Yaprak Pelin ULUIŞIK

Hakas Türklerine Ait Kahramanlık Destanlarında Renk Sembolizmi I: Ak / Beyaz

Mitolojilerde renk sembolizmi, önemli ve ilgi çekici bir konudur. Renklerin mitolojik metinlerdeki kullanımları incelendiğinde birçok metinde rastlantısal olmayan renk seçimlerinin yapıldığı fark edilmiştir. Türk mitolojisinin ve Şamanizminin renkler konusunda önemli örneklerine sahip olan Hakas destanlarının da rastlantısal olmayan renk seçimleri açısından incelenmesi için yapılan bu çalışmada amaç, Hakas Türklerine ait kahramanlık destanlarında ak/beyaz rengin gizli anlamlarını, taşıdığı mesajları ve sembolik değerini tespit edebilmektir. Makale beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde (birinci bölüm) renk terimi açıklanmış ve insanoğlunun rengi kullanmaya başlamasından bilim dünyasının renk ile ilgili çalışmalarına ve tespitlerine kadar olan kısım, bu bölümde verilmiştir. İkinci bölüm, Türk kültür tarihinde renk sembolizminden bahsetmektedir. Üçüncü bölümde, Türk mitolojisinde ve Şamanizminde ak/beyaz renk konusu işlenmiştir. Dördüncü bölümde ise Türkiye Türkçesine aktarılarak yayımlanan Ah Çibek Arığ, Altın Arığ, Altın Çüs, Altın Taycı, Ay Huucın, Han Mirgen, Han Orba, Huban Arığ, Kara Kuzgun ve Öcen Beg adlı kahramanlık destanlarında ak/beyaz rengin kullanımı incelenmiştir ve bu destanlardaki uygun örnekler tespit edilmiştir. Tespit aşamasında Hakas Türklerinin alıptığ nımah adını verdikleri kahramanlık destanlarında anlatılan coğrafi şekiller, destan kahramanlarının yurtları, kahramanlara ait eşyalar, destanlardaki canlı ve cansız varlıklar renk sembolizmi açısından ele alınmıştır. Sonuç bölümünde (beşinci bölüm), dördüncü bölümdeki sembollerden hareketle Hakas kahramanlık destanlarında ak/beyaz renk hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Renk bir örtü olarak düşünülürse Hakas Türklerine ait kahramanlık destanlarında bu örtünün, tanrısal olana işaret etmek amacıyla kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Colour Symbolisms in the Epics of Khakas Turks I: Ak / Beyaz (White)

Symbolism of colour in mythologies is of an important and attractive issue. Upon the review of the uses of colours in mythological texts, it was found that non-coincidental colour selections were made in many texts. The Khakas epics have significant examples of Turkish mythology and shamanism in terms of colors. The aim of this study is to examine the epics of Khakas Turks in terms of non-coincidental color choices and to determine the hidden meanings, messages and symbolic value of white color in these epics. The article was made up of five parts. In the introduction part (first part), the term of color was explained and the part starting from the time when humanity began using colors, up to the time of scientific works regarding color was given. In the second part, color symbolism was mentioned in Turkish culture of color. In the second part, colour symbolism was mentioned in Turkish culture of colour. In the third part, the colour of white in Turkish mythology and Turkish Shamanism was discussed. In the fourth part, the use of white colour in the heroic sagas of Ah Çibek Arığ, Altın Arığ, Altın Çüs, Altın Taycı, Ay Huucın, Han Mirgen, Han Orba, Huban Arığ, Kara Kuzgun and Öcen Beg that were translated into Turkey’s Turkish dialect was investigated and suitable examples in these epics were determined. The geographical shapes, the yurts of the epic heroes, the belongings of the heroes, living and non-living beings were investigated in terms of colour symbolism. In the conclusion part (fifth part), depending on the symbols discussed in the fourth part, evaluations were made over white colour in Khakas heroic sagas. Considering colour as a cloth, it was thought that this cloth was used to indicate what was divine in heroic sagas belonging to Khakas Turks.

