THE SAVĀD-I TAʻLĪM OF SHĪR-MUḤAMMAD ‘MUʼNİS:’ A CHAGHATAY TURKIC TREATISE ON THE CRAFT OF WRITING FROM 19th-CENTURY CENTRAL ASIA (Introduction-Text Edition-Word Index)

19. yüzyılın Orta Asya'sında Şir Muhammed Munis tarafından Çağatay Türkçesi ile manzum olarak yazılan Sevad-ı Talim adlı yazı sanatı ile ilgili ders kitabı, öğretici bir metindir. Kitap, el yazısı yazma konusunda bir rehber niteliğindedir. Kitapta yazı araçlarının nasıl hazırlanması gerektiğine dair tarifler ile Arap harflerinin nazıl yazılması gerektiğine ilişkin pratik metodlar anlatılmaktadır. Sevad-ı Talim, münacaat ve naat ile başlayıp Munis'in hocası Kadı Abdullatif Kadı Safa'nın övgüsü ile devam etmektedir. Kitapta bu bölümleri takip eden bir sebeb-i telif bölümü de yer almaktadır. Kitabın ilk yarısında yazım için gerekli olan nesnelerin nasıl hazırlanması gerektiği açıklanır. Kalemin önemi üzerinde düşünceler sıralandıktan sonra iyi bir kalemde bulunması lazım gelen fiziksel nitelikler uzun uzadıya anlatılır. Hüsn-i hat (yazı sanatı) da övülerek tasvir edilir. Daha sonra kalemin açılması, kalem ucunun hazırlanması, meşk vb. gibi konular birkaç bölüm hâlinde ele alınır. Kitabın ikinci yarısında her bir harfin yazımı konusunda bilgi verilir. Burada her bir harf ayrıntılı olarak tanımlanır. Tanımlarda harflerin ölçümünde birim olarak genellikle "nokta" kullanılır. Metinde yer almayan benzer harflerin de diğerleri ile aynı özelliklere sahip oldukları kısaca belirtilir. Eserin sonuç (hatime) bölümünde esere Sevadı Talim adının verilme sebebi izah edildikten sonra eserin burada sona erdiği ifade edilir. Elinizdeki çalışmada giriş bölümünden sonra Sevad-ı Talim'in çeviriyazısı (transkripsiyon) yapılmıştır. Amacımız, hüsn-i hat (el yazısı) sanatına ilişkin bir Orta Asya yazarının pratik meditasyonu örneği olarak Sevad-ı Talim'in ilim dünyasında daha iyi tanınmasını sağlamaktır.

ŞİR MUHAMMED MUNİS’İN SEVAD-I TALİMİ: 19. YÜZYILDA ORTA ASYA’DA ÇAĞATAY TÜRKÇESİ İLE YAZILMIŞ YAZI SANATI (HÜSN-İ HAT) HAKKINDA BİR DERS KİTABI (Giriş-Metin-Dizin)

This study presents a transcription and word index for a Chaghatay Turkic treatise on the craft of writing from 19th-century Central Asia, written by the Khwarazmian historian Muʼnis, entitled Savād-i taʻlīm; this “teaching text” is a guide to calligraphy, describing the preparation of the implements for writing and offering instructions for practical methods of forming the letters of the Arabic script. The Savād-i taʻlīm begins, after praise of God and the Prophet, and the author's mentor qāżī ʻAbd al-Laṭīf b. Qāżī Ṣafā, with a passage on the reason for the treatise’s composition, and the first half of the work then explains the preparation of the things needed for writing. The pen is discussed at length, beginning with reflections on its importance; the art of writing, too, is praised and described, and then several sections focus on the sharpening of the pen, the preparation of its nib, its ‘testing,’ and so on. The second half of the treatise is devoted to the formation of the individual letters; each is described, with each description followed by a depiction of the letter, often with the ‘points’ used as a measure shown as well. A short ‘disclaimer’ about those letters not addressed individually follows, and a conclusion (khātima) mentions the title of the treatise and affirms the date of its completion. In the current study, the text of the Savād-i taʻlīm, established on the basis of two manuscripts, is presented in transcription, in order to make this work better known to the scholarly world, as an example of a Central Asian writer’s practical meditations on the craft of writing

