S?S?NİLERDE ASKERİ TEŞKİLAT, SİLAH TEKNOLOJİSİ VE SAVAŞ STRATEJİLERİ*

S?s?niler dört asır boyunca Romalıların en tehlikeli düşmanları olmuşlardır. Buna karşın S?s?nilerin, antik çağların savaş standartlarını tamamen değiştiren askeri reformları, Roma-Bizans İmparatorluğu tarafından da örnek alınmıştır. Bu etkilenme neticesinde Romalıların da artık süvari sınıflarına daha fazla önem verdikleri görülmektedir. Benzer şekilde S?s?nilerin de silah teknolojisi, askerî teçhizat ve taktikler konusunda kısmen Romalılardan ve daha ziyade Orta Asya'daki Türk kavimlerinden etkilendikleri görülmektedir. Özellikle süvari sınıfının gelişiminde ve ağır zırhlı süvari birliklerinin kurulmasında S?s?niler Orta Asya ordularını örnek almışlardır. Bu açıdan bakıldığında S?s?nilerin Akdeniz havzası ile Orta Asya steplerinin askeri birikimini bir sentez haline getirdikleri görülmektedir. Kültürlerin karşılıklı etkileşimi neticesinde Geç Antik Çağ ve Erken Orta Çağ periyodunda, Ön Asya'da uzun ve yakın menzilli silahları aynı anda kullanabilen kompozit süvari birlikleri ortaya çıkmıştır. S?s?niler, askeri birlikler, savaş stratejileri ve silah teknolojisinde yaptıkları yenilikler haricinde karmaşık bir askeri-bürokratik sınıf oluşturmaları, ordularında din adamlarını görevlendirmeleri ve yaptıkları savaşlarda dinsel propagandaya önem vermeleriyle de Ortaçağ'daki savaş anlayışının ideolojik açıdan öncüleri olmuşlardır. S?s?ni başrahipleri olan Mobedan-ı Mobedler askeri-idarî konularda etkin bir rol oynamışlardır. S?s?nilerin askerî sistemleri, askeri bürokrasileri, casusluk ve posta teşkilatları vb gibi lojistik kurumları sonraki asırlarda İran ve çevresini yöneten Abbasî, Büveyhî, Gazneli, Selçuklu, gibi hanedanlara da örnek olmuştur. Nitekim Pehlevicenin askerî terminolojisinin İran'ı fetheden Müslüman Araplar ve sonraki Türkİslâm devletlerince de büyük ölçüde benimsenmesi bu etkileşimin doğrudan göstergesidir.

ARMY ORGANIZATION, WEAPON TECHNOLOGY AND WAR STRATEGIES IN SASSANID EMPIRE

Sassanids have been the most potent foes of Roman Empire more than four centuries. On the contrary, their cutting edge and breakthrough innovations have been inspired by both Roman Empire and Byzantine. As a result of that influence, Romans have begun to give much importance to cavalry class more than any time in the course of Roman Empire. Yet, Sassanids have been militarily influenced by Turkish clans who have been living in the area of Mediterranean and middle Asia prairies, in terms of war tactics and armed forces.Especially,in development of cavalry class and in foundation of heavy armored cavalry legions; Sassanids have exampled middle Asian military organizations. As a consequence of cultural integrations during late antique age and early medieval era, both long distant weapons and short distant weapons have emerged in the area of frontal Asian districts. Additionally, Sassanids have been highly developed Empire in comparison with it's time. Except for their armed forces, strategies of war, innovations in manufacturing weapons; Sassanids have also had jumbled military - bureaucracy class. For instance; they have appointed clergy class to the army and due to the fact that they have given importance to religious provocations during war time, they have occurred principles of war at the age of Medieval Era in terms of ideology. Archbishops of Sassanids namely Mobedan-ı Mobeds have played key points in both military and political issues. Military system of Sassanids, martial bureaucracies , spying and their postal service organizations have been influenced and inspired by Persians (present time Iran ) and those who were rulers of the surroundings of Iran's called; Abbasid, Buwayhid, Seljuks, Ghaznavids. Furthermore; both fundamentals of military organizations of the Sassanids and their military jargon have been mostly accepted by further conqueror governments; for instance, Turkish Muslim governments and Muslim Arabs. All in all, martial innovations and developments of Sassanid have also impacted on it's own language by providing new terms in terminology of weaponry; Lately, Arabic Muslim and Muslim Turkish governments have also adopted those terms to their own languages that it shows that integration of martial terms in languages illuminate the fact that cultures lived surroundings of Iran have been mutually impressed each other.

