XVI. YÜZYIL TÜRKİYESİ'NDE AHİ ADLI ZAVİYELERİN DAĞILIŞI

Türkiye'de XIII. yüzyıldan itibaren izlerine rastlanan ahilik siyasi, sosyal ve ekonomik yönleri olan bir teşkilattır. Ahilik, ilk bakışta bir esnaf teşkilatı gibi algılansa da icra ettikleri faaliyetler ile Anadolu'nun Türkleşmesi, ıssız yerlerin yerleşime açılması ve yeni yerleşim birimlerinin kurulması gibi konularda da etkin roller üstlenmiş önemli bir kurum olarak karşımıza çıkar. Nitekim bu duruma XVI. yüzyılda şehirsel alanlarda mahallelere; kırsal alanlarda da köy, mezraa, çiftlik ve yaylalara isimlerini vermeleri (Ahi adlı yerleşmeler) kanıt oluşturmaktadır. Ahilerin kırsal ve şehirsel alanlarda etkinliğini sürdürdüğü mekan ise Ahi zaviyeleridir. Esnaf ve zanatkarların bir araya gelerek oluşturdukları sosyal bir organizasyon (dernek) olan Ahi zaviyeleri, tasavvufi kültürle üyeleri arasındaki dayanışmayı sağlayan, sosyal ve ekonomik hayata yön veren bir müessesedir. Birer kültür ocağı olan Ahi zaviyeleri şehre veya köye hariçten gelenlerin barındıkları bir mekan, şehirlerde ve özellikle medreselerin olmadığı kırsal alanlarda oldukça geniş bir çerçeveden eğitim hizmeti sunan bir kurumdur. Şehirde ve kırsal alanlarda yerleşmelerin kuruluş ve gelişmesinde önemli rol üstlenerek iskan çekirdeklerinin oluşmasını sağlamışlardır. İşte bu çalışma da konuya Türkiye ölçeğinden yaklaşılarak hem kırsal hemde şehirsel alanlarda etkinliğini sürdürmüş olan Ahi zaviyelerinin XVI. yüzyıldaki dağılışına yer verilmiştir. Türkiye'nin hermen her yerinde rastlanılan Ahi zaviyelerinin faaliyet ve etkinlikleriyle Anadolu'nun Türkleşmesi'nden itibaren etkin roller üstlendiği anlaşılmaktadır. Anadolu'nun Türkleşmesi esnasında "uç bölgeler" olarak kabul edilen sahalarda diğer bölgelere nazaran Ahi adlı zaviyelerinin daha yoğun olması onların misyonlarını göstermesi açısından oldukça önemlidir.

THE DISTRUBUTION OF AKHI LODGES IN XVI. CENTURY TURKEY

Akhism, is an organization which has political, social and economic aspects, has been encountered the traces since XIII. Century in Turkey. Akhism has quite different perspectives (in terms of its origin, its socio-economic and social impacts, etc.) and has subjected to several studies. Akhism may be perceived as an artisan organization, however; it is an important organization that has undertaken crucial active roles in such as the execution of Turkization of Anatolia, opening settlements from the desolate places and establishment of new residential units. Indeed, (Ahi's settlements) provide evidence for this situation in XVI. century,especially by giving their names to neighbourhoods in urban areas; and to the villages, hamlets, farms and uplands in rural areas. Akhi lodges are the venues in which the Akhi maintain their effectiveness in rural and urban areas. The Akhi dervish lodges, the social organization (association) created by the tradesmen and artisans together in order to provide mystical solidarity between the members of that culture, are the establishment which give directions to social and economic life in the erea. The Akhi dervish lodges are one of the cultural centers in terms of both offering a wide training services where there is no madrasa instiutution and also hosting shelters where people come from outsides of villages or cities. The Akhi lodges provide the formation of inhabited by having an important role in the establishment and development of the settlements in cities and rural areas. Therefore, this study includes Akhism lodges, which have conducted their effectiveness in both urban and rural areas, and covers the distribution of XVI. century Turkey Akhism lodges. Akhi lodges, which can be encountered in almost every part of Anatolia, are deeply affecting institutions with their activities and events, have undertaken active roles in that period of social, political and economic life of Anatolia since Turkization of Anatolia. It is quite crucial in terms of revealing their missions as being more intense of Zaviye (lodges) named Akhi in the areas considered as "end zones" than other areas during Turkization of Anatolia.

