğun doğurduğu güldürü” unsurları Karagöz oyun metinleri içerisinde incelenecektir. Hem hareket hem de söz komiğine başvurulan Karagöz oyunlarında yer alan mizahi durumlar, seyirciyi karşı karşıya bıraktığı uyumsuz ögeler çerçevesinde değerlendirilecektir

Karagoz Scripts in the Context of Incongruous Theory of Humor

There are opinions that Karagoz, a shadow play in the traditional Turkish theatre, has existed in Turkish society since the 16th century. Regardless of its origin and way of emergence, this play has taken its place in Turkish society as an art of spectacle and has become one of the most important branches of Traditional Turkish Theater. The Karagoz play, which contains many socio-cultural and psychological data of the Turkish people, has caricatured the life of Turkish society for centuries and has become a popular entertainment tool in doing so. The sharp humor of the Turkish folk intelligence was put on the stage in these plays that make you think while laughing. Karagöz plays have been the subject of many studies until today; however, the humor in the scripts of play has not been evaluated with Western humor theories. Western humor theories "Superiority Theory, Incongruous Theory and Relief Theory" have been used in studies on Turkish jokes, rhymes, ortaoyunları (Turkish equivalent of light comedies) and various stand-up shows, and theoretical humor studies on Turkish humor have increased in recent years. In this study, "Incongruous Theory" will be applied to evaluate the humor in Karagoz plays. The elements of "comedy caused by the incompatibility between the expected and the real" asserted by this theory will be examined in Karagoz scripts. The humorous situations in Karagoz plays, in which both movement and word comedy are used, will be evaluated within the framework of the incompatible elements that the audience watch.

PDF

___

And, M. (1969). Geleneksel Türk tiyatrosu (Kukla, Karagöz, Ortaoyunu). Bilgi Yayınevi.
And, M. (1977). Dünyada ve bizde gölge oyunu. Doğuş Matbaacılık.
And, M. (1992). Türk tiyatro tarihi. İletişim Yayınları.
And, M. (2005). Karagöz siyasal bir taşlamaydı da. Karagöz Kitabı, (Haz. S. Sönmez), Kitabevi Yayınları, 55-58.
Arısoy, S. (1977). Karagöz ve folklor. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Halk Müziği-Oyun-Eğlence, Ankara Üniversitesi Basımevi, III, 21-82.
Atlı, S. (2020). Türk edebiyatında Karagöz fıkraları. Dün Bugün Yarın Yayınları.
Bergson, H. (2018). Gülme-gülüncün anlamı üzerine deneme. (Çev. D. Çetinkasap), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Dağ, O. (2006). Hacivat ı̇le Karagöz pı̇yeslerı̇nde komik ve uyumsuz dilsel öğeler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Eker Öğüt, G. (2014). İnsan kültür mizah-eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah. Grafiker Yayınları.
Güler, Ç. & Güler, B. U. (2010). Mizah, gülme ve gülme bilimi. Yazıt Yayıncılık.
Kocaaslan, M. (2019). Osmanlı Haremi’nde geleneksel seyirlik oyunlar. Milli Folklor, 31 (124), 136-146.
Kudret, C. (2013a). Karagöz I. Cilt. Yapı Kredi Yayınları.
Kudret, C. (2013b). Karagöz II. Cilt. Yapı Kredi Yayınları.
Kudret, C. (2013c). Karagöz III. Cilt. Yapı Kredi Yayınları.
Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. (Çev. K. Arsever & Ş. Soyar), İris Yayınları.
Parvulescu, A. (2017). Gülme bir tutkuya dair notlar. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. Siyavuşgil, S. E. (1941). Karagöz-psiko-sosyolojik bir deneme. Maarif Matbaası.
Sokullu, S. (1979). Türk tiyatrosunda komedyanın evrimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Türkmen, F. (2021). Modern mizah teorilerinden uyumsuzluk teorisi ve Nasreddin Hoca fıkraları. Doğan Kaya Armağanı 70. Yaş Hatırası, (Edt. S. S. Yılmaz & H. Çelikten & E. Kaan Çelikten), Vilayet Kitabevi, 1411-1418.
Usta, Ç. (2004). Karagöz metinlerinden günümüze gülmece metinlerinde gülmece dili. [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yardımcı İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-41.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