20196

DÖRT TÜRKÇE BELÂGAT KİTABININ DÎBÂCE BÖLÜMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Batı'da "retorik-rhetoric-rhetorique" olarak anılan belâgat, sözün doğru ve yerinde söylenmesini konu alan bir ilim dalıdır. Bu ilim dalı; meânî, beyân ve bedî olmak üzere üç ana kısımda incelenir. Zaman zaman değişik adlarla anılan belâgat kitapları, edebî bilgi, teori, sanat ve kuralları içermektedir. Arap edebiyatında Kur'ân-ı Kerîm'i daha iyi anlayabilmek amacıyla doğan ve tefsir, kelâm gibi ilimlerle iç içe halde olan belâgat, X. yüzyıldan sonra bağımsız bir ilim haline gelmiştir. Türk edebiyatında Batılı tarzda verilen eserlere kadar belâgatle ilgili yazılan eserler, genellikle Arapça kaleme alınan medrese çizgisindeki eserler ve Türkçe olarak yazılan medrese dışı telif niteliğindeki eserler olmak üzere iki farklı yol izlemiştir. Özellikle XIX. yüzyıldan sonra yenileşme hareketleri ile birlikte belâgat sahasında da Batıya yönelme revaç bulmuş ve Batı retoriği örnek alınarak yazılan eserler meydana getirilmeye başlanmıştır. Bizim çalışmamız, belâgatle ilgili olarak Anadolu'da Türkçe olarak yazılmış dört eserin, "dîbâce" bölümlerinin incelenerek karşılaştırılması hakkındadır. Söz konusu eserler; belâgat sahasında ilk Türkçe matbu kitap olarak kabul edilen İsmâil Ankaravî'nin 1284 yılında basılan "Miftâhü'l-Belâga ve Misbâhü'l-Fesâha", içerisinde hem Türkçe örnekler barındırıp hem de belâgatin üç ana mevzuunu içeren ilk Türkçe kitap olan Ahmed Cevdet Paşa'nın 1298'de basılan "Belâgat-ı Osmaniyye", Batı metoduyla yazılan Türkçe ilk tam belâgat kitabı olma özelliğini taşıyan ve 1299'da basılan Recâîzâde Mahmûd Ekrem'in "Ta'lîm-i Edebiyyât" ve daha çok bir edebiyat terimleri sözlüğü niteliğinde olup 1307'de basılan Muallim Nâci'nin "Istılâhat-ı Edebiyye"'sidir

A STUDY ABOUT DÎBÂCE PARTS OF FOUR TURKISH RHETORIC BOOKS

The rhetoric, which is known as “rhetoric-rhetorique” in the West, is a science that deals with the correct and proper spoken word. This knowledge; It is examined in three main parts, namely, meânî, beyân and bedî. Sometimes referred by different names include literary knowledge, theory, art and rules. Rhetoric works composed for understanding better Kur’ân-ı Kerîm in Arabian Literature has become an independent science after X. century. Until the works given in Western style in Turkish literature, the works written about rhetoric have followed two different ways, namely the works on the madrasah line, which is generally kept in Arabic, and the works of non-madrasah type, written in Turkish. Especially after the nineteenth century, along with the modernization movements, the direction of the west was found to be widespread and the works about belâgat written with the example of the Western rhetoric started to be brought to the market. Our study, related with rhetoric, is about comparing by investigating “dîbâce” parts of four Turkish works written in Anatolia. These works are; İsmail Ankaravî’s “Miftâhü’l-Belâga ve Misbâhü’l-Fesâha” published in 1284 which is considered in the field as the first printed book in Turkish. Ahmed Cevdet Pasha’s “Belâgat-ı Osmaniyye” published in 1298 which is the first Turkish book that contains both Turkish examples and three main topics of belâgat. Recâîzâde Mahmûd Ekrem’s “Ta‘lîm-i Edebiyyât” published in 1299 which is the first fully written book in blâgat field in Turkish written in Western style and Muallim Nâci’s “Istılâhat-ı Edebiyye” published in 1307 which is more likely to be a dictionary about literary terms

PDF

___

Ahmed Cevdet (1299), Belâgat-ı Osmâniye, İstanbul, Matbaa-i Osmaniye.
Bilgegil, Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri: I, İstanbul: Enderun.
Demirel, Şener (2005), Tâhirü’l-Mevlevî (Olgun)’ den Metin Şerhi Örnekleri, Araştırma Yay., İstanbul.
İsmail Ankaravî (1284), Miftâhu’l-Belâga ve Misbâhu’l-Fesâha, İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matba’ası.
Karabey, Turgut- Atalay, Mehmet (2000), Belâgat- ı Osmâniyye, Akçağ yay., Ankara.
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (2013), Mesnevî, (Trc. Derya Örs-Hicabi Kırlangıç), Konya Büyükşehir Belediyesi.
Öztürk, Furkan (2016), Recâîzâde Mahmûd Ekrem-Ta‘lîm-i Edebiyyat (Eleştirel Basım). İstanbul: DBY Yay.
Recâîzâde Mahmûd Ekrem(1299), Ta‘lîm-i Edebiyyat, İstanbul.
Saraç, Yekta (2001), Türk Edebiyatında Belâgat İle İlgili Yazılan İlk Türkçe Eserlerin Değerlendirilmesi, I. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Kayseri 12- 13 Nisan 2001 Bildiriler, C.II, s. 641-649.
Saraç, Yekta (2004a), Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları. Journal of Turkish Studies, 28/1, 311-344.
Saraç, Yekta (2004b), Edebiyat Terimleri: Istılâhât-ı Edebiyye, Gökkubbe, İstanbul.
Saraç, Yekta (2006), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Gökkubbe.
Summak, Abdülkadir (1999), “Miftâhü’l-Belâga ve Misbâhü’l-Fesâha”, Harran Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans tezi.
Tahir-ül Mevlevi (1973), Edebiyat Lügati, haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun.
Yetiş, Kâzım (1984), “Edebiyat Nazariyesi Sahasında Batıya Açılan İlk Kitap: Mebâni’l-İnşâ”, Mehmet Kaplan’a Armağan, s. 306-316, İstanbul.
Yetiş, Kâzım (1992), “Belâgat”, DİA, C.5, s. 384-87, İstanbul.
Yetiş, Kâzım (1996), Talîm-i Edebiyat'ın Retorik ve Edebiyat Nazariyâtı Sahasında Getirdiği Yenilikler, Ankara: AKM.
Yetiş, Kazım (2006), Belâgatten Retoriğe, Kitabevi, İstanbul.
Yılmaz, Mehmet (2013), Kültürümüzde Ayet ve Hadisler, Kesit Yay., İstanbul.