PERGELİN BİR AYAĞI ŞAİR, DİĞER AYAĞI HAYAL DÜNYASIDİVAN ŞİİRİNDE PERGEL

Yay ve çember çizmeye yarayan bir alet olan pergel, Divan şiirinde bu kullanıma uygun olarak değişik alanlarda şairlerin hayal dünyasında yer almaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir: Pergel, özellikle felekle ilgili kullanımda, dikkat çekici boyutta bulunmaktadır. Divan şiirinde sıkça geçen felek ile genelde kastedilen gökyüzüdür. Dünya kâinatın merkezidir. Dokuz kat felek de soğan zarı gibi dünyayı çevrelemektedir. İşte bu aşamada pergel felek ilişkisi ortaya çıkmaktadır. Çünkü daireler çizmeye yarayan pergel, burada felek pergeli olarak görülmektedir. Harflerin altında veya üstünde bulunan nokta, tasavvufi düşüncede hakiki birlik olarak tanımlanmaktadır. Bu haliyle varlığın, çokluğun aslı olarak düşünülmektedir. Pergelin noktası ise bazen gönül, bazen de Kâbe olmaktadır. Nokta söz konusu olduğunda sevgilinin güzellik unsurlarından ağız ve ben de bu konunun içinde yer almaktadır. Aynı zamanda Divan şairi Pergelin sabit ayağı gibi bir sevgili bulamamaktan yakınmaktadır. Dünya nasıl ki kâinatın merkezi ise pergelin merkezinden yola çıkılarak, şairlerin kaynağı olan İstanbul, merkez olarak gösterilmektedir. Sevgilinin bulunduğu yer, âşıklar için çok önemlidir. Âşık pergel gibi sevgilinin mahallesini dolanıp durmaktadır. Bülbülün gagasının ya da âşığın boyunun pergele benzetildiği beyitlerle, Divan şiirinde az da olsa karşılaşılmaktadır. Pergel, gerçek kullanımına uygun olarak süsleme sanatına ait örneklerle de Divan şiirinde bulunmaktadır. Buradan hareketle bu makalede, tespit edilebildiği kadarıyla, pergelin Divan şairinin hayal dünyasındaki yeri altı başlık altında izlenilmeye çalışılacaktır

ONE LEG IS THE POET, THE OTHER IS THE DREAM WORLD: COMPASS IN THE DIVAN POETRY

A (divider) compass is an instrument that is used to inscribe arcs and circles. Consistent with its use, it is also employed with different ways in the dream world of the poets in Divan poetry. Here are some of these: Compass draws attention to itself specifically with its wide utilization related to fate. In Divan poetry, frequently used fate is meant to refer to the sky. Earth is in the centre of the universe. Nine layers of the fate circle the earth like the skin of an onion. At this point compass and fate association occurs as the compass that is used to inscribe circles, is seen here as the compass of the fate. The point that is seen under or above the letters is described as the real unity in the Sufi mentality. In this sense it is thought that being is the origin of plurality. The point of the compass is sometimes the heart, or the Kaaba. The beauty features of the beloved one, the mouth and mole, are also included when the topic is the point. At the same time the Divan poet complains about not finding a lover that is like the anchor leg of the compass. Istanbul, the source of the poets, is referred as the centre, as earth is the centre of the universe. The place, where the beloved one exists, is very important to the lovers. The lover circles the beloved one’s neighborhood like a compass. Although rarely, it is possible to come across couplets that compare the beak of the nightingale, or the neck of the beloved one to the compass. Parallel to its real use, compass has also its place in Divan poetry with the examples of its utilization in decorative arts. Based on these, in this article, the place of compass in the dream world of the Divan poet’s will try to be examined under six titles

PDF

___

ADMIġ, Aysel(2007), Âkif Divanı, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sivas.

AKKUġ, Metin (1993), Nefî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.

AKYÜZ, Kenan;BEKEN, Süheyl; YÜKSEL, Sedit; CUNBUR,Müjgan (1990), Fuzûlî Divanı, Akçağ, Ankara.

ALPAYDIN, Bilal (2007), Refî-i Kâlâyî Divanı, Ġstanbul . BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi.

AVġAR, ZiyaRevânî Divanı, www.kulturturizm.gov.tr

AYDEMĠR, YaĢar (2009), www.kulturturizm.gov.tr

BĠLKAN, Ali Fuat(1997),NâbîDivânı, MEB. Yayınları, Ġstanbul.

BURMAOĞLU, Hamit Bilen (1983) Lâmi‟îÇelebî Divanı, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Erzurum.

ÇAKIRCI, Mehmet (2006), Hakim Mehmet Efendi Divanı, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.