PDF

___

Birincil -Klasik Kaynaklar
AMM?ANUS MARCELL?NUS, Ammianus Marcellinus's Historia, English Trans. John C.Rolfe, Harward University Press, London Cambridge Massachusetts, MCMXXXV.
AVESTA, Zerdü?tilerin Kutsal Metinleri, Çev. Fahriye Adsay, ?brahim Bingöl, Avesta Yayınları, ?stanbul, 2102.
BEL?ZUR?, Fütûhü'l Buldan, Cilt II. Çeviren: Zâkir Kadirî Ugan, Maarif Vekâleti, ?stanbul, 1956.
BUNDAHISHN, Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East, volume 5, Oxford University Press, 1897.
D?NKARD, Vol. III, English translation of volumes 2-4 by Ratanshah E. Kohiyar Edited by Dastur Peshotanji Behramji Sanjana Bombay: D. Ardeshir & Co.1876
FERDOWSI, Abolqasem, Shahnameh The Persian Book of Kings, Translet: Dick Davies, USA, Penguin Books, 2006.
F?RDEVSÎ, ?ehnâme, Cilt I, Çeviren: Necati Lugal, ?stanbul: MEB Yayınları,1994.
HERODOTOS, Herodot Tarihi, Çeviren: Müntekim Ökmen, Remzi Kitabevi, ?stanbul, 1973.
?BN HALDUN, Mukaddime Cilt II, Çeviren Turan Dursun, Ankara: Onur Yayınları, 1989.
?BN'ÜL ES?R, El Kâmil Fi't Tarih Cilt II, Çevirenler: A. Ağırakça, A. Özaydın, Y. Apaydın, Z. Tüccar, B. Eryarsoy, Gümü? Basımevi, ?stanbul, 1985.
KUR'AN-I KER?M ve Açıklamalı Meâli, Türkiye Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti Çevrisi Ankara 1991.
MAVR?KOS, Strategikon, Bizans Kültüründe Strateji, Hazırlayan: George T. Dennis, Çeviren: Volkan Atmaca, Kırmızı Kedi Yayınları, ?stanbul, 2010.
M?N?G-? XRAD From Sacred Books of the East, volume 24, Oxford University Press, 1885.
MESUDÎ, Murûc ez-zeheb-Altın Bozkırlar, Çev: Ahsen Batur, ?stanbul: Selenge Yayınları, 2004.
N?ZAMÜ'L MÜLK, Siyasetnâme, Hazırlayan Sadık Yalsızuçanlar, Lacivert yayıncılık, ?stanbul, 2007.
PARBETS?, Ghazar, History of the Armenians Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian Sources of the Armenian Tradition New York, 1985.
PLUTARCHUS. Life of Crassus, XX-XXIII, Plutarchu's Lives Vol III, Translated from Grek by Aubrey Stewart, London: Formerly Fellow of Trinity College, Cambridge,1892
PROCOPIUS, History of the Wars, English Translation by H. B. Dewing, Harvard University Pres, 1971
SA'LEB?, Muhammed b. Hâris: Taht Âdabı- ?d?b'ül Taht, Çeviren M. Hilmi Özey, ?stanbul: Bordo Siyah, 2005.
SEBEOS, History, XVIII, Sources of the Armenian Tradition, New York, 1985.
?AHREST?N?H? ? ?R?N?AHR, (??) A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History, With English and Persian tarnsletions and Commentary by Touraj Daryaee, California, Mazda Publisher, 2002.
?KAND-GUM?N?G-W?Z?R (?GW) Sacred Books of the East, volume 18, Pahlavi Texts translated by E.W. West, Part II (Oxford, 1882).
TABERÎ, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, Çeviren Cilt III, Zakir Kadiri Ugan-Ahmet Temir, MEB Yayınları, ?stanbul, 1991.
İkincil -Modern Kaynaklar
ALTUNGÖK, Ahmet, IV. Ve VII. Yüzyıllar Arası Sasani-Türk ?li?kileri, Yayınlanmamı? Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2007.
