19983

XIX. YÜZYILDA İNEGÖL KAZASINDA PARA VAKIFLARI

Vakıf, Allah'ın rızasını kazanmak, insanlar arasında hayırla yâd edilmek maksadıyla kişinin malını dinî veya sosyal bir gayeye tahsis etmesidir. Hayırsever insanlar tarafından farklı alanlarda vakıflar kurulmuş, bunlara menkul ve gayrimenkul mallar ayrılmıştır. Nakit paranın vakfedilip vakfedilmeyeceği meselesi Osmanlı Devleti'nde uzun süre tartışılmış, sonunda caiz olduğu görüşü ağır basarak para vakıfları denilen uygulama başlamıştır. Başlangıçta sayıları az olan bu tür vakıflar XIX. yüzyıla gelindiğinde bir hayli artmıştır. Bu çalışmada İnegöl Şer'iyye sicilleri içindeki vakıf rü'yet ve muhasebe kayıtları temel alınarak XIX. yüzyılda İnegöl Kazası'ndaki para vakıfları konusu incelenmiştir. Muhasebe kayıtlarından yola çıkarak vakıfların isimleri, toplam sermayeleri, ne tür hizmet sağladığı ve kimlere ne kadar kredi verdiği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Vakıflar, sermayelerini oluşturan paraları genellikle %10 ile %15 nema oranıyla uygun gördükleri kişilere borç vermişlerdir. Elde ettikleri kazancı vakfiyede belirtilen işlere harcamışlardır. Şahıslar, ihtiyaç duydukları parayı krediler sayesinde uygun nema oranlarıyla kullanmış, böylece ticari hayat canlılığını korumuştur. Kasabada kervansaray han vakfı, mahalle avârız ve nüzul vakıfları, ma-i leziz vakfının yanı sıra cami ve çeşme vakıflarının bulunduğu anlaşılmıştır. Cami vakıfları toplumun ihtiyacına binaen yaygın olarak kurulmuştur. Bunlar aracılığıyla personel ücretleri, kandil yağı masrafları yanında imam ve müezzinin Kur'an tilaveti giderleri karşılanmıştır. Diğer taraftan kasabanın içme suyunu temin eden çeşme vakıfları da çeşmelerle suyollarının devamlı şekilde bakım ve onarımıyla ilgilenmişlerdir. Eğitim, sağlık, güvenlik ve bayındırlık alanlarında büyük harcamalar gerektiren hizmetlerin önemli kısmının vakıflar aracılığıyla yapılmış olması devletin yükünü hafifletmiştir

THE XIXth CENTURY CASH WAQFS IN INEGOL DISTRICT

Waqf means donating one’s possession to a religious or social purpose with the aim of gaining God’s consent and being remembered with gratitude. Various waqfs are founded by benevolent citizens and they are provided with movable and immovable properties. Whether cash could be donated or not had been a discussion in Ottoman time for a long time, and at last it was agreed to be permissible, so the application called Cash Waqfs was started. In the beginning, there were few of such waqfs, but in the XIX.th century their number increased. In this study, The XIX.th Century Cash Waqfs in İnegöl District is researched by grounding on cognizance and accountant records in İnegöl Judge Registers. By analyzing accountant records, it is aimed to find out the names of waqfs, their total capital, the kind of services and to whom and how much they provided loans. Waqfs lended their cash capital to those who they approved of with an interest of 10-15 %. They spent the income they got on the deeds within the waqfs. Individuals had the opportunity to owe the Money they needed with low interests and thus, business life could save its buoyant. In the district, it is understood that there are Caravansary Lodging Waqfs, Local Aiding and Apoplexy Waqfs, Ma-i Leziz Waqfs and Mosque and Fountain Waqfs as well. Mosque waqfs were common in accordance with society’ needs. Thanks to these waqfs, expenses for the personnel, lamp oil and imam’s and muezzin’s reading Koran were met. In addition, the Fountain Waqfs, which were supplying the drinking water for the district, took care of regular maintenance and repair of the water ways. Most of the health, education, security and public works which need large amounts of expenses were done by the waqfs, and it eased the burden of the State

PDF

___

inegöl Şer’iyye Sicilleri (İ.Ş.S.), B 369; B 370; B 372; B 373; B 374; B 375 ve C 232.
Akbulut, İ., (2007), “Vakıf Kurumu, Mahiyeti ve Tarihi Gelişimi”, Vakıflar Dergisi, Sy. 30, ss. 61- 72, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Akgündüz, A., (1996), İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, 2. Baskı, İstanbul: OSAV Yayınları.
Berki, A. H., (1965), “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekamülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi, Tıpkıbasım, Sy. VI, ss. 9-13, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
_________, (1962), “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”, Vakıflar Dergisi, Tıpkıbasım, Sy. V, ss.
127-131, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı.
Bilmen, Ö. N., (1969a), Hukuk-ı İslâmiye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, c. 4, İstanbul: Bilmen Yay.
_________, (1969b), Hukuk-ı İslâmiye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, c. 5, İstanbul: Bilmen Yay.
Cin, H., Akgündüz, A., (2011), Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Çiftçi, C., (2004), “18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih Araştırmaları
Dergisi, c. 23, Sy. 36’dan ayrı basım, ss.79-102, Ankara.
Demiryürek, M., (2009), “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükûd)”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, pp. 1015-1043, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.987, ANKARA-TURKEY 2.
Döndüren, H., (1998), İslâm Hukukuna Göre Günümüzde Vakıf Meselesi, İstanbul: Erkam Yayınları.
_________, H., (2008), “Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 17, Sy. 1, ss. 1-24.
Faroqhi, Suraiya, (2011), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler: Kent Mekânında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi 1550-1650, Çev. Neyyir Berktay, 5. b., İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay.
Günay, H. M., (2012), “Vakıf”, DİA, c. 42, ss. 475-479, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Güneri, H., (2006), “Vakıf suları ve Su Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, Sy. IX, , Tıpkı Basım, ss. 67- 80, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Karataş, A. İ., (2008), “Bursa Suları ve Su Vakıfları”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 17, Sy. 2, ss. 379-417.
Karataş, A. İ., (2015), Şeyhülislâm Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Karataş, A. İ., (2015) “Şeyhülislâm Esirî Mehmed Efendi ve Vakıfları”, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 24, Sy. 2, ss. 1-43
Köprülü, F., (1942), “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Sy. 2, ss. 1-36, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
Kunter, H. B. (1938), “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, Sy. 1, ss. 103-130, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
Kur’ân-ı Kerim, www.kuran.diyanet.gov.tr
Özgüdenli, O. G., (2012), “Vakfiye”, DİA, c. 42, s. 466, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Ruben, W., (1942), “Buddhist Vakıfları Hakkında”, Çev. Meliha Torkak, Vakıflar Dergisi, Sy. 2, ss. 173-184, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
Sarıcaoğlu, M. E., (2007), “Osmanlı Vakıfları Hakkındaki Tartışmalar”, Vakıflar Dergisi, Sy. 30, ss. 51-60, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Yediyıldız, B., (1982), "Müessese - Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi." Vakıflar Dergisi, Sy. 15, ss. 23-53, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
_________, B., (1984), “XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Vakıflar Dergisi, Sy. 18, ss. 5-41, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.