XVI. YÜZYIL ÇERKEŞ KAZASI KÖYLERİNİN LOKALİZASYONU

Tarihi coğrafya çalışmalarında geçmiş dönem yerleşmelerinin tespiti (lokalizasyonu) oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Arşiv kaynaklarında yer alan yerleşme adlarının hem okunuşu hem de söz konusu yerleşme ve buna bağlı olan köy, çiftlik, mezraa, kışlak, yayla vb. yer/nokta tespitini yapmak bir takım güçlükleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle çalışma dönemi günümüzden geriye gittikçe bu durum daha da zorlaşabilmektedir. Zaman içinde yerleşmeler terkedilmekte veya isimleri değiştirilmekte yerine yeni isimler verilmekte ve zamanla eski isim tamamen ortadan kalkmaktadır. Bazen bu isimler o yerleşmenin yerel halkı tarafından (hem yeni hem de eski adı) bilinmekte olduğu gibi bazende geçen zamanın uzunluğuna bağlı olarak söz konusu eski isimler tamamen unutulabilmektedir. Yerleşme tarihinin ortaya konulması açısından yerleşmelerin lokalizasyonu ve eski isimleri oldukça önemlidir. Çünkü geçmiş dönemde verilen bu yer adları o mekanla ilgili olarak çeşitli bilgiler verdiği gibi yaşadığı dönüşümün ortaya konması ile ilgili de olabilmektedir. İşte bu çalışmada da 1530 yılı Çerkeş Kazası tahrir defterinde yer alan yerleşmelerin lokalizasyonu yapılmıştır. Bu lokalizasyon çalışmasını tamamlayıcı nitelikte olarak, söz konusu yerleşme adlarının toponimik analizi de yapılmıştır. Yer adlarının toponimik analizi sayesinde, bu yerlerin hem Türkçedeki hem Anadolu yer adları arasındaki anlamsal, biçimsel ve kökensel mahiyetleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Toponimik tahlile tâbi tutulan köy adları Çerkeş'in sosyo-kültürel yapısı hakkında ipuçları vermektedir

LOKALIZATION AND TOPONYMICAL ANALYSE OF ÇERKEŞ DISTRICT’S VILLAGES IN XVI. CENTURY

Defining past settlements are considered rather important in studies of Historical Geography. Reading those names which are recorded in archival sources and determining the settlements (village, field etc.) in question cause several difficulties. This can get more difficult so long as the time span studied dates back from the time being. By the time goes, settlement are deserted, their names are replaced with new ones or they are thoroughly swept away. Although place names (formers and latters) are known by the people of the places in question, those names might totally be forgotten corresponding to the time span goes back. To shed light on history of settling, localization of settlements and the formal forms of their names are quite significant. Because those old place names give several hints pertinent to the places as well as it is related to inform us about evolution of them. And in this article, settlements recorded in property registries of Çerkeş district in 1530 have been localizated. As a complementing of this localization study, names of those settlements in question have been analyzed. Through toponymic analysis of place names, semantic, morphologic and etymologic features of the names in Turkish as well as in Anatolian settling names have been tried to get clear. The village names of Çerkeş which are analyzed in toponymic methods give us some clues about socio-cultural structure