PDF

___

AK?S, Metin (2008). "16. Yüzyılda Ayıntab Sancağında Zaviyeler ve Mali Kaynakları", Bilig Yaz Sayı 46, s. 87-104.
ALAGÖZ, C. Arif (1984). "Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Dü?ünceler", Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) , Ba?bakanlık Basımevi Ankara, s. 11-23.
Ali AÇIKEL, (2011). Osmanlı Dönemi'nde Tokat Kazasında Ahiler ve Ahi Zaviyeleri, I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kır?ehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. I, s. 1-21.
ALKAN, Mustafa (2006). "Osmanlı Döneminde Adana Sancağı'nda Kurulan Tekkeler/Zaviyeler ve Türbeler", Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi Sayı 39, s. 21-32.
Anonim, (1994). 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) II, Bolu, Kastamonu, Kangırı ve Kocaili Livaları, Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 20.
Anonim, (1995). 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530), Hüdavendigar, Biga, Karesi, Saruhan, Aydın, Mente?e, Teke ve Alaiye Livaları, Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 27.
Anonim, (1996). 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri I (937/1530), Konya, Bey?ehri, Ak?ehir, Larende, Aksaray, Niğde, Kayseriyye ve ?çil Livaları, Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 32.
Anonim, (1997). 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri II (937/1530), Amasya, Çorumlu, Sivas, Tokat, Sonisa, Niksar, Karahisar-ı ?arki, Canik, Trabzon, Kemah, Bayburt, Malatya, Gerger-Kahta ve Divriği-Darende Livaları, Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 36.
Anonim, (1999). 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-Bekr ve Arab ve Zülkadriyye Defteri II (937/1530), ?am, Gazze, Safed, Salt-Aclun, Haleb, Hama, Humus, Trablus, Ayntab, Birecik, Adana, Üzeyir, Tarsus, Sis, Mara? ve Bozok Livaları, Ankara, Ba?bakanlık Devlet
Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 40. Anonim, (2001). 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-ili Defteri I (937/1530), Ankara,
Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 55.
Anonim, (2002). 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-ili Defteri II (937/1530), Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 59.
Anonim, (2007). 367 Numaralı Muhasebe-i Vilayeti Rum-ili Defteri İle 114, 390 ve 101 Numaralı İcmal Defterleri I-II (920-937/1514-1530), Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 89-90.
Anonim, (2009) 75 Numaralı Gelibolu Livası Mufassal Tahrir Defteri (925/1519), Ankara, Ba?bakanlık Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Ar?ivi Daire Ba?kanlığı, Yayın No: 105.
ARICI, Kadir, (2011). "Ahi Örgütlenmesi ve Sosyal Düzenin Korunmasındaki Rolleri", I.
Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kır?ehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. I, s. 84-92.
BARKAN Ö. Lütfi (1942). "Osmanlı ?mparatorluğunda Bir ?skan ve Koloniazsyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, ?stila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervi?leri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi Sayı 11, s. 279-386
BARKAN, Ö. Lütfi ve MER?ÇL?, Enver (1988). Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, Ankara, TTK. Yayınları.
BAYRAM, Mikail, (2011). "Ahiliğin Bilimsel Temelleri", I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kır?ehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. I, s. 176-184.
B?LG?L?, A. Sinan (1989). XVI. Asırda Karahisar-ı Şarki Kazası, (Yüksek Lisans Tezi), ?stanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler. Enstitüsü.
BOSTAN, M. Hanefi (2002). XV.-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara, TTK. Yayınları.
BULDUK, Üçler (1993). XVI. Asırda Kara Hisar-ı Sahib Sancağı, (Doktora Tezi), Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇAĞATAY, Ne?et (1997). Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik, TTK Yayınları, Ankara.
