OSMANLI ÜLKESİNE ABD NÜFUZU YERLEŞTİRME ARACI: TIBBİ MİSYONERLİK

Bu makalede Amerikan Board Teşkilatı’nın özellikle tıbbi misyon etkinlikleri bir tıp doktoru gözüyle irdelenmeye çalışılmaktadır. Kurulduğu 1776 yılından, 1898 yılına kadar Amerika kıtasında genişleme politikası izleyen ABD, izlediği Monroe Doktriniyle bölgesel yayılmacılığına gerekçe üretti. 19. yüzyıl boyunca genişleme siyasetini, ekonomik, sosyal ve siyasal gelişmelerle pekiştirerek dünyada çeşitli ülke ve bölgelere de misyonerler aracılığıyla nüfuz etti. Başlangıçta Osmanlı Devleti’yle ticari açıdan ilgilenen Amerika’nın, ilişkilerin artmasıyla, Osmanlı’ya ilgisi ticaretten öteye geçti; siyaset, kültür ve din merkezli ilerlemeye başladı. 1830’lu yıllardan itibaren, Osmanlı Devleti’ndeki Süryani ve Ermenilerin Protestanlaştırılması amacıyla Anadolu’ya giren ve misyoner etkinlikleri hedefiyle birçok şehirde istasyon kuran Amerikan Protestan Örgütü (American Board of Commissioners for Foreign Missions-ABCFM), Osmanlı Hristiyanlarını Protestanlaştırmak amacıyla kiliseler, okullar, hastaneler ve yetimhaneler gibi çok sayıda ve çok çeşitlilikte kurumsal bir yapılanma gerçekleştirdi. Osmanlı Devleti’nin sağlık hizmetleri vermekteki zafiyeti, misyonerlerin özellikle sağlık alanında faaliyetler yapmalarında çok etkin oldu. Bunlar, gezici sağlık hizmetleriyle başlattıkları faaliyetlerine son- radan hizmete soktukları dispanserler ve hastanelerle devam ettiler. Sağlık hizmetlerinden yoksun kalmış Anadolu halkı, şifa ararken misyonerlerden gördükleri ilgi ve tedavi yardımı nedeniyle onlara müsamaha ve sempati gösterdi. Böylece rahat çalışma ortamına kavuşan misyonerler, özellikle Ermeniler, sonra Bulgar ve Rumlar üzerinde Osmanlı’dan ayrılmaları için propaganda yaptılar, uluslaşma çabalarına önemli desteklerde bulundular. Diğer yandan, tıbbi misyonerler, halkı dönemin modern tıp olanaklarıyla tanıştırdılar. Anadolu’nun özellikle doğusunda açtıkları klinik ve hastanelerde Müslümanlarla Gayrimüslimler arasında ayırım yapmadan hizmet verdiler. Sağlık sorunlarının çözümüne kısmen de olsa katkı yaptılar ve bazı sağlık kurumlarının kalıcı olmasına da vesile oldular. Misyonerlik faaliyetlerinin, ülkesinde bozgunculuğa meydan vermesini istemeyen yönetici, yukarıda özetlenen konularda halkına her türlü hizmeti adaletle sunmalıdır. Karşı propaganda ve istihbarat faaliyetleri konularını da dikkate almalıdır.

SETTLEMENT OF AMERICAN PERMEATION INTO THE OTTOMAN STATE: ENGAGEMENT IN MEDICAL MISSIONARY

In this article, medical mission activities of The American Board of Comissioners are scrutinized by the eyes of a medical doctor. The U.S.A. following an expansionist politics in the America continent from establishment year of 1776 until 1898 created a reason for its regional growth through The Monroe Doctrine. It strengthened its expansionist politics supported with strong economical, social and political developments during the 19th century, permeated into various regions and countries in the world through the missionaries. In the beginning commercially interested in trading with The Ottoman State, and by the time when the relations between the two countries increased beyond trade, religious, cultural and politically based relations started to improve. In order to convert The Assyrians and Armenians into Protestantism, The American ABCFM Protestant Organization entered Anatolia and established stations including churches, schools, hospitals and orphans’ houses for missionary activities in many cities as well as various institutional structures. The incompetence of Ottomans in providing health services became effective for the missionary activities to be successful. The missionaries started their activities with mobile health services and continued with dispensaries and hospitals. The Anatolian people deprived of health services showed tolerance and sympathy to the missionaries as they were looking for recovery against the interest they received from the missionaries. Thus, the missionaries had a convenient working environment executed propagandas on especially on Armenians, then Bulgarians and The Greeks to seperate from The Ottomans, and supported them with efforts to have nationalism. The Medical missionaries introduced the people with modern medical facilities on one hand, and served without distinguishing between muslims and non-muslims especially in the clinics and hospitals they opened in the east of Anatolia. They contributed partly to solution of the health problem and helped some health institutions to remain permanently. The administrator who wants to prevent subversive activities from happening in his country should present his people all kinds of shortly above mentioned services with justice. He should also pay attention to counterpropagandas and intelligence activities.

___