12055

Tatar Türkçesi ağızlarında gelecek zaman

Tatar Türkçesi ağızlarında gelecek zaman anlamı -ır, -açaq, -ası, - maq, -ğalaq biçimlerinde gerçekleşir.-ır gelecek zaman biçimi bütün ağızlarda kullanılır ve bundan dolayı diyalektler sisteminin çekirdek unsurlarından sayılır. -ası, -açaq, -maq, -ğalaq biçimleri bütün özel sistemlerde de mevcut değildir. Mesela, -ası, -açak gelecek zaman biçimleri sadece Orta diyalektin bazı ağızları için hastır. Buna rağmen bu biçimler onun önemli tasnifî özelliklerinden sayılırlar. Tatar Türkçesinin diyalektler sisteminin dışında bu izoglos Oğuz dillerini kapsar. -maq, -ğalaq biçimlerinin izoglosu Baraba ağızlarında yer alır. Yukarıda anılan gelecek zaman biçimlerin kullanılmasıyla Baraba ağzı bir taraftan Kazak Türkçesine (-mak), diğer taraftan Sibirya’daki Türk lehçelerine (-ğalak) çok benzer. Mişer ağızlarında gelecek zamanın yegâne biçimi olarak -ır biçimi kullanılır. Mişer diyalektinin bir modele uygunluğu bu biçimin çekilişinde de korunur. Bu bakımdan diğer Kıpçak lehçelerine benzer.

Future tense in Tatar dialect language

The plan of Future tense in Tatar dialect language is realized by forms with –yr/-ыр, –achak-ачак, -asy/-асы, –mak/-мак, –galak/- галак. Future tense with –yr/-ыр is represented in all dialects. Therefore it is the core element of the diasystem. For example, forms with –asy/-асы, –achak/–ачак, –mak/-мак, -galak/-галак are represented not in specific systems. For example, forms of Future tense with -asy/-асы, –achak/ –ачак are typical only for some subdialects of the middle (dialect of Kazan Tatars) dialect. Nevertheless, these forms are the significant and distinctive features of them. Outside the Tatar dialect language system this isogloss contains Oguz languages. Isogloss of forms with –mak/-мак and –galak/-галак are located only in Baraba dialects. According to the usage the given forms of Future tense the Baraba dialect reveals the definite likeness with Kazakh language (forms with -–mak/-мак) from one hand, and with the neighbor Siberian-Turkic languages (-galak/-галак ) from the other one. The only form of Future tense in Mishar dialect is the form with - yr/-ыр. Mishar dialect also keeps the strict sameness in conjugation of this form. In this case it brings together with other Kipchak languages.