AT?YA, Aziz, Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, Çeviren: Nurettin Hiçyılmaz, Doz Yayıncılık, ?stanbul, 2005
B?LGE, Sadık Müfit, "Bir Toplumsal Sınıf ?mtiyazı Olarak Osmanlı'da Vergi Muafiyeti" Düşünen Siyaset, Sayı 28, Neden Sosyoloji?
BOSWORTH, C.E, Iran and the Arabs Before Islam, The Cambridge History of Iran Volume 3(1) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods edited by Ehsan Yarshater, CambridgeNewyork-Melbourne, Cambridge University Press, 2000
BOYCE, M, The Letter of Tansar, Roma: Istituto Italiano per II Medio ed Estremo Oriente, 1968
BÜRCHER, V. F, "Sâsâniler" MEB ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 10, ?stanbul, MEB Yayınları, 1966.
CHEGINI-NIKITIN, Sasanian Iran-Economy, Society, Arts and Crafts, History of Civilizations of Central Asia, Volume III, Ed. B. A. Litvinsky. Unesco Puplishing, Quétigny, 1996.
CHRISTENSEN, Arthur, Sasanid Persia, Cambridge Ancient History Vol. XII, Cambridge, Cambridge University Press, 1939.
CORNELL, Tim & MATTHEWS, John, Roma Dünyası, Çeviren: ?adan Karadeniz, (?stanbul: ?leti?im 1998
DEM?RAYAK, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi Cilt I-Cahiliye Dönemi, Fenomen Yayıncılık, Erzurum 2012.
DARYAEE, Touraj, Sasanian Persia, The Rise and Fall of an Empire, I.B. Tauris, New York, 2009.
DEVELL?OĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi, 2007
D?EN, Albert, The Stirrup And Its Effect On Chinese Military History, http://www.silkroad.com
DOĞU?TAN GÜNÜMÜZE BÜYÜK ?SLÂM TAR?H? (DGB?T) Cilt II Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız. ?stanbul: Çağ Yayınları, 1992.
DURMU?, ?lhami, "?skitlerin Kimliği", Türkler Ansiklopedisi, Cilt I, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002
FARROKH, Kaveh, Sassanian Elite Cavalry AD 224-642, Osprey Publishing, Oxford, 2005.
FRYE, R.N, "The Political History of Iran Under the Sasanians", Cambridge History of Iran Vol. 3 (1), Ed. by Ihsan Yarsheter, Cambridge University Press, Cambridge, 2006
GHIRSHMAN, Roman, Iran from the Earliest Times to teh Islamic Conquest, Baltimore: Penguin Books, 1961.
GIBBON, Edward, Roma ?mparatorluğunun Gerileyi? ve Çökü? Tarihi Cilt II, Çeviren Asım Baltacıgil, ?stanbul: BFS Yayınları, 1987.
GOLKAR?AN, KAD?R, Moheg, Türkçe-Farsça Sözlük, ?stanbul: Alfa Publication, 2005.
GRABAR, Oleg. ?slâm Sanatının Olu?umu, Çeviren Nuran Yavuz, ?stanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988.
GROUSSET, René, Ba?langıcından 1071'e Ermenilerin Tarihi, Çeviren Sosi Dolanoğlu, ?stanbul: Aras Yayınları, 2005.
JACKSON, A.V. Williams, Avesta Reader First Series Easier Texts, Notes, And Vocabulary, Stuttgart, W Kohlhammer, 1893.
JEFFERY, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Qur'?n, Baroda: Oriental Institute, 1938.
KANGA, Kavalji Edalji, Engilish-Avesta Dictionary,Bejamji Ardeshir Dastoor Prize Essay, Bombay, 1909.
KALLEK, Cengiz,"Harac", TDV ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 16, ?stanbul, TDV Yayınları, 1997.
KORKMAZ, Esat, Zerdü?tlük Terimleri Sözlüğü, ?stanbul: Anahtar Kitaplar, 2004
KÖPRÜLÜ, Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, ?stanbul: Kaynak Yayınları, 2002.
LUTTWARK, Edward N. Bizans ?mparatorluğunun Büyük Stratejisi, ?stanbul: Epsilon, 2012
MALLORY, J.P, Hint-Avrupalıların İzinde, Dil, Tarih, Arkeoloji, Mit, Ankara: Dost Kitabevi, 2003
MERÇ?L Erdoğan, "Sipehsâlâr" (Maddesi), TDV ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 37, ?stanbul, TDV Yayınları, 2007.
