ON SEKİZ VE ON DOKUZUNCU YÜZYIL TÜRKMEN ŞİİRİNDE “TÜRKMEN BİRLİĞİ”

On sekiz ve on dokuzuncu yüzyıllar, Türkmenlerin büyük sıkıntılar yaşadığı dönemlerdir. Merkezî ve güçlü bir otoritenin olmayışı, boylar arasındaki iç çekişmeler, sosyal ve iktisadi yaşamdaki bozukluklar ile yerleşik hayata geçişin getirdiği zorluklar bu dönemde yaşanan sıkıntıların başlıca nedenleridir. İçeride yaşanan bu karışıklıklar başta İran hükümdarı Nadir Şah olmak üzere Afganistan ve Buhara emirleri gibi dış güçlerin, on sekizinci yüzyılın başlarından itibaren Türkmenlerin üzerlerine saldırmalarına da zemin hazırlamıştır. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra da Ruslarla mücadele etmek zorunda kalan Türkmenler 2. Göktepe Savaşı'nın (Göktepe Müdafaası) ardından 1991'e kadar Rusların hâkimiyeti altında yaşamışlardır. Türkmen halkının büyük sıkıntılar yaşamasına neden olan dış tehditler ve iç karışıklıklar, "Türkmen Birliği" meselesinin on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıl Türkmen şiirinin en önemli konularından biri olmasına neden olmuştur. "Türkmen birliği" konusu başta Mahtumkulu olmak üzere, Dövletmemmet Azadı, Magrupı, Seydi, Zelili, Katibi gibi bu iki yüzyılın önemli temsilcilerinin eserlerinde en önde gelen konulardan birini teşkil etmiştir. Türkmenlerin refah ve huzur içinde yaşamalarını arzu eden bu şairler, bunun için ilk şartın boylar halinde yaşayan Türkmenlerin tek bir devlet etrafında birleşmeleri gerektiğinin farkında olmuş ve eserlerinde bunu vurgulamışlardır. Dolayısıyla yirminci yüzyılın sonlarına doğru kurulacak olan bağımsız Türkmenistan Cumhuriyeti'nin hülyasını kurmuşlardır

THE “TURKMEN UNION IN 18TH AND 19TH CENTURY TURKMEN POETRY

The 18th and the 19th centuries were the eras when the Turkmen had hardships. Main reasons for these hardships were the absence of a central and powerful authority, internal conflicts between the clans, problems in the social and economic life and the problems resulting from starting a settled life style. These internal problems gave rise to the attacks of external powers such as Iranian Shah Nadir, Afghanistan and Bukhara emirs from the beginning of the 18th century onward. Having had to struggle against the Russians following the 19th century, Turkmens lived under the sovereignty of the Russians till 1991. The “Turkmen Union” issue became one of the most important topics of the 18th and 19th century Turkmen poetry as a result of the internal and external problems endured. The “Turkmen Union” issue was the most crucial theme in the works of prominent figures of both centuