TÜRKİYE’DE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİ DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARININ KÜRT SORUNUNA ETKİSİ (1945-1950)

Türkiye’de çok partili hayata geçiş İkinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan iç ve dış koşulların etkisi altında meydana gelmiştir. Türk Demokrasi Tarihi’nin önemli bir dönemini oluşturan bu süreçte sadece yeni partiler kurulmamıştır. Bu süreç yeni demokratik gelişmlerin de önünün açıldığı bir dönem olmuştur. Demokratik hayat için zorunlu hale gelen bu gelişme hem içerde hem de dışarıda hükümet tarafından yeni politikaların uygulanmasını gündeme getirmiştir. Kürt sorunu da bu gelişmelerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Türkiye’nin çok partili hayata geçiş sürecinde, tek parti dönemindeki gücü büyük oranda zayıflayan ağaların ve şeyhlerin nüfuzları yeniden artmaya başlamıştır. Tek parti döneminde asayiş sorunu olarak değerlendirilen Kürt sorunu, çok partili hayata geçiş ile birlikte demokratikleşme sorunu olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu durum aşiretlerin devlet ile işbirliğinin önünü açarak yeniden güçlenmelerine zemin hazırlamıştır. Bu yöndeki popülist politikalar, Kürt sorununa yönelik olarak daha sonraki dönemlerde uygulanacak politikalara da kaynaklık etmiştir. Bu dönemde sadece iktidar partisi CHP’nin politikalarında bir değişim olmamış, yeni kurulmasına rağmen DP’nin de bu konuda önemli söylem ve politikaları olmuştur. Çok partili hayata geçişten itibaren Kürt sorunu iktidarların hatta partilerin de önemli sorunları arasında yer almıştır. Ülkenin iç ve dış politikalarından etkilen Kürt sorunu, Türkiye’nin demokratikleşme politikaları içerisinde gittikçe daha fazla önem ve öncelik kazanmaya başlamıştır. Bu çalışma ile çok partili döneme geçiş sürecinde ve demokratikleşme kapsamında Kürt sorununa yönelik uygulanan politikaları ve bu politikaların etkilerinin incelemesi amaçlanmıştır.

THE TRANSITION PROCESS OF MULTI-PARTY SYSTEM IN TURKEY AND DEMOCRATIZATION EFFORTS’ IMPACTS ON THE KURDISH PROBLEM (1945-1950)

The transition process of multi-partysystem in Turkey took place under the influence of domestic and foreign condition swhich shaped after Second World War. In this process, which constitutes an important period of Turkish Democracy History, only new parties have not been established. This process has been a process for democratic development. This development that became compulsory for democratic life revived implementation of new policies both in domestic and foreign policies by government. In the transition process of multi-party system in Turkey, prestige of landlords and sheiks whose power decreased substantially in one party system restarted to increase. The Kurdish question was significantly affected by these developments. This situation enabled tribes to rally by leading up collaboration with the government. Populist policies in this aspect provided an opportunity to the subsequent policies towards the Kurdish Problem. In this period, only Republican People’s Party did not change its policies but Democratic Party had important discourses and policies despite being newly-established. The Kurdish problem, which is considered as a problem of public order during the one-party period, it was considered as a problem of democratization with the transition to multi-party life. Since the transition to multi-party life, this problem has been one of the important problems of the government and even the parties. The Kurdish problem affected the country's domestic and foreign policy is becoming increasingly more importance and priority in Turkey's democratization policies. In this study, it is aimed to analyze applied policies towards the Kurdish Problem within the scope of democratization and the impacts of these policies in the transition process of multi-party system.

