Emine DİNGEÇ

XVI. yüzyılda Osmanlı – açe ilişkileri

Malaka Boğazı’ndaki ticari faaliyetleri kendi hegemonyalarına almak isteyen Portekizliler’in Açe sınırlarını tehdit etmesiyle başlayan Osmanlı- Açe ilişkileri, Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki gücünü Portekizlere gösterme çabasıyla gelişti. Bu dönemde değişen güç dengeleri ile gelişen ticari ve dini etkenler, Osmanlı- Açe yakınlaşmasını güçlendirdi. Açe Sultanlığı’nın yardım talebiyle gerçekleşen Osmanlı Açe siyasi ilişkileri sonucunda Açe’ye askeri lojistik destek sağlandı. Bu yardımlar ile Osmanlı dini etkisini genişletip Açe’den ticari ayrıcalıklar edinirken, Açe’de Osmanlı’dan elde ettiği askeri teknik destekle Portekizlere karşı mücadele etti. XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti, karada gösterdiği başarıyı denizlerde gösterme çabasındaydı. Bu nedenle, Açe ile başlayan diplomatik gelişmeler aynı zamanda Osmanlı’nın gücünü gösterme fırsatıydı. Bu makalede, XVI. yüzyıl sınırları içerisinde dini, ekonomik ve askeri açıdan gelişen Osmanlı - Açe ilişkileri değerlendirilecektir.

Relations between the Ottoman Empire and the Sultanate of aceh in the 16th century

Ottoman-Aceh relations began when the Portuguese who wanted to dominate the trading activities in the Strait of Malacca threatened the Sultanate of Aceh. These relations gained great momentum after the Ottomans’ efforts to show their sea power to the Portuguese. Changing power balance and trade expansion together with the religious impacts strengthened the imminence between Ottoman Empire and the Sultanate of Aceh. Military logistic was provided to the Sultanate after the beginning of political relations when the Aceh Sultanate asked help from the Ottomans against the Portuguese. While the Ottomans expanded its religious influence by using these military help, the Sultanate of Aceh strengthened its resistance against Portuguese. Since the Ottoman policy in the 16th century was to show its power also in the seas, the relations with the Sultanate of Aceh provided a good opportunity for this. It has to be seen that the Ottomans’ successful policy in the Indian Ocean was an important cause for the Portuguese failure in the Southeast Asia. The purpose of this paper is to evaluate the religious, military and economic relations between the Ottoman Empire and the Sultanate of Aceh in the 16th century.

