Osmanlı belgelerine göre Berlin antlaşması’ndan I. Dünya Savaşı’na kadar Fransa’nın Ermeni politikası

Fransa, Berlin Antlaşması sonrası uluslararası bir problem olarak ortaya çıkan Ermeni meselesi konusunda, Ermenileri destekleyen devletlerin başında gelmiştir. Fransa, özellikle komiteci Ermenilerin Anadolu’da çıkardıkları olaylar üzerine, Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde yerel ihtiyaçların gerektirdiği reformların geciktirilmeden yapılmasını öngören Berlin Antlaşması’nın 61. maddesinin yerine getirilmesi konusunda Osmanlı Devleti’ne baskı yapmıştır. Osmanlı Devleti’nde görev yapan bazı Fransız görevlileri ise, isyancı Ermenileri destekleyici ve kışkırtıcı faaliyetlerde bulunmuşlardır. Ancak Fransız devlet adamları, bu dönemde bağımsız bir Ermenistan projesine sıcak bakmamışlar, yalnızca Ermenileri Fransız çıkarları doğrultusunda kullanmayı planlamışlardır.

Armenian Policy of France Treaty of Berlin to 1st world war according to Ottoman documents

France has been the leading country that has supported Armenians in Armenian case that occurred after Treaty of Berlin. France urged Ottoman Empire to make it fulfill the 61st item of Treaty of Berlin that required to be performed the reforms that local needs of Armenians in their residential district because of the troubles caused by Armenians. Some French officials that worked in Ottoman Empire supported and encouraged rebellious Armenians. However French statesmen didn’t lean towards an independent Armenia project, they just planned to manipulate Armenians for their benefits.

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi
a) Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (HR.SYS.), Dosya no: 78-6, Gömlek no: 60; Dosya no: 469, Gömlek no: 59; Dosya no: 65, Gömlek no: 59; Dosya no: 2747, Gömlek no: 57; Dosya no: 2748, Gömlek no: 3; Dosya no: 2748, Gömlek no: 4; Dosya no: 2748, Gömlek no: 6; Dosya no: 2748, Gömlek no: 12; Dosya no: 2748, Gömlek no: 59; Dosya no: 2749, Gömlek no: 7; Dosya no: 2749, Gömlek no: 12; Dosya no: 2749, Gömlek no: 13; Dosya no: 2749, Gömlek no: 25; Dosya no: 2749, Gömlek no: 31; Dosya no: 2749, Gömlek no: 110; Dosya no: 2750, Gömlek no: 76; Dosya no: 2781-1, Gömlek no: 12; Dosya no: 2781-1, Gömlek no: 13; Dosya no: 2786-1, Gömlek no: 242; Dosya no: 2786-1, Gömlek no: 244; Dosya no: 2786-1, Gömlek no: 249; Dosya no: 2786-1, Gömlek no: 250; Dosya no: 2788, Gömlek no: 23; Dosya no: 2789, Gömlek no: 8; Dosya no: 2793, Gömlek no: 12; Dosya no: 2802, Gömlek no: 4; Dosya no: 2817-1, Gömlek no: 44; Dosya no: 2817-1, Gömlek no: 110; Dosya no: 2817-1, Gömlek no: 118; Dosya no: 2817-1, Gömlek no: 178; Dosya no: 2865, Gömlek no: 11; Dosya no: 2865, Gömlek no: 63; Dosya no: 2866, Gömlek no: 32.
b) Sadaret Mühime Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), Dosya no: 637, Gömlek no: 30; Dosya no: 642, Gömlek no: 2; Dosya no: 651, Gömlek no: 10; Dosya no: 651, Gömlek no: 17; Dosya no: 652, Gömlek no: 28; Dosya no: 660, Gömlek no: 2; Dosya no: 673, Gömlek no: 13; Dosya no: 673, Gömlek no: 25; Dosya no: 698, Gömlek no: 16.
c) Yıldız Arşivi Sadaret Hususî Maruzat (Y.A.HUS.), Dosya no: 362, Gömlek no: 8; Dosya no: 377, Gömlek no: 54; Dosya no: 424, Gömlek no: 10.
d) Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.), Dosya no: 138, Gömlek no: 71; Dosya no: 168, Gömlek no: 65.
e) Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.), Dosya no: 110, Gömlek no: 18; Dosya no: 119, Gömlek no: 45.
f) Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y.PRK.BŞK.), Dosya no: 48, Gömlek no: 60.
g) Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.), Dosya no: 21, Gömlek no: 1.
h) Yıldız Perakende Mabeyn Evrakı, Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.), Dosya no: 52, Gömlek no: 60. II. Araştırma ve İncelemeler
AKYÜZ, Yahya, “Kurtuluş Savaşımız ve Fransa'da Ermeni Propagandası”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S:66 (Mart 1973), s. 21-24.
ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2003.
AYDIN, Dündar, “Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkmasında Fransa’nın Rolü”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Kurtuluş Ofset Basımevi, Ankara 1985, s. 285–299.
ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarihi Metinleri, C. I, Ankara 1953.
Ermeni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri Meşrutiyetten Önce ve Sonra, Haz: Mehmet Kanar, Der Yay., İstanbul 2001.
EVREN, Gürbüz, Ermeni Sorunundaki Çıkar Odakları, Ümit Yay., Ankara 2002.
HOCAOĞLU, Mehmed, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul 1976.
KUNDAKÇI, Hasan, Emperyalizmin Maşası Ermeniler, İstanbul 2006.
KURAT, Yuluğ Tekin, Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Turhan Kitabevi, Ankara, 1986.
ÖZÇELİK, İsmail, Ermeni Sorunu ve Gerçekler, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2005.
POLAT, İlknur, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990.
SARAY, Mehmet, Ermenistan ve Türk Ermeni İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2005.
TUNCER, Hüner, 19. Yüzyılda Osmanlı-Avrupa İlişkileri, Ümit Yay., Ankara 2000.
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul 1987.
YAVUZ, Bige Sükan, “Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Fransa'nın Anadolu'daki Çıkarları ve Ermeniler”, Ermeni Araştırmaları, S:9 (Bahar 2003).