MC KENZIE, D.N, A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press, London, 1986.
MODE, Marcus, Heroic Fights and Dying Heroes - The Orlat Battle Plaque and the Roots of Sogdian Art, ?r?n ud An?r?nWebfestschrift Marshak 2003 http://www.transoxiana.org/
NABARZ, Payam http://www.iranian.com/main/blog/nabarz/star-sirius-tishtrya-tir-sothis
NASKALI, Esko, Sâsâniler, TDV ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 36, ?stanbul TDV Yayınları, 2009.
NICOLLE, David, Sasanian Armies, The Iranian Empire Early 3rd to mid7th Centuries AD, Montvert Publications,1996.
NICOLLE, David, Doğu Roma Orduları, MS. 306-886, Çeviren Buket Bayrı, Türkiye ?? Bankası, Yayınları, 2011.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, Cilt I, Ankara TTK Yayınları, 1993.
ÖZGÜDENL?, Osman Gazi, "?ran", TDV ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 22, ?stanbul, TDV Yayınları,2000.
PARVIZ, Abbas, The Society and Civilization of the Sasanians, Published by the Central Council of the Celebration of hte 2500th Anniversary of the founding of the Persian Empire by Cyrus the Graet, Tehran 1971.
POTTS, Daniel T, The Sasanian Relationship with South Arabia: Literary, Epighraphic and Oral, Historical Perspectives, Studia Iranica,37, 2008, 197-213
POURSHARIATI Pervaneh, Decline and Fall of the Sasanian Empire, The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, (New York, I. B: Tauris, 2008)
ROUX, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çeviren Lale Arslan, ?stanbul, Kabalcı Yayınevi, 2006
SE?DLER, G, Bizans Halk Hareketlerinin ?deolojik Kökeni, Çev: Mete Tunçay, Özne Yayınları ?stanbul, 1999.
SHAHBAZI A. Shapur, "Army, i. Pre-Islamic Iran", Encyclopedia Iranica Vol. II, Fasc. 5, pp.489- 499.
S?NOR, Denis, "Köktürk ?mparatorluğunun Kurulu?u ve Yıkılı?ı", Çeviren Talat Tekin, Erken ?ç Asya Tarihi, ?stanbul ?leti?im Yayınları, 2000.
TAFFAZOL?, Ahmad, Sasanian Society I. Warriors II. Scribes III. Dehq?ns, New York: Bibliothica Persica Press, 2000.
TARAPOLOREWALA Irach J.I,Zerdü?t Dini, Zerdü?t'ün Gathaları Üç Unutulmu? Din, Mitraizm, Maniheizm, Mazdakizm, Çev. Nice Damar, Avesta Yayınları, ?stanbul 2009.
THE ROMAN EASTERN FRONT?ER AND PERS?AN WARS (AD 226-363) A Documentary History, Routledge, Compilede and Edit by Michael H. Dodgeon & Samuel N.C. Lieu, London and New York, 2003.
THOMSON R.W- HOWARD-JOHMSTON, J: The Armenian History, Attributted to Sebeos, Liverpool University Press, 2000
TERZ?, Mustafa Zeki, "Ordu" TDV ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 33, ?stanbul, TDV Yayınları, 2007.
TEZCAN, Mehmet, "Ku?anların Men?ei", Türkler Ansiklopedisi, Cilt I, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002
TEZCAN, Mehmet, "V. Yüzyılda Ermeni-Sasani Sava?ları ve Hun Desteği", A. Ü. Türkiyat Ara?tırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 32 Erzurum 2007. 183-202.
TOLMAN Herbert Cushing, A Guide to the Old Persian Inscriptions, American Book Company, New York, Cincinati, Chicago-Boston-Atlanta, 1893.
ULUDAĞ, Süleyman, "Cündullah" TDV. ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 8, ?stanbul, TDV Yayınları, 1993.
WAELE, An De, The Figurative Wall Painting of the Sasanian Period From Iran, Iraq and Syria, Iranica Antiqua vol XXXIX, 2004, 339-381
YANIK, Nevzat, Arap ?iirinde Tasvir, Cahiliye-Abbasîler, Fenomen Yayıncılık, Erzurum, 2010.
YAZICI, Tahsin, "Deylem", TDV. ?slâm Ansiklopedisi, Cilt 9, ?stanbul: TDV Yayınları, 1999.