ÇEL?K, ?enol (1994). Osmanlı Taşra Teşkilatında İçel Sancağı (1500-1584), (Doktora Tezi), ?stanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇINAR, Hüseyin ve GÜMÜ?ÇÜ, Osman (2002) Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Çubuk Kazası, Ankara, Çubuk Belediyesi Yayınları.
DOĞRU, Halime (1997). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sivrihisar Nahiyesi, Ankara, TTK. Yayınları.
DOĞRU, Halime (2005). XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, Eski?ehir, Odunpazarı Belediyesi Kültür Yayınları.
DUMAN Tayyip (2012). "Ahiliğin Eğitim Anlayı?ı ve Uygulamaları", II. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu 19-20 Eylül 2012 bildiriler I. Cilt. s. 181-190.
EK?NC?, Yusuf (2012). "Ahilik ve Eğitim" II. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu 19-20 Eylül 2012 bildiriler I. Cilt. s.191-197.
EMECEN, Feridun (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara, TTK. Yayınları.
ERDOĞRU, M. Akif (2006). Osmanlı Yönetiminde Beyşehir Sancağı (1522-1584), ?stanbul, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
ERDOĞRU, M. Akif, (1994). "Karaman Vilayeti Zaviyeleri", Tarih İncelemelri Dergisi, IX, s. 89- 158.
ERGENÇ, Özer (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara, TTK. Yayınları.
GÖĞEBAKAN, Göknur (2002). XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları.
GÖKB?LG?N, M. Tayyip (1952). XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, ?stanbul, ?stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
GÖYÜNÇ, Nejat (1991) XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara, TTK. Yayınları.
GÜLÇ?ÇEK, A. Duran (2000). "Anadolu ve Balkanlar'daki Alevibekta?i Dergahları (Tekke, Zaviye ve Türbeler) (13-19. yy.)", Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi Sayı 16, s. 270-300.
GÜMÜ?ÇÜ, Osman (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara, TTK. Yayınları.
GÜNE?, Ahmet (1994). Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyıl Başlarından XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı, (Doktora Tezi), Ankara, Ankara Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
HALAÇOĞLU, Yusuf (1979). "Tapu Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılın ?lk Yarısında Sis/Kozan Sancağı", İÜ. Tarih Dergisi, 32, 819-892.
?NALCIK, Halil (2010). Osmanlılar Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler, ?stanbul: Tima? Yayınları.
?NBA?I, Mehmet (1992). XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri, ?l Kültür Müdürlüğü Yayınları.
?NBA?I, Mehmet, (2008). Osmanlı İdaresinde Tortum Sancağı (1549-1650), ?stanbul, Yeditepe Yayınları.
KARAZEYBEK, Mustafa (2001). "Afyonkarahisar'da Zaviyeler" Afyonkarahisar Kütüğü I, Afyonkarahisar, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, s. 415-426.
KAYAOĞLU, ?smet (1991). "Mevlana'nın Çağda?ı Dervi? Tarikatları, Babalar, Kalenderiler ve Diğerleri", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 31. Sayı 1, s. 148-155.
KAZICI, Ziya (1988). "Ahilik", D?A. C: 1, TDV. Yayınları, ?stanbul, s. 540-541.
KILIÇ, Orhan (1999). XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara,TAMGA Yayıncılık.
KILIÇ, Orhan, (1997). XVI. ve XVII Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van, Van Belediyesi Yayınları.
KOLBA?I, Ahmet, (2005). "Türk Kültür Turizmi Açısından Ahilik", Gazi Üniversitesi Ahilik Araştırmaları Dergisi (AHAD) Cilt 1, Sayı 2, s. 58-67.
MEM??, Abdurrahman (1999). "Osmanlı'da Tekkeler, Sosyal Fonksiyonları ve ?stanbul'da Halidi Tekkeleri", Edt. G. Eren, Osmanlı, C: 4, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 512-520.