PDF

___

(DLT-I=), Atalay, Besim (2006), Divanü Lugat-it-Türk-I, TDK Yay., Ankara.
(DLT-III=), Atalay, Besim (2006), Divanü Lugat-it-Türk-II, TDK Yay., Ankara.
(DS-I=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993), TDK Yay., Ankara.
(DS-II=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1965), TDK Yay., Ankara.
(DS-IV=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1969), TDK Yay., Ankara.
(DS-V=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1972), TDK Yay., Ankara.
(DS-VI=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1972), TDK Yay., Ankara.
(DS-VIII=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1975), TDK Yay., Ankara.
(DS-X=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1978), TDK Yay., Ankara.
(DS-XI=), Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1979), TDK Yay., Ankara.
(KT=), Sami, Şemseddin (2009), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
(KTS=), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1992), (ed. Ahmet B. Ercilasun), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
(TS=) Türkçe Sözlük (2009), TDK Yay., Ankara.
AKSAN, Doğan (1973-1974), “Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar”, TDAY- Belleten, Ankara, s. 185-193.
AKSAN, Doğan (2007 ), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Ankara: TDK Yayınları.
AKSAN, Doğan, “1984. Türk Yer Adları Konusunda Bir Proje Önerisi”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) , Ankara: Başbakanlık Basımevi s. 275-278.
ANONİM, (1994) 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) II, Bolu, Kastamonu, Kangırı ve Kocaili Livaları, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 20.
BAŞKAN, Özcan (1970), “Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme” TDAY-Belleten, Ankara, s. 237-251.
BAYKARA, Tuncer (1984), “Anadolu yer Adlarının Orta Asya‟daki Benzerleri Üzerine Bir Kaynak”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) , Ankara: Başbakanlık Basımevi s. 265-273.
BAYKARA, Tuncer (1988), Anadolu‟nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu‟nun İdari Taksimatı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları No: 86.
BUSSMAN, Hadumod (2006), Routledge Dictionary of Language and Linguistics (çev. ve ed. Gregory Trauth ve Kerstin Kazzazi), Londra-New York: Routledge.
CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
ÇELİKOĞLU, Şaban, (2011), Çerkeş İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
ÇINAR, Hüseyin ve GÜMÜŞÇÜ, Osman (2002), Osmanlıdan Cumhuriyete Çubuk Kazası, Ankara: Bilge Yayınevi
DEMİR, Alpaslan, ( 2007), XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
DOĞANAY, Hayati (2011), Anlamı, Tanımı, Konusu ve Felsefesi Bakımından Coğrafya İlmi hakkında Bazı Düşünceler, Doğu Coğrafyaya Dergisi, Cilt 16, Sayı 25, s. 1-43.
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2008), “Oğuz Boy Adlarının Etimolojisi”, Dil Araştırmaları, Sayı: 3, Güz, Ankara, s. 9-25.
ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, Wiesbaden.
EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
EREN, Hasan (2010), Yer Adlarımızın Dili, Ankara: TDK Yayınları.
ERGİN, Muharrem (2004), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERGİN, Muharrem (2008), Dede Korkut Kitabı-1, Ankara: TDK Yayınları.
GABAIN, Annemarie von (1968), “Renklerin Sembolik Anlamları” (çev. Semih Tezcan), Türkoloji Dergisi, III, 1, Ankara.
GÖMEÇ, Saadettin (2001), “Kara-Hanlı Adı Üzerine Bazı Düşünceler”, Kök Araştırmalar, 2/2, Ankara.
GÜLENSOY, Tuncer (1995), Türkçe Yer adları Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer (1998), “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, s. 41-48.
GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Kökenbilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLSEVİN, Gürer (2003), “Türkiye Türkçesi Ağızlarında #h Sesi Üzerine”, TDAY-Belleten, 2001, C.I-II, Ankara, s. 129-146.
GÜLSEVİN, Gürer; BOZ, Erdoğan (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
GÜMÜŞÇÜ, Osman (2010), (İkinci baskı), Tarihi Coğrafya, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
GÜMÜŞÇÜ, Osman (2012), Coğrafya‟ya Davet, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, (2001), Tarihi Coğrafya Açısından Bir Araştırma: XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara 2001.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, (2002) "XVI. Yüzyıl Anadolusu'nda Oğuz Boy Adlı Yerleşmeler", Türkler, C. VI, s. 358-364 ve Genel Türk Tarihi, Cilt: IV, s. 65-76, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, (2006), (İkinci baskı), Coğrafya‟ya Giriş, Ankara: Bilge Yayınları,
HÜSEYNİKLİOĞLU, Ayşegül, ve ARSLAN, Handan, 2009. “16. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Niğde Kazası Yerleşme Merkezlerinin Tespiti”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 19, Sayı: 2, s. 299-314.
İBRET, Ünal, (2003), “Çankırı‟daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme”, Marmara Coğrafya Dergisi Sayı 7, s. 53-80.
KANKAL, Ahmet, (2011), (2. Baskı), XVI. Yüzyılda Çankırı, Çankırı Belediyesi Kültür Yayını.
KOCA, Nusret ve YAZICI, Hakkı, (2011), “Afyonkarahisar İlkindeki İdari Yerleşmelerin Toponimik Sınıflandırılması”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 56, s. 1-10.
NİŞANYAN, Sevan (2009), Sözlerin Soyağacı – Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Everest Yay., İstanbul.
ÖNDER, Mehmet, 1984. “Anadolu Şehir Adları Üzerine Efsanelerin Oluşumu”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Başbakanlık Basımevi, s. 69- 73.
ÖZÇAĞLAR, Ali, (2009). Coğrafyaya Giriş. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık.
ÖZGÜÇ, Nazmiye, (1979), Beşerî Coğrafyada Veri Toplama ve Değerlendirme Yöntemleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını No.2511, 1979.
PUNCH, Keith, F. (2005), Sosyal Araştırmalara Giriş, Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, (Çev: D. Bayrak, H. B. Arslan, Z. Akyüz), Ankara: Siyasal Kitabevi.
RÄSÄNEN, Martti (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki.
STEINGASS, F. (1998), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut.
TAESCHNER, Franz, (2010), Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, (Çev. N. Epçeli) İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
TEKİN, Talat (1994), “Türk Dillerinde Önseste y- Türemesi”, Türk Dilleri Araştırmaları, 4, Ankara, s. 51-66.
TIETZE, Andreas (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Cilt: 1 (A-E), İstanbul: Simurg Yayınları.
TUNÇEL, Harun, (2000), “Türkiye‟de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, s. 23-34.
TÜMERTEKİN, Erol, (1994), Ekonomik Coğrafya, İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2926, İstanbul.
TÜRKAY, Cevdet (1979), Başbakanlık Arşivi Belgeleri‟ne göre Osmanlı İmparatorluğu‟nda Oymak, Aşiret ve Cemaâtlar, İstanbul.
VARDAR, Berke (1980), Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
WEHR, Hans (1976), A Dictionary of Modern Written Arabic (ed. Milton Cowan), Spoken Language Service Inc.
YAKUPOĞLU, Cevdet (2010), “Çankırı‟da Oğuz Boyları ve Toplulukları (XII.-XVI. Yüzyıllar)”, Milli Mücadele‟de İstiklal Yolu ve Çankırı, Çankırı Valiliği V. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri (21-23 Ekim 2010 Çankırı).
YEDİYILDIZ, Bahaddin, (1984), “Türkiye‟de Yer-Adı Verme Usulleri”, Türkiye Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) , Ankara: Başbakanlık Basımevi, s. 25-41.
http://nedir.antoloji.com/cankiri-cerkes-kiremitci-koyu/