PDF

___

BCA, Fon Kodu: 030-18-01-02, Yer: 84-73-8, (06.08.1938).
BCA, Fon Kodu: 030-18-01-02, Yer: 113-38-9, (09.06.1947).
BCA, Fon Kodu: 030-18-01-02 Yer: 117-71-08, (20.11.1948).
BCA, Fon Kodu: 030-01-00-00, Yer: 42-251-8, (24.03.1948a).
BCA, Fon Kodu: 030-01-00-00 Yer: 42-252-26, (24.12.1948b).
BCA, Fon Kodu: 030-01-00-00, Yer: 12-72-7, (28.10.1949).
BCA, Fon Kodu: 490-01-00-00, Yer: 604-92-11, (20.01.1947).
BCA, Fon Kodu: 490-01-00-00, Yer: 204-808-2, (29.06.1949).
Kanun No: 885, Sayı: 409, (1.7.1926).
Kanun No: 1097, Sayı: 624, (19.6.1927).
Kanun No: 1164, Sayı: 634, (16.7.1927).
Kanun No: 1164, Sayı: 634, (16.7.1927).
Kanun No:1505, Sayı: 1213, (2.6.1929).
Kanun No: 1515, Sayı: 1211, (9.6.1929).
Kanun No: 2510, Sayı: 2733, (21.6.1934).
Kanun No: 2848, Sayı: 3162, (21.11.1935).
Kanun No: 2884, Sayı: 3195, (2.1.1936).
Kanun No: 4753, Sayı: 6032, (11.6.1945).
Kanun No: 5098, Sayı: 6640, (18.6.1947).
Kanun No: 5227, Sayı: 6950, (28.6.1948).
Kanun No: 5618, Sayı: 7467, (22.3.1950).
Devre: 3, Cilt: 21, (22.9.1930).
Devre: 7, Cilt: 14, (1.11.1944).
Devre: 10, Cilt: 13, (15.08.1956).
Dönem: 7, Cilt: 20, (1.11.1945).
Dönem: 8, Cilt: 1, (14.8.1946).
Dönem: 8, Cilt: 6, (18.6.1947).
Dönem: 8,Cilt: 6, (13.10.1947).
Dönem: 8,Cilt: 6, (13.10.1947).
Dönem: 8, Cilt: 11, (16.4.1948).
Dönem: 8, Cilt: 12, (11.6.1948).
Dönem: 9, Cilt: 4, (5.1.1951).
Cumhuriyet,1 Eyül 1964.
Tasvir, 20 Haziran 1949, 23 Haziran 1949.
Ulus, 24 Eylül 1949, 27 Eylül 1949.
1900’den 2000’e Kronolojik Albüm Kürtler. (2000). İstanbul: Serler Matbaacılık.
Ahmad, F. (2007). Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogan), İstanbul: Kaynak Yayınları.
Ahmad, F. (2015). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), (Çev. Ahmet Fethi), İstanbul: Hil Yayınları.
Ahmad, F. (1998). “Demokrasiye İlk Adım”, Cumhuriyetin 75 Yılı (1923-1953), Cilt: I, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
Ahmad F. ve Bedia T. (1979). Türkiye’de Çok Partili Politikanin Açiklamali Kronolojisi, (1945- 1971), Ankara: Bilgi Yayınevi.
Akandere, O. (2016). Milli Şef Dönemi Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Etkenler (1938- 1945), İstanbul: İz Yayıncılık.
Akandere, O. (1998). “İkinci Dünya Savaşi’ndan Sonra Çok Partili Hayata Geçişte Kurulan İlk Muhalefet Partisi ‘Milli Kalkinma Partisi’ ”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 193-211.
Akandere, O. (2010). “1946 Seçimleri ve Sonuçlari Üzerine İktidar ve Muhalefet Partileri ArasindaYapilanTartişmalar”, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-76/1946-genel-secimleri- ve-sonuclari-uzerindeiktidar-ve-muhalefet-partileri-arasinda-yapilan tartismalar-ii, Erişim Tarihi: 09.05.2018.
Aktürk, Ş. (2008). “Türkiye Siyasetinde Etnik Hareketler 1920-2007”, Doğu Batı, (44), 43-74.
Akyol, M. (2006). Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek, İstanbul: Doğan Kitap.
Akkaya, A. Y. (2014). Türkiye’de Darbeler ve Azınlıklar, İstanbul: Ufuk Kitapları.
Arakon, M. (2010). “Ayrılıkçı Kürt Hareketinin Tarihsel Dinamiklerine Kısa Bir Bakış”, Alternatif Politika, 2(2), 175-194.
Avcıoğlu, D. (1990). Türkiye’nin Düzeni (I. Kitap), İstanbul: Tekin Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (1968a). İkinci Adam, Cilt: I, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Aydemir, Ş. S. (1968b). İkinci Adam, Cilt: II, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Beşikçi, İ. (1992). Doğu Mitinglerinin Analizi, Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
Baydur, M. (1999). Siyasi Tarihimizden Kesitler, İstanbul: İrfan Yayıncılık.
Bozdağ, İ. (2009). Kürt İsyanları, İstanbul: Truva Yayınları.
Bozarslan, H. (2008). “Kürd Milliyetçiliği ve Kürd Hareketi (1898-2000)”, Modern Türkiye’de, Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Cilt: IV, (Ed. Tanıl Bora - Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, (841-870).
Buruınessen, M. V. (1993). Kürdistan Üzerine Yazılar. (Çev. N. Kıraç, B. Peker, L. Keskiner, H. Turansal, S. Somuncuoğlu, L. Kafadar), İstanbul: İletişim Yayınları.
Cumhuriyetin 75 Yılı (1923-1953). (1998). Cilt: I, İstanbul: Yapı ve Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
Çay, A. (2010). Her Yönüyle Kürt Dosyası, İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
Çufalı, M. (2012). Türk Parlamento Tarihi VIII. Dönem (1946-1950), Cilt: II, Ankara: TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu.
Çufalı, M. (2005). “Cumhuriyet Döneminde Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan Dinamikler”, Liberal Düşünce, 10(38-39), 55-67.
Ekinci, T. Z. (2004). Türkiye’nin Kürt Siyasetine Eleştirel Yaklaşımlar, İstanbul: Cem Yayınevi.
Çufalı, M. (2010). Türkiye İşçi Partisi ve Kürtler, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
