TİRMİZÎ ve EL-İLELÜ’L-KEBÎR’İNİN İLEL İLMİNDEKİ YERİNE GENEL BİR BAKIŞ

İlelu'l-Hadîs İlmi, Hadîs İlimleri'nin bir alt kolu olmakla birlikte üzerinde ihtisaslaşılması en zor alanlardan biridir. Nitekim bu alanda çok az kişi söz söyleyebilmiştir. Bunların içinde özellikle de İlelu'lHadîs'in doğuş ve kurumsallaşma dönemi diyebileceğimiz dönemde yani rivâyet döneminin en parlak zamanı olan hicri üçüncü asırda önemli eserler veren İmam Tirmizî de bulunmaktadır. İlelu'l-Hadîs uzun süreli hoca-talebe ilişkisine dayanan bir öğrenim süreciyle kazanılan bir ilimdir. Tirmizî de bu ilmi silsile yolu ile bu alanın önemli şahsiyetlerinden öğrenmiştir. Bunların içinde ise hadîs ilimlerinin birçoğunda olduğu gibi ilel ilminin de otoritesi olan Buhârî'den en fazla istifade etmiş tâbir-i câizse onun bu alandaki halifesi olmuştur. Tirmizî'nin biri el-İlelü's-Sağîr diğeri el-İlelü'l-Kebîr veya el-İlelü'lMüfred adıyla bilinen bu alana ait iki eseri bulunmaktadır. el-İlelü'sSağîr, el-Câmi adlı eserinin sonunda yer alan hacmi küçük olmakla birlikte yazıldığı zaman göz önünde bulundurulduğunda spesifik olarak ilel ilminden ziyâde genel anlamda hadis ilimlerinin tümünü ilgilendiren bilgiler içermesi açısından çok önemlidir. el-İlelü'l-Kebîr ise tamamen ilel ilmi ile alâkalıdır. Tirmizî bu eserinde hadislerin illetlerine ve daha başka bir çok konuya temas etmiştir. İlelü'l-Hadîs ile ilgili içerdiği zengin bilgi ve özellikle hocası Buhârî'den öğrenmiş olduğu bilgilerin sonraki nesle aktarılması açısından bu eser oldukça önemlidir. Bu çalışmamızda Tirmizî'yi ve bu alanda telif etmiş olduğu el-İlelü'l-Kebîr adlı eserini ilel ilmindeki önemi açısından incelemeye çalışacağız

A GENERAL APPROACH TO THE POSITION OF TIRMIDHI AND HIS AL-ILAL’UL KEBIR IN THE SCIENCE OF ILAL

Although it’s considered as a branch of Sciences of Hadith, Science of Defective Hadith is one of the most difficult areas to specialize on. Indeed very few people in this area could utter words. Among these was Imam Tirmidhi who wrote important works especially in the period of emergence and institutionalization of science of Defective Hadith, namely in the third Hijra century which was the most brillant period of narrating hadith. Science of Defective Hadith is a knowledge earned through a learning process that bases a long term teacher-student relationship. Tirmidhi has learned that science with the way silsila (sequence) from important personages from this area. Among these from whom he benefited mostly on this science was Buhari who was the authority of ilnesses of the hadith like other hadith sciences, as the phrase goes he became Buhari’s caliph. Tirmidhi has two works belong to this area: one of them is named Ilalu’s-Sağîr and the other is known Ilalu’l-Kabir or Ilalu’l-Mufred. Ilalu's-Sagir, although it’s placed at the end of the book named el-Cami and it’s minör from the aspect of volume, when the time in which it’s written and it contains knowledges relating to all of the hadith science more than defective hadith is considered, is very important. Ilalu'l-Kebir is completely related to the ilnesses of the hadith. In this work, Tirmidhi dealt with defects of hadith and a lot of other issues. This work is very important because it contains reach information about ilnesses of hadith and in particular from the aspect of transferring to the next generation the knowledge he learned from his teacher Buhari. In this study, we will try to investigate Tirmidhi and “Ilal-ul Kebir”, the work he compiled in this field, from the point of the science of Ilal.