PDF

___

Akgün, E. (2007). Şamanist Türk halklarında kurban sungusu ve kendisine kurban sunulan varlıklar. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 139-153.
Aktaş, E. (2011). Hakas destanları III: Han Orba. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aktaş, E. (2016). Hakas destan geleneği ve kahramanları. Kömen Yayınları.
Albayrak, K. (2008a). “Yazısız halklarda ve antik inanışlar da renk fenomeni.” Dinî Araştırmalar, 11(31), 99-123.
Albayrak, K. (2008b). “Millî dinlerde renk fenomeni.” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-41.
Alekseyev, N. A. (2013). Türk dilli Sibirya halklarının Şamanizmi. (Çev. M. Ergun). Kömen Yayınları.
Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına ait materyaller. (Çev. Z. Karadavut & J. Meyermanova). Kömen Yayınları.
Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe sözlük. Akçağ Yayınları.
Berlin B. & Kay, P. (1991). Basic color terms: their universality and evolution. University of California Press.
Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap Yayın.
Burnakov, V. A. (2016). Geleneksel Hakas inançları bağlamında ızıh. (Çev. Uluışık, Y. P.). Folklor/Edebiyat, 22(88), 227-246.
Çoruhlu, Y. (2006). Türk mitolojisinin anahatları. Kabalcı Yayınevi.
Davletov, B. T. (2005). Hakas kartalı Han Mirgen. Yurt Kitap Yayın.
Davletov, B. T. (2006). Huban Arığ Hakas Türklerinin kadın yiğitlik destanı. TÜRKSOY.
Davletov, B. T. (2015). Ah Çibek Arığ Hakas Türklerinin kız alp yiğitlik destanı. TÜRKSOY.
Dilek, İ. (2014). Resimli Türk mitoloji sözlüğü (Altay/Yakut). Grafiker Yayınları.
Doğan, N. (2015). Türkiye Türkçesi söz varlığının yeni renkleri ad bilimsel bir inceleme. Dede
Eliade, M. (2006). Şamanizm. (Çev. İ. Birkan). İmge Kitabevi Yayınları.
Ergun, P. (2010). Hakas destancılık geleneği ve Ay Huucın. Kömen Yayınları.
Ergun, P. (2017). Türk kültüründe ağaç kültü. Atatürk Kültür Merkezi.
Finlay, V. (2007). Renkler / Boya kutusunda yolculuklar (Çev. K. Emiroğlu). Dost Kitabevi.
Gabain, A.V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. Türkoloji Dergisi, 3(1), 107-113.
Genç, R. (1997). Türk inanışları ve millî geleneklerinde renkler ve sarı - kırmızı - yeşil. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Harva, U. (2014). Altay panteonu, mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar (Çev. Ö. Suveren). Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Hoppal, M. (2012). Avrasya’da şamanlar. Yapı Kredi Yayınları.
Ilgın, A. (2008). Hakas destanları II: Kara Kuzgun. Türk Dil Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnan, A. (2006). Tarihte ve bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kafalı, M. (2002). Türk kültüründe renkler. Yörtürk Dergisi, 42, 39-41.
Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Berikan Yayınevi.
Kara, M. (2014). Hakas destanı Öcen Beg. Grafiker Yayınları.
Karabaş, S. (1996). Dede Korkut’da renkler. Yapı Kredi Yayınları.
Killi Yılmaz, G. (2010). Hakas destancılık geleneği II: biçim, içerik, icra. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(3), 154-178.
Killi Yılmaz, G. (2013). Hakas destanları 4 Altın Taycı. TDK Yayınları.
Kononov, A. N. (2015). Türk lehçelerinde renk adlarının semantiği. (Çev. R. Adzhumerova, E. Atmaca). Gazi Türkiyat, 17. 185-204. [Orijinal Eser: Kononov, A. N. (1978). Tyurkologiçeskiy Sbornik. Moskova, 159-179.]
Korkmaz, E. (2008). Ansiklopedik Eski Türk inançları ve Şamanizm terimleri sözlüğü. Anahtar Kitaplar Yayınevi. Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 7, 12-37.
Ksenefontov, G. V. (2011). Yakut Şamanlığı. (Çev. A. Bağcı). Kömen Yayınları.
Küçük Tursun, F. (2017). Türk atasözlerinde renkler. E. Gürsoy Naskali (Yay. haz.). Renk Kitabı içinde (s. 19-52). Kitabevi Yayınları.
Küçük, S. (2010a). Tarihî Türk lehçelerinde renk adlandırmaları. Turkish Studies, 5(1), 556-577.
Küçük, S. (2010b). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 54, 185-210.
Küçük, S. (2010c). Türkiye Türkçesinde renk adları ve özellikleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(10), 420-427.
Kütük, A. (2014). İslam / Türk devlet ve toplum geleneğinde renkler ve anlamları. Türkiyat Mecmuası, 24, 133-170. Lvova, E. L., Oktyabrskaya, İ. V., Sagalayev, A. M. & Usmanova, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri, kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (Çev. M. Ergun). Kömen Yayınları.,
Hakas Türklerine Ait Kahramanlık Destanlarında Renk Sembolizmi I: Ak / Beyaz www.turkishstudies.net/language
Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş VI. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Ögel, B. (2003). Türk mitolojisi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özkan, F. (1997). Altın Arığ destanı. Bilig Yayınları.
Öztürk, Ş. (2015). Türk kültüründe renk kavramı ve renklerin maddi kültür unsurlarına yansıması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Prokofyeva, Y. D. (2014). Sibirya halklarının şaman kostümleri. (Çev. A. Bağcı). TKAE Yayınları.
Radloff, W. (2012). Türklük ve Şamanlık. (Çev. A. Temir, T. Andaç & N. Uğurlu). Örgün Yayınevi.
Read, H. (1961). The meaning of art. Penguin Books.
Sami, Ş. (2001). Kamus-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
Şahin, E. (2007). Hakas destanı Altın Çüs. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/
Uluışık, Y. P. (2018). Sibirya sahası Türk destanlarında yeraltı dünyası. Pegem Akademi Yayınları.
Uraz, M. (1967). Türk mitolojisi. Hüsnütabiat Matbaası.
Vardar, K. F. (2011). “Kutadgu Bilig’de yer alan renk kavramları.”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri içinde (s. 581-606). TDK Yayınevi.
Yaltkaya, Ş. (1942). Tarihte renk. Türkiyat Mecmuası, 7, 41-47.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