Çufalı, M. (2011). “Mustafa Kemal Kürt Sorununu Kökten Çözmek İstedi”, http://www.evrensel.net/haber/5147/mustafa-kemal-kurt-sorununu-kokten-cozmek-istedi, Erişim Tarihi: 23.4.2018.
Fırat, M. (2010). Mehmet Şerif Olayı ve Kürt sorunu, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
Gezici, A. (2013). Kürt Tarihi, Ankara: Tutku Yayınevi.
Goloğlu, M. (2013). Demokrasiye Geçiş, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Güner, D. (2014). “Tek Parti Döneminde Basın Yayın Yoluyla Yapılan Bölücülük Propagandasına Uygulanan Sansür”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV(29), 223-248.
Heper, M. (2010). Devlet ve Kürtler, (Çev. Kadriye Göksel), İstanbul: Doğan Kitap.
Hür, A. (2015). İnönü ve Bayar’lı Yıllar (1938-1960), İstanbul: Profil Yayıncılık.
İnan, C. E. (2016). “Türkiye’de Göç Politikaları: İskân Kanunları Üzerinden Bir İnceleme”, Göç Araştırmaları Dergisi, 2(3), 10-33.
Kaçmazoğlu, H. B. (2012). Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları, İstanbul: Doğu Kitabevi.
Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
Kılıç, A. (2007). Büyük Kürdistan Küçük Türkiye, Ankara: Akasya Kitap.
Kirişçi K. ve Winrow, G. M. (2010). Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi, (Çev. Ahmet Fethi), 6. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
Koç, T. (2013). Türkiye’de Siyasal Hayat, Adana: Karahan Kitabevi.
Koraltürk, M. ve Çetin, C. (2013). “Türkiye’de Liberal İktisadi Düşünce”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Libaralizm, Cilt: VII, (Ed. Murat Yılmaz), İstanbul: İletişim Yayınları, (317-355).
Kutlay, N. (2012). Kürt Kimliği’nin Oluşum Süreci, Ankara: Dipnot Yayınları.
Mcdowall, D. (2004). Modern Kürt Tarihi, (Çev. Neşenur Domaniç) Ankara: Doruk Yayınları.
Mumcu, U. (1993a). Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925, İstanbul: Tekin Yayınevi.
Mumcu, U. (1993b). Kürt Dosyası, İstanbul: Tekin Yayınevi.
Nadi, N. “D.P nin Gelişmesi”, Cumhuriyet,1.9.1964.
Nadi, N., “Anlamak İstemediler”, Cumhuriyet, 5.10.1964.
Oran, B. (2018). “BrettonWoods Sistemi”, Türk Dış Politikası (1919-1980), Cilt: I, (Ed. Baskın Oran), İstanbul: İletişim Yayınları.
Özer, A. (2009). Türkler ve Kürtler, İstanbul: Hemen Kitap Sis Yayıncılık.
Strohmeıer, M. ve Heckmann, L. Y. (2014). Kürtler Tarih, Siyaset, Kültür, (Çev. Atilla Dirim), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Şimşir, B. (2009). Kürtçülük II (1924-1999), İstanbul: Bilgi Yayınları.
Timur, T. (2003). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Ankara: İmge Kitabevi.
Toker, M. (1970). Tek Partiden Çok Partiye, (yayım yeri yok), Milliyet Yayınları.
Toprak, Z. (2010). “Toplumsal Mühendislik ve Necmeddin Sahir Sılan”, Doğu Sorunu Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953), (Ed. Tuğba Akekmekçi - Muazzez Pervan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ix-xxii.
Toprak, Z. (2011a). “Cumhuriyet Bürokrasisi ve Doğu’nun Makûs Talihi”, Doğu Sorunu ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1939-1951), (Ed. Tuğba Akekmekçi - Muazzez Pervan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (ıx-xv).
Toprak, Z. (2011b). “Cumhuriyet Bürokrasisi ve Toplum Mühendisliği”, Dersim Harekâti ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1936-1950), (Ed. Tuğba Akekmekçi - Muazzez Pervan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ix-xxviii.
Toprak, Z. (2012). “Somut Özgürlükten Soyut Halk Egemenliğine Dersim”, Dersimlilerden Mektuplar (1941-1953), (Ed. Tuğba Akekmekçi - Muazzez Pervan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (vii-xiii). Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938). (1972), Ankara: T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı.
Uçar, F. (2016). “Demokrat Parti Döneminde Kürt Sorunu: Gelişimi ve Etkileri”,TheJournal of AcademicSocialScience Studies International Journal of Social Science, I(43), 175-200. https://doi.org/175-200. 10.9761/JASSS3252
Uran, H. (2017). Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Vali, A. (2005). Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri Üzerine Çalışmalar, (Çev. Fahriye Adsay, Ümit Aydoğmuş, Sema Kılıç), İstanbul: Avesta Basın Yayın.
Yalçın, H. C. “Demokratik Rejimin Hususiyeti”, Ulus, 27.7.1949.
Yayman, H. (2011). Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası, Ankara: SETA Yayınları.
Yeni ve Yakın Çağda Kürt Hareketi. (1991). (Çev. S. Balkan), Bâlinge: JînaNû Yayınları.
Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Yıldırım, A. (2004). Cumhuriyet Dönemi İskân Politikalari (1923-1952), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Zürcher, E. J. (2011). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner), İstanbul: İletişim Yayınları.