PDF

___

Ahmed Naim, Babanzâde, Hadîs Usûlü ve Hadîs Istılâhları, (Yay. haz. Hasan Karayiğit), Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2010.
ÂŞIK, Nevzat, Sahâbe ve Hadîs Rivâyeti (Tahammül, Nakil ve Tenkîdleri), İzmir, 1981.
BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmaîl, Sahîh, (thk. Mustafa Dîb el-Buğâ), Dâru’l-Ulûmi’l-İnsâniyye, Dımeşk, 1413/1993.
DİHLEVÎ, Abdulazîz b. Ahmed b. Abdirrahim Ömeri Fârukî, Bustânu’l-Muhaddisîn fî Beyâni Kütübi’l-Hadîs ve Eshâbeha’l-Gırri’l-Meyâmîn, (Farsçadan Arapçaya çev: Muhammed Ekrem en-Nedvî), Dârûl-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrût, 2002.
DÜZENLİ, Muhittin, Rivâyetlerin Sıhhatinin Tespitinde İllet ve Şâz Olgusunun Fonksiyonu, (Basılmamış Doktora Tezi), Samsun, 2008
Ebû Tâlib el-Kâdî, Ebû Tâlib Akîl b. Atiyye el-Kâdî, İlelü’t-Tirmiziyyi’l-Kebîr, (thk. Subhî esSemerrâî, Ebû’l-Meâti en-Nûrî, Mahmud Muhammed Halil es-Sa’îdî), Âlemü’l-Kutub, Beyrût, 1489/1989.
Hâkimu’n-Nisâbûrî, Muhammed b. Abdillah, Ma’rifetu Ulumi’l-Hadîs, (thk. Ma’zem Huseyn), Dâru İhyai’l-‘Ulûm, Beyrût, 1417/1998.
HATÎB el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr, Târîhu Bağdâd, I-XIV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, trsz.
İbn Ebî Hâtim, Ebu Abdillah Abdurrahmân er-Râzî, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, I-IX, Dâru İhyâi’tTurâsi’l-Arabî, Beyrût, 1371/1952.
İbn Hacer el-Askalânî, Hâfız Ahmed b. Ali, Nuzhetu’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, (thk. Nûruddîn Itr), Matbaatu’s-Sabâh, Dımeşk, 1421/2000.
--------, Takrîbu’t-Tehzîb, (thk. Abdulvehhâb Abdullatif), I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1395/1975.
--------, Tehzîbu’t-Tehzîb fî Ricâli’l-Hadîs, (thk. Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved), I-VII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1425/2004.
--------, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrîci Ehâdîsi’r-Râfi’iyyi’l-Kebîr, I-IV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1989.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn, I-II, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî), Dâru’s-Semiî, Riyâd, 1420/2000.
--------, Sikât, (thk. Şerefuddîn Ahmed), I-IX, Dâru’l-Fikr, y.y., 1395/1975.
İbn Receb el-Hanbelî, Zeynuddîn Ebû’l-Ferec Abdirrahmân b. Ahmed, Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî, (thk. Nuruddîn Itr), I-II, Dâru’l-Beyrûtî, 1429/2008.
İbn Kesîr, İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî), Dâru’lHicr, 1419/1998, XIV, 647.
İbn Manzûr, Ebû'l-Fazl Cemaleddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, I-LV, Dâru’lMeârif, Kahire, tsz.
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, I-XI, (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Usre, Kahire, 2002.
İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahmân eş-Şehrzûrî, Ulûmu’l-Hadîs (el-Mukaddime), (thk. Nûruddîn Itr), Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 2008.
ITR, Nûruddîn, el-İmâmu’t-Tirmizî ve’l-Muvâzenetü beyne Câmi’ihi ve beyne’s-Sahîhayn, Matbaatu’l-Cenneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1390/1970.
KETTÂNÎ, Muhammed b. Ca’fer, Hadîs Literatürü, (çev: Yusuf Özbek), İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
KÜÇÜK, Raşit, “İsnad”, DİA, XXIII, 154-159.
KOÇYİĞİT, Talat, “İslam Hadîsinde İsnad ve Hadîs Râvilerinin Cerhi”, A.Ü.İ.F.D., Ankara, 1961, IX, 47-57.
--------, Hadîs Tarihi, TDVY, Ankara, 1997.
MİZZÎ, Yûsuf b. Abdurrahmân, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 1400/1980.
MUBÂREKFÛRÎ, Eb’u’l-Alâ Muahmmed Abdurrahmân b. Abdirrahîm, Tuhfetu’l-Ahvezî bi Şerhi Câmii’t-Tirmizî (Mukaddime), (thk. Yûsuf el-Hâc Ahmed), Dâru’l-Feyhâ, Dımeşk, 1432/2011.