PDF

___

BASKAKOV N. A., İNKİJEKOVA-GREKUL A.İ., “Hakasskiy yazık. Fonetiçeskaya struktura. Slovarnıy sostav i grammatiçeskiy stroy”, Hakassko-Russkiy Slovar, Moskva, 1953.
BAYAZİTOVA F. S., “Tüben Kama tiresindegi kireşin tatarları söyleşinin fonetik hem grammatik üzinçelikleri”, Materialı po Tatarskoy Dialektologii, Kazan, 1974.
BURGANOVA N. B., “Govor karimskih i glazovskih tatar”, Materialı po Tatarskoy Dialektologii, Kazan, 1962.
BURGANOVA N. B., “O vremennıx formax glagolov izyavitelnogo nakloneniya v zakazanskix govorax”, Materialı po Tatarskoy Dialektologii, Kazan, 1974.
ÇARIYAROV B., Gunorta-Gunbatar Turki Dillerde İşlik Zamannarı, Aşgabat, 1969.
ÇARIYAROV B., Vremena Glagola v Tyürkskih Yazıkah Yugo-Zapadnoy Gruppı, Avtoref. diss. ... d-ra filol. nauk. – Aşhabad, 1970.
DIRENKOVA N. P., Grammatika Xakasskogo Yazıka, Moskva-Leningrad, 1941.
DIRENKOVA N. P., Grammatika Oyrotskogo Yazıka, Moskva-Leningrad, 1940.
DMİTRİYEV N. K., Grammatika Kumıkskogo Yazıka, Moskva-Leningrad, 1940.
DULZON A. P., “Liçno-vremennıyı formı çulımsko-tyürkskogo glagola”, Uçyonıyı Zapiski Hakasskogo Nauçno-İssledovatelskogo İnstituta Yazıka, Literaturı i İstorii. Vıp. VIII., Abakan, 1960.
EFLETUNOV E. Ş., BASSRnın Könbatış Hem Könyak-Könbatış Rayonnarında Yeşewçi Tatarlar Söyleşinin Til Üzinçelikleri, Diss. ... kand. filol. nauk. – Kazan, 1960.
FAZIKOVA E. İ.- M. T. ZİYATOVOY, İzıskannıy dar tyürkskomu yazıku. Grammatiçeskiy traktat XIV veka na arabskom yazıke. Vvedeniye, leksiko-grammatiçeskiy oçerk, perevod, glossariy. Grammatiçeskiy ukazatel, Taşkent, 1978.
GRUNİNA E. A, İndikativ v Turetskom Yazıke (v Sravnitelno-İstoriçeskom Osveçşenii), Avtoref. diss. ... d-ra filol. nauk, Moskva, 1978.
GRUNİNA E. A., “Sootnoşeniye form nastoyaçşego i buduçşego vremyon po pamyatnikam turetskogo yazıka XIII-XVI vv.”, Voprosı Tyürkologii, Moskva, 1965.
İVANOV S. N., Rodoslovnoyo Drevo Tyürok Abu-l Gazi-Hana... Grammatiçeskiy Oçerk (İmya i Glagol. Grammatiçeskiye kategorii), Taşkent, 1969.
KONDRATYEV V. G., Oçerk Grammatiki Drevnetyürkskogo Yazıka, Leningrad, 1970.
KONONOV A. N., Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva- Leningrad, 1956.
LYUBİMOV K. M., “Sistema deyepriçastiya v sovremennom turetskom yazıke”, Sovetskaya Tyurkologiya, 1977. - №4.
MAHMUTOVA L. T., Opıt İssledovaniya Tyürkskih Dialektov. Mişarskiy Dialekt Tatarskogo Yazıka, Moskva, 1978.
ŞÇERBAK A. M., Grammatiçeskiy Oçerk Yazıka Tyürkskih Tekstov X-XIII vv. İz Vostoçnogo Turkestana, Moskva-Leningrad, 1961.
MELİYEV K. M., İmena Deystviya v Sovremennom Uygurskom Yazıke, Moskva, 1964.
MUSAYEV K. M., “Karaimskiy yazık”, Yazıki Narodov SSSR. T. 2. Tyürkskiye Yazıki, Moskva, 1966.
POKROVSKAYA L. A., Grammatika Gagauzskogo Yazıka. Fonetika i Morfologiya, Moskva, 1966.
RASSADİN V. İ., Morfologiya Tofalarskogo Yazıka v Sravnitelnom Osveçşenii, Moskva, 1978.
SADVAKASOV G., Yazık Uygur Ferganskoy Dolinı, Ç. 2. – Alma-Ata, 1976.
SEREBRENNİKOV B. A., “O nekotorıh otliçitelnıh priznakah Voljsko-Kamskogo yazıkovogo soyuza”, Yazıkovıyı Kontaktı v Başkirii, Ufa, 1972.
Sovremenniy Kazahskiy Yazık, Alma-Ata, 1962.
ŞUKUROV Ş. İ., İstoriya Razvitiya Glagolnıh Form Uzbekskogo Yazıka, Taşkent, 1966.
TENİŞEV E. R., “Ukazatel grammatiçeskih form k «Divanu tyürkskih yazıkov» Mahmuda Kaşgarskogo”, Voprosı Kazahskogo i Uygurskogo Yazıkoznaniya. Trudı İnstituta Yazıkoznaniya AN Kaz SSR, Alma-Ata, 1963.
TUMAŞEVA D. G., “Osobennosti glagolnıh form v tobolskom govore tatarskogo yazıka”, Uçyonıyı Zapiski Kazanskogo Un-Ta, t. 119, kn. 6, 1959.
TUMAŞEVA D. G.,Dialektı Sibirskix Tatar, Kazan 1977.