RİZE ŞEHİR MERKEZİ’NDE BULUNAN OSMANLI DÖNEMİ BEZEMELİ KADIN MEZAR TAŞLARI

Mezar taşları, üzerlerindeki yazı ve süslemeleriyle, yapıldıkları çevrenin ve ait oldukları dönemin, sanatı, tarihi, kültürü, inancı ve dili hakkında bilgiler veren önemli belgelerdir. Çoğu mezar taşı, kitabesi okunmadan dahi mezarda yatan kişinin kimliği ile alakalı emareler de (cinsiyet, meslek, sosyal ve ekonomik durum vb.) sunmaktadır. Cinsiyet bunların başında gelmektedir. Erkek mezar taşları genellikle daha sade ve başlıklı iken kadın mezar taşları bir bayanın tabiatını yansıtır tarzda zarif, süslü ve ince işçiliklidir. Bu bağlamda kadın mezar taşları üzerinde süsleme öğeleri daha yoğun olarak görülmektedir. Gerek estetik gerekse sembolik manada yapılmış, aynı zamanda dönem ve üslup özelliği veren bu süsleme öğelerini Osmanlı Dönemi kadın mezar taşlarının genelinde zengin bir çeşitlilikle görebilmekteyiz. Rize ili kadın mezar taşları da bu çeşitliliği yansıtır tarzdadırRize şehir merkezi'nde bulunan Osmanlı dönemine ait 42 kadın mezar örneğinin yer aldığı çalışmamızda bezemeli 42 baş taşı ve 3 ayak taşı yer almaktadır. 18. yy.'dan 20. yy.'a uzanan bir zaman dilimini kapsayan bu mezar taşları mezar tipi, mezar taşı formu, malzemesi, kitabesi, başlık-tepelik türü, işleniş tekniği ve özellikle süsleme özellikleri bakımından detaylı bir şekilde incelenmiştir. Sonuç olarak, Rize'deki kadın mezar taşlarının Türk-İslam mezar taşı geleneği içerisindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmıştır.

OTTOMAN PERIOD ORNAMENTED FEMALE GRAVESTONES IN THE CITY CENTRE OF RİZE

Gravestones are significant documents that give information about art, culture, history, belief and language of the environment and the period in which they have been produced. Most of the gravestones, even before reading the epitaph, enable some indications (gender, occupation, social and ekonomik condition) related to the person lying in the grave. Gender is the most important of these. While male gravestones are generally simpler and have a graveside, female gravesides are elegant, ornamented and elaborated whose style is reflecting the nature of a woman. Within this context it is observed that ornamentation items are more intensely witnessed upon female gravestones. These ornamentation items, which were made either in aesthetic or symbolic terms, and represent the period and stylistic features at the same time, can be seen upon the most of the Ottoman Period female gravestones with a rich variety. The style of the female gravestones in Rize province represent this variety. In this study, which contains 42 samples of female gravestones taking place in Rize province city centre and belonging to Ottoman period, there are 42 ornamented headstones and 3 footstones. These gravestones that range from the 18th century to the 20 th century have been examined in a detailed way in terms of the type of gravestone, its form, material, its epitaph, gravside, its technique of engraving and the ornamentation properties within this study. As a result, the place and significance of the gravestones in Rize have been tried to be determined within the tradition of Turkish-Islamic gravestone