MÜSLİM b. Haccâc, Sahîh, I-III, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
NEVEVÎ, Muhyiddîn b. Şeref, İrşâdu Tullâbi’l-Hakâik İlâ Ma’rifeti Süneni Hayri’l-Halâik, (thk. Nûruddîn Itr), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût, 1412/1992.
POLAT, Salahattin, “İsnadın Menşei ve Hadîste Kullanımının Tarihi Seyri Üzerinde Tartışmalar”, Hadîs Araştırmaları, İnsan Yayınları, İstanbul, trsz., 13-44.
SA’ÎD, Hemmâm Abdurrahîm, el-İlel fî’l-Hadîs : Dirase Menheciyye fi Dav’i Şerh-i İleli’t-Tirmizi li’bni Receb el-Hanbeli Maa Tercemeti Dafiyye li-İbn Receb, Dâru’l-Adevî, Amman, 1400/1980.
SEHÂVÎ, Şemsuddîn Ebi’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân, Fethu’l-Muğîs bi-Şerhi Elfiyeti’lHadîs, (thk. Abdulkerim b. Abdillah, Muhammed b. Abdillah b. Fuheyd), I-V, Mektebetü Dâri’l-Menâhic, Riyâd, 1426.
SUYÛTÎ, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, (thk. Ahmed Ömer Hâşim), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1427/2006.
ŞÂFİ’Î, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, er-Rsâle, (thk. Abdulfettâh Kebbâre), Dâru’n-Nefâis, Beyrût, 1419/1999.
Tâhir el-Cezâirî, Tevcîhu’n-Nazar İlâ Usûli’l-Eser, (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), I-II, Mektebu’lMetbû’ati’l-İslâmiyye, Beyrût, 1430/2009.
TEKİNEŞ, Ayhan, “İlelü’l-Hadîs”, DİA, XXII, 84-86.
TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünen, I-V, Çağrı Yayınları, 1992/1413.
ULU, Arif, “Hadîs Rivâyetinde İsnadın Başlaması ya da Fitnenin Tarihi (İbn Sîrîn’in İsnadla İlgili İfadelerinin Muhtevâsı Üzerine Bir İnceleme)”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 12, Sayı 1, 2012, 119-166.
UĞUR, Mücteba, Hadîs İlimleri ve Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
YAHYÂ b. Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma’în b. Avn, Yahyâ b. Ma’în ve Kitâbuhu’t-Târîh (Dirâse ve Tertîb ve Tahkîk), (thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf), I-IV, Merkezü'l-Bahsi'lİlmi ve İhyai’t-Türasi’l-İslami, Mekke, 1399/1979.
YARDIM, Ali, “Ashâb Bilgisinin Kaynakları ve Tirmizî’nin Tesmiyetü Ashâb’in-Nebî’si”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, sayı: 2, s. 247-348.
--------, “Şemâil Nev‘inin Doğuşu ve Tirmizi’nin Kitâbu’ş-Şemâili”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1983, sayı: 1, s. 349-410.
YÜCEL, Ahmet, Hadîs Istılâhlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicri İlk Üç Asır, İFAV, İstanbul, 1996.
ZEHEBÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-Muğnî fî’d-Du’afâ, (thk. Nûruddîn Itr), I-II, İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar, trsz.
--------, er-Ruvâtu’s-Sikâtu’l-Mutekellemu fîhim bimâ lâ Yûcib Reddehum, (thk. Muhammed İbrahim Mevsilî), Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut, 1412/1992.
--------, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût), I-XXIX, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 1402/1982.
--------, Zehebî, Tezkiretü’l-Huffâz, (thk. Zekeriyyâ Umeyrât), I-IV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1419/1998.
--------, Zikru men Yu’temedu Kavluhu fi’l-Cerh ve’t-Ta’dîl (Erbeu’ Resâil fi ‘Ulumi’l-Hadîs içinde), (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Mektebetu Metbûâti’l-İslâmiyye, Beyrût, 1428/2007.
ZERKEŞÎ, Bedruddîn, el-İcâbe li Îrâdi me’stedrekethu Âişe ale’s-Sahâbe, (thk. Sa’îdu’l-Afğânî), el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrût, 1390/1970.
ZEYLA’Î, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, (thk. Muhammed Avvâme), I-IV+Fihrist, Müessesetü’r-Reyyân, Beyrût, 1418/1997.