PDF

___

Altun, E. (2011). Firdevsü’l-Ikbâl [1b-100a] (giris, transkripsiyonlu metin, dil-yazim ozellikleri, dizin-sozluk). Unpublished dissertation, Izmit: Kocaeli University.
Bregel, Y. (1999). Firdaws al-iqbāl: History of Khorezm, by Shir Muhammad Mirab Munis and Muhammad Riza Mirab Agahi. Leiden: Brill.
Bregel, Y. (1988). Shīr-Muhammad Mīrāb Mūnis and Muĥammad Riźā Mīrāb Āgahī, Firdaws al- iqbāl: History of Khorezm. Leiden: Brill.
Firdaws al-iqbāl (2010). Shermuhämmäd Munis and Muhämmädriza Agähiy, Firdävs ul-iqbal: Bäkhtlär baghi; eng qadimgi dävrdän 1825 yilgächä bolgän Kharäzm tärikhi (2010). Tashkent: Oqituvchi.
Gercek, S. (2011). Muhammed Rizâ Âgehî’nin Firdevsu’l-Ikbâl’I [100b-200a] (giris, transkripsiyonlu metin, dil-yazim ozellikleri, dizin-sozluk). Unpublished dissertation, Izmit: Kocaeli University.
Gulakan, S. (2012). Firdevsü’l-Ikbâl Giris-Transkripsiyonlu Metin (156b-336a)-Inceleme-Dizin. Unpublished dissertation, Istanbul:Marmara University.
Hofman, H. F. (1969). Turkish Literatur: A Bio-Bibliographical Survey. III(1), Utrecht.
Iusupov, I. ed. (1981). Munis: Izbrannoe. Tashkent: Izdatel’stvo literatury I iskusstva imeni Gafura Guliama (Russian translation by S. Ivanov).
Jumäkhojä, N.A. (1997). Shermuhämmäd Munis, Savadi tä’lim: ädäbiyat oqituvchiläri uchun qollänmä. Tashkent: Oqituvchi.
Kahya, H. (2010). Mûnis ve Âgehi Firdevsu’l-Ikbâl (vr. 1b-156b) (Giris, Inceleme, Metin, Dizin). Unpublished dissertation, Istanbul:Marmara University.
MS Tashkent, IVRUz, Inv. No. 1330 (Cat. No. 3645).
Munirov, Q. (2002). Kharäzmdä tärikhnävislik. Tashkent: Ghäfur Ghulam namidägi ädäbiyat vä sän’ät näshriyati.
Munirov, Q. (1960). Munis Agähiy vä Bäyaniyning tärikhiy äsärläri. Tashkent: Fan.
Munirov, K. (1951). Neizvestnyi divan Munisa Khorezmi. Izvestiia AN UzSSR, 4.
Semenov, A. A. (ed.) et al. (1960). Sobranie vostochnykh rukopisei Akademii nauk Uzbekskoi SSR, V, 123-125, Cat. Nos. 3645-3650, Taskent: Fan.
Sisman, R. S. (2012). Firdevsü’l-Ikbâl Giris-Transkripsiyonlu Metin (vr. 336a-523a). Unpublished dissertation, Istanbul:Marmara University.
Tashev, N. ed. (2012). Muĥammad Riżā Mīrāb Āgahī, JāmiǾ al-vāqiǾāt-i sulŧānī. Samarkand/Tashkent: International Institute for Central Asia Studies/Al-Biruni Institute of Oriental Studies, Academy of Sciences, Republic of Uzbekistan.
Vahidov, S. (ed.) et al. (2010). Munis ve Agähiy, Firdävs ul-iqbal – Bäkhtu säädät jännäti. Tashkent: Yängi äsr ävladi.
Yusupov. Y. (1980). Shermuhämmäd Munis Kharäzmiy, Säylänmä. Tashkent: Ghäfur Ghulam namidägi ädäbiyat vä sän’ät näshriyati.
Yusupov. Y. (1957). Shermuhämmäd Munis Tänlängän äsärlär. Tashkent: OzSSR Dävlät bädiiy ädäbiyat näshriyati.