PDF

___

Akar Azade, (1969), “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi, (8), Ankara, s. 267- 271.
Akar Azade, (1974), “Eski Türk Mezar Taşı Süslemelerine Dair”, Sanat Dünyamız, 2, İstanbul, s. 15.
Akar Azade; Cahide Keskiner, (1978), Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, İstanbul.
Arslan Ayşegül, (2007), Edirne Üç Şerefeli Camii Haziresi Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara.
Atacan Veysel; Bekar Serdar, (2001), Rize Hemşin Yöresi Osmanlı Mezar Taşları ve Kitabeleri, Ankara.
Aydoğdu Günnur, (1997), Amasya Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi A.B.D. , Ankara.
Bakırcı Naci, (2005), Mevlevi Mezar Taşları, İstanbul.
Başkan Seyfi, (1996), Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Belli Oktay, (2002), “Türklerde Taş Heykel ve Balballar” Türkler Ansiklopedisi, III, Ankara, s. 910- 914.
Biçici Halil, (2006) “Cumhuriyet Dönemi (1929-1961) Gördes’in Geleneksel Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler,” AÜİFD 47, (1), Ankara, s. 169-196.
Biçici H. Kamil (2012), “Osmanlı Dönemi Ortakent Başlıklı Mezar Taşları” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, p. 1063-1105, ANKARA-TURKEY.
Cantay Gönül, (2008) “Türk Süsleme Sanatında Meyve”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/5, Fall 2008, p. 32-64, ANKARA-TURKEY.
Çal Halit, (2000), “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar” Tarihi ve Kültür Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu: 28-30 Mayıs 1999- İstanbul: Tebliğler, İstanbul, s. 206-225.
Çal Halit, (2007), “Göynük (Bolu) Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, (30), Ankara, s. 307-397.
Çal Halit; Çal Ataoğuz Özlem, (2008), Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Kastamonu Belediye Başkanlığı, Ankara.
Çal Halit; İltar Gazanfer, (2011), Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Giresun Valiliği Yayınları: 19, Ankara.
Çevik Nevzat, (2000), Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Çoruhlu Tülin, (1999) “Eyüp ve Çevresindeki Hazirelerde Bulunan Mimar Taşlarında Kâse İçinde Meyve Tasvirleri”, Tarihi Kültürü ve Sanatlarıyla II. Eyüpsultan Sempozyumu: 8-10 Mayıs 1998- İstanbul: Tebliğler, İstanbul, s.102-117.
Çoruhlu Yaşar, (1998), Erken Devir Türk Sanatının ABC’si, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Çoruhlu Yaşar, (2009), “Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kâse içinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi”, Tarihi Kültürü ve Sanatlarıyla II. Eyüpsultan Sempozyumu: 8- 10 Mayıs 1998- İstanbul: Tebliğler, İstanbul, s. 118-127.
Çulpan Cevdet, (1961), Antik Devirden Zamanımıza Kadar İlahiyat Edebiyat ve Tıp Tarihinde Serviler Serviler I-II, İstanbul.
Demiriz Yıldız, (1979), Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), İstanbul.
Demiriz Yıldız, (1984), “Acanthus; Türkiye’nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Terminolojisine Yanlış Adla Girmiş Bir Bitki Motifi”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, (III), s.19-24.
Demiriz Yıldız, (1986), Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul.
Dikbıyık Ruhengiz Tuba, (2009), Hat ve Süsleme Sanatları ve Mimari Üslup Bakımından Yahya Efendi Kabristanı Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat ABD. , İslam Tarihi ve Sanatları, İstanbul.
Diri Tuğba, (2006), Çankırı Sarı Baba Mezarlığı 19.YY. Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Gazi Ünviversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Ankara.
Doğanay Aziz, (1999), “Osmanlı Mimarisinde Tezyinat”, Osmanlı, Yeni Türkiyat Yayınları, XI, Ankara, s.324-334.
Eren Naci, (1982), “Antalya Müzesinde Bulunan Eski Türk Mezar Taşları”, Türk Etnografya Dergisi, (17), Ankara, s. 115-133.
Ersoy Ayla, (2004), “Geleneksel Süsleme Sanatlarında Kullanılan Bazı Çiçek Motiflerinin İslam İnancı ile İlgisi”, Sanat ve İnanç/2, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, s. 245-49.
Ersoy Elif, (Ağustos, 2010), “Lale Üzerine Notlar”, Anadolu Aydınlanma Vakfı, s. 3-23. (www.anadoluaydinlanma.org/Yazilar/lale.pdf)