METE, Zekai (2004). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Muğla ve Yöresi, (Doktora Tezi), ?stanbul, ?stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
M?ROĞLU, ?smet (1975). XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı, ?stanbul, Anadolu Yakası Bayburt Kültür ve Yardımla?ma Derneği Yayınları.
M?ROĞLU, ?smet (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası, Ankara, TTK. Yayınları. OCAK, A. Ya?ar ve FAROQH?, Suraiya, (1985) "Zaviviye" maddesi, İ. A. (MEB), C. 13, s. 468.
OCAK, A. Ya?ar, (1978). "Zaviyeler" Vakıflar Dergisi, C. XII, s. 247-270.
ÖZ, Mehmet (1999). XV-XVI. Yüzyıllarda Canik (Samsun) Sancağı, Ankara, TTK. Yayınları.
ÖZTÜRK, Nurettin (2002) "Ahilik Te?kilatı ve Günümüz Ekonomisi, Çalı?ma Hayatı ve ?? Ahlakı Açısından Değerlendirilmesi", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 7, s. 43-56.
SARIKAYA, M. Saffet (1999). "Osmanlı Devletinin ?lk Asırlarında Toplumun Dini Yapısına Ahilik Açısından Bir Bakı? Denemesi, Yeni Türkiye Dergisi Osmanlı, s. 2- 20.
SAVA?, Saim (1999). "Osmanlı Dönemi Zaviyeleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler", Edt. G. Eren, Osmanlı, C: 4, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, s. 459-467. SOLAK, ?brahim (2002) XVI. Yüzyılda Zamantu Kazası'nın Sosyal ve İktisadi Yapısı, Konya, Tablet Yayınları.
SOLAK, ?brahim (2004). XVI. Asırda Maraş Kazası (1526-1563), Ankara, Akçağ Yayınları.
?AH?N, ?lhan (1988). "Ahi Evran", DİA. C: 1, ?stanbul, TDV. Yayınları, s. 529-530.
?EKER, Mehmet (2011). Türk İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvet-namelerin Yeri, Ötüken Yayınları, ?stanbul.
?EKER, Mehmet, (2007). Fetihlerle Anadolu'nun Türkle?mesi ve ?slamla?ması, Diyanet ??leri Ba?kanlığı Yayınalrı, Ankara.
??M??RG?L, Ahmet (1990). Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455-1574), (Doktora Tezi), ?stanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TOPAL, Mehmet ve ÇOLAK, Kamil, (2010). "Osmanlı Devleti'nde Ahilik ve Ahi Zaviyeleri", Doğu Batı, 53, 163-169.
TOSUNOĞLU, Ay?e (1984). Tahrir Defterine Göre XVI. Yüzyılda Kastamonu Sancağı, (Doktora Tezi), ?stanbul, ?stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
UZUNÇAR?ILI, ?. Hakkı (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, TTK. Yayınları,
ÜNAL, M. Ali (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara, TTK. Yayınları.
ÜNAL, M. Ali (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Ankara, TTK. Yayınları.
ÜNAL, M. Ali (2008). XV-XVII. Yüzyılda Sinop Kazası, Isparta, Fakülte Yayınları.
YAKUPOĞLKU, Cevdet (2009) Germiyanoğullaır Muhitinde Ahiler ve Zaviyeleri, Turkish Studies Volume ¾ Sipring, s. 2264-2285
YAKUPOĞLU, Cevdet (2011). "Selçuklular, Çobanoğulları, Candaroğulları ve Erken Osmanlı Döneminde Kastamonu Çevresinde Ahiler", I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kır?ehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. I, s. 1073-1088.
YED?YILDIZ, Bahaddin (1985). Ordu Kazasının Sosyal Tarihi, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
YILMAZ, Ali (1990). 16. Yüzyılda Birecik Sancağı, (Doktora Tezi), ?stanbul, ?stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YILMAZ, Fikret (1995). XVI. Yüzyılda Edremit Kazası, (Doktora Tezi), ?zmir, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Y?Ğ?T, Ahmet (1998). XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kazası, (Doktora Tezi), Malatya, ?nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YÖRÜK, Doğan (2005). XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584)Tablet Kitabevi, Konya.