PDF

___

ASRAR, N. Ahmet, Kanuni Sultan Süleyman ve İslam Alemi, İstanbul, tarihsiz. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) Özet-Transkribsiyon-İndeks, C.I, Ankara 1998.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi, C.II, Ankara 1987.
BLOND, Georges, Karaib Denizi‟nde Fransız Korsanları”, Hayat Tarih Mecmuası, (Çev: Celâl Bayrak), C.1, S.4, 1971, s. 52-55.
BOXER, C., “A Note on Portuguse Reaction to the Revival of Red Sea Spice Trade and the Rise of Atjeh, 1540-1600”, Journal of the Southeast Asian History, X/3, Singapure Aralık 1969, s. 415-428.
BRUMMETT, Palmira, Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, (Çev: Nazlı Pişkin), İstanbul 2009.
DURANT, W., The Renaissance: A History of Civilization in Italy from 1303-1576 A.D., Newyork 1953.
ERALP, Nejat, Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silâh Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silâhlar, Ankara 1993.
GÖKSOY, İsmail Hakkı, Güneydoğu Asya’da Osmanlı Türk Tesirleri, Isparta 2004.
GÖKSOY, İsmail Hakkı, İslam’ın Güneydoğu Asya’ya Girişi ve Yayılışı, İstanbul 1998.
GÖKSOY, İsmail Hakkı “Malay ve Endonezya Kaynaklarına Göre Türkler ve Osmanlı Açe İlişkileri”, Tarih İnceleme Dergisi: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu’nun 700. Yılına Armağan, Ege Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, S. XIV, İzmir 1999, s. 175-187.
GÖKSOY, İsmail Hakkı, “Güneydoğu Asya İslâm Ülkelerinde Türk İzleri”, Türkler, C.9, Ankara 2002, s. 618-631..
HAMMER, Devlet-i Osmaniyye Tarihi, (Atâ Bey tecümesi), C. VI, İstanbul 1329. http://www.kaptanhaber.com/Jale-Nur-ECE/58/Stratejik-Sularda-Deniz-Haydutlugu-ve-Korsanlik.html, (ET: 29.11.09).
İNALCIK, Halil, “Osmanlı Para ve Ekonomi Tarihine Toplu Bir Bakış”, Doğu-Batı Makaleler I, Ankara 2005, s. 164-196. İnönü Ansiklopedisi, “Açe”, MEB, Ankara 1946, s. 102a-102b.
JUYNBOLL, W. “Açe”, İA, C.I, s. 118-123.
JUYNBOLL, W., Encyclopedia of İslam, I, s. 739-743.
KUMRULAR, Özlem, “Kanuni‟nin Batı Siyasetinin Bir İzdüşümü Olarak Türk İmajı” , Dünya’da Türk İmgesi, İstanbul 2005, s. 109-128.
KURDOĞLU, Fevzi, “XVI. Yüzyılda Hint Okyanusunda Türkler ve Portekizler”, II. Türk Tarih Kongresi, İstanbul 1943, s. 911-923..
KURTULMUŞ, Numan, “Açe”, DİA, C.I, İstanbul 1988, s. 329-332.
LANZA, Fernando Fernández, “Habsburg-Osmanlı Rekabeti Bağlamında 16. Yüzyılda İspanya‟da Türk İmajı” Dünya’da Türk İmgesi, s. 87-108.
MEHMED ZİYA, Alem-i İslamiyet: Açe Tarihi, Kostantiniye 1316.
ALBANDOĞLU, A., “Sumatra ve Cava‟da Türk Topları”, Tarih Hazinesi, S.10, Mayıs 1951, s. 502-503,518.
ORHONLU, Cengiz, “Osmanlı İmparatorluğu‟nun Habeş Siyaseti 1554-1560”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XV/20, 1965.
ÖZAY, Mehmed, Açe Kitabı, İstanbul 2006.
ÖZAY, Mehmet, “Osmanlı‟nın Hint Okyanusu Hâkimiyeti”, http://www.tumgazeteler.com/?a=4247382 (ET: 16.10.2009).
ÖZBARAN, Salih, Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, İstanbul 2004.
ÖZBARAN, Salih “Osmanlı İmparatorluğu ve Hindistan Yolu”, İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Tarih Der., S.31, 1978, s. 65-146.
ÖZBARAN, Salih, “Asya‟da ve Afrika‟da Ateşli Silahların ve Askeri Teknlojinin Yayılmasında Osmanlıların Rolü”, Askeri Tarih Bülteni, No. 27, 1989, s. 37-42.
ÖZDEMİR, Şenay, Akdeniz Hâkimiyetinde Osmanlı Devleti ve Korsanlık (1695-1789), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Ankara 2004.
PINTO, Fernáo Mendes, The Travels of Mendes Pinto, (İng. Çeviren: Rebecca D. Catz), London 1989.
PIRES, Tomé, RODRIGUES, Francisco, CORTESÃO Armando, The Suma Oriental of Tome Pires, An Account of the East, from the Red Sea to China, written in Malacca and India in 1512-1515, New Delhi, 2005.
REID, Anthony, “Sixtteenth Century Türkish Influencein in Western Indonesia”, Journal of the Southeast Asian History, X/3, Singapure Aralık 1969, s. 395-414.
REID, Anthony, “XVI. Yüzyılda Batı Endonozya‟da Türk Tesirleri”, (Çev. İsmail Hakkı Göksoy), Türk Yurdu, S. 112, Aralık 1996, s. 42- 48; S. 113, Ocak 1997, s. 49-53.
REID, Anthony, An „Age of Commerce‟ in Southeast Asian History, Modern Asian Studies, 24/ 1, Feb. 1990, s. 1-30.
REID, Anthony, The Seventeenth Century Crisis in Southeast Asia, Modern Asian Studies, 24/ 4, Oct., 1990, s. 639-659.
SAFFET BEY, “Bir Osmanlı Filosunun Sumatra Seferi”, Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası, C. X, İstanbul 1329, s. 604-612; C. XI, İstanbul 1329, s. 678-683.
SELJUK, Affan “Osmanlı İmparatorluğu‟nun Malay-Endonezya Takımadalarındaki Müslüman Krallıklarla İlişkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları, (Çev. İsmail Hakkı Göksoy), S. 94, Şubat 1995, s. 111-121.
SÖNMEZ, Zehra Özden, Endonezya Açe Seyahat Notlarım -2-, Ankara 2005.
ŞAH, Razaulhak, “Açi Padişahı Sultan Alâeddin‟in Kanunî Sultan Süleyman‟a Mektubu”, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C.5, Sayı: 8-9, Ankara 1967, s. 373-409.
TURAN, Ömer, Avrasya’da Misyonerlik, Ankara 2002.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı , Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara 1988.
YAVUZ, Hulûsi, Kâbe ve Haremeyn İçin Yemen’de Osmanlı Hâkimiyeti 1517-1571, İstanbul 1984.
YURTKURAN, Adil, Açe Güneydoğu Asya’da Bir İslam Beldesi, İstanbul 2006.
YURDAYDIN, Hüseyin, “Düşünce ve Bilim Tarihi”, Türkiye Tarihi 2, Osmanlı Devleti 1300-1600, (Yay. Yön. Sina Akşin), İstanbul 1997, s. 207 - 271.