ÇINAR, Bekir (2009), ġeyh Galib‟inHüsn ü AĢk mesnevisinde Felekler, A. Ü. Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi S. 39 S. 777, Erzurum

DEVELĠOĞLU, Ferit(2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat , AydınKitabevi,Ankara.

ERSOYLU, Halil (1989), Cem Sultan‟ın Türkçe Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.

ERSOYLU, Ġ. Halil(1989), Cem Sultan‟ın Türkçe Divanı, TDK. Yayınları, Ankara.

FELEK Özgen(2007), Fehim-i Kadim Divanı‟nın Tahlili, BasılmamıĢ Doktora Tezi,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.

GÜRGENDERELĠ, Müberra, Mostarlı Hasan Ziyâ‟iDivanı,www.kulturturizm.gov.tr

HARMANCI, M.Esat (2007), Süheylî Divan, www.kulturturizm.gov.tr

ĠPEK, Abdülmuttalip (2008), Klasik Türk ġiirinde Gül Redifli Kasideler, Fırat Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Elazığ. (BasılmamıĢ Y.L. tezi)

KAÇALĠN, Mustafa, Âhi Divan, www.kulturturizm.gov.tr

KARAVELĠOĞLU, Murat Ali(2005), XVI. yy. ġairlerinden Prizrenliġem‟i‟nin Divanı‟nın Edisyon Kritiği ve Ġncelenmesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul.

KARDAġ, Mehmet Nuri (2008), Refet Mehmed Aziz‟in Hayatı, Edebi KiĢiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.

KUTLAR, F. Sabiha (2004), Arpaemîni-Zâde Mustafa Sâmî Divan, Ankara.

KÜÇÜK, Sebahattin(1994), Bâkî Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları:601, Ankara.

MENGĠ, Mine (1995), Mesîhî Divanı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını sayı: 80,Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.

NAZİK, Sıtkı (2011) “Ahmet Paşa‟nın Elimden Ne Gelir Redifli İki Gazeli ve Divan Edebiyatında Çaresiz Âşık İmajı” TurkishStudiesInternationalPeriodicalFortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 6/3 Summer 2011, p.1679-1696

OKUYUCU, Cihan (1994) Cinânî (Hayatı-Eserleri-DivânınınTenkidli Metni), TDK, Ankara.

ONAY, Ahmet Talat (2000), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve Ġzahı, Akçağ, Ankara.

ORAK, Kadriye Yılmaz( 2001 ) Ġbrahim Tırsî ve Divanı, BasılmamıĢ Yüksek lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta . Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1996) , MEB. Ankara.

ÖZER, Sait (2006), Nâtıkî Divanı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.

ÖZKAT, Mustafa (2005), Kara Fazlî‟nin Hayatı, Eserleri, Edebî kiĢiliği ve Divanı, Marmara Üniversitesi, Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul.

ÖZYILDIRIM, Ali Emre (1999), Hamdullah Hamdi Divanı,www.kulturturizm.gov.tr

PALA, Ġskender (1995), Ansiklopedik Divan ġiiri Sözlüğü, Akçağ, Ankara.

PARLATIR, Ġsmail (2011) , Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara.

SEFERCĠOĞLU, Nejat(2001), Nev‟î Divanının Tahlili, Akçağ, Ankara.

SELVĠ, Muhammet (2008), Ümîdî Hayatı, Eserleri, Edebi KiĢiliği ve Divanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.

ġANLI, Ġsmet (2010), “Klâsik Ģiirde TeĢbih Unsuru Olarak Nokta‟nın Ele AlınıĢı: Tıfl-ı Mektep Gibi Nokta-i ġekk‟ten baĢlamak”, Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, S. 1 C.7, ss.177- 215

ġENTÜRK, Ahmet Atillâ (1994)“Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar)” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 90, ss.131-179Haziran 1994.

TANRIBUYURDU, Gülçin(2006), EĢref PaĢa Divanı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.

TARLAN, Ali Nihat (1998), Fuzûlî Divanı ġerhi, Akçağ, Ankara.

TARLAN, Ali Nihat(1992), Ahmet PaĢa Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.

TIĞLI, Fatih(2006) Bursalı Rahmî Çelebi ve Divanı, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul.

TOLASA, Harun(2001), Ahmet PaĢa‟nın ġiir Dünyası, Akçağ, Ankara.

TULUM, Mertol-TANYERĠ M. Ali (1977), Nev‟î Divan Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2160, Ġstanbul.

ULUDAĞ, Süleyman (1999),Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, Ġstanbul.

YAVUZ, ġeyda (2008), Süsleme Sanatlarında Rumî Motifi ve Tarihsel GeliĢimi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi.)

YAZAR, Ġlyas (2006), Kânî Divanı, Ege Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ġzmir.

YEKBAġ, Hakan (2009) “Divan ġairinin Penceresinden Acem ġairleri” International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 4/2Winter2009, Ankara.