Gültekin Erdal, (2015), “İstanbul II. Bayezid Haziresi Mezar Taşlarında Meyve Motifleri (Batı Etkisi, Dini Hoşgörü, Kutsallık ve Değişim)”, Turkish Studies- International Periodical fort he Languages Literature and History of Turkish or Tukic, Volume 10/2 Winter 2015, p. 351- 366, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7940, ANKARA-TURKEY.
Gündoğdu Hamza, (1993), “İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, G. İnal’a Armağan, Ankara, s. 197- 212.
Güvelioğlu İshak Güven- Hiçyılmaz Murat Ümit- Gürdal Mustafa, (2011), Rize Hemşin İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Hanoğlu Canan, (2006), Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.-XIX. yy. Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Hanoğlu Canan, (2015), Batılılaşma Dönemi Rize Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Haseki Metin, (1976), Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul.
Hiçyılmaz Murat Ümit; Okutan Burhan Atıf; Baştopçu Özcan, (2012), Rize Ardeşen İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, Ardeşen Belediyesi Kültür Sanat Tanıtım Eserleri Serisi-15, İstanbul.
Hiçyılmaz Murat Ümit, (2013), Rize-Pazar Tarihi Mezar Kitabeleri, Pazar Belediyesi Kültür Yayınları No: 1, İstanbul.
İşli H. Necdet, (2009), Osmanlı Serpuşları, Avrupa Kültür Başkenti Yayınları, İstanbul.
Kara Hacer; Danışık Şerife (2005), Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Meram Belediyesi Kültür Yayınları, Konya.
Karaçağ Demet, (1994), Bursa’daki 14.-15. Yüzyıl Mezar Taşları, Ankara.
Karamağaralı Beyhan, (1992), Ahlat Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Karamürsel Alım, (2002), “Türklerde Mezar Geleneği”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, III, Ankara, s. 76-79.
Karpuz Haşim, (1992), Rize, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kılavuz Bülent Nuri, (2013), “Bozdoğan- Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırma Dergisi, (ISSN: 1015-1826), C. 32, S. 53, Ankara, s. 77-110.
Koçu Reşat Ekrem, (1967), Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, Ankara.
Koyuncu Recep; Güvelioğlu İshak Güven- Gümüş Nebi, (2009), Rize İyidere İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, T.C. İyidere Kaymakamlığı Kültür Yayınları, İstanbul.
Koyuncu Recep; Hanoğlu Canan, (2011), Rize Derepazarı İlçesi Tarihi Mezar Kitabeleri, Derepazarı Kaymakamlığı Kültür Yayınları: 1, İstanbul.
Kumbaracılar İzzet, (1978), Serpuşlar, Turing Yayınları, İstanbul.
Kutlu Hüseyin, (2005), Kaybolan Medeniyetimiz, Hekimoğlu Ali Paşa Câmii Haziresindeki Tarihi Mezar Taşları, İstanbul.
Laqueur Hans Peter, (1997), Hüve’l-Bâkî, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (Çeviren: Selahattin Dilidüzgün) Tarih Vakfı Yurt Yayınları 46, İstanbul.
Nefes Eyüp, (2002), Samsun Yöresi’nde Bulunan Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Oğuz Burhan, (1983), Mezar Taşlarında Simgeleşen İnançlar, İstanbul.
Özkan Serap, (2007), Geç Dönem Osmanlı Adana Mezar Taşları (18-20.yy), (Yayınlanmamış Yüksek Lisansa Tezi) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Rize İş Dünyası, Rize’yi Tanıyalım, (1999), Rize Ticaret ve Sanayi Odası, Rize.
Sağıroğlu Aslan Aslı, (2005), Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No:44, Kayseri.
Saraçoğlu Necibe, (1950), Türk Mezar Taşlarına Dair Araştırma, İstanbul Matbaacılık, İstanbul.
Tali Şerife, (2012), "Kayseri Tavlusun Köyü Mezarlığında Bezemeli Mezar Taşları II”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, (21), Erzurum, s. 97-124.
Tibet Aksel; Işın Ekrem; Yelkenci Dilek, (1996), “Steloe Turcicae VIII Yenikapı Mevlevihânesi Haziresi”, Cımetıeres Et Tradıtıons Funeraıres Dans Le Monde Islamıque (İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I), Ankara, s. 233–281.
Uğurluel Talha, (2003), “Osmanlı Mezar Taşlarında Estetik”, Yağmur Dergisi, (21), İstanbul 2003, s. 8-13.
Yer Kader, (2004), Trabzon Sülüklü Şehir Mezarlığındaki 18. Yüzyıl Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yılmaz Salih, (2005), Osmanlı Mimarisinde İstiridye Formu, Marmara Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Yüksel Murat, (2000), Trabzon'da Türk-İslam Eserleri ve Kitabeler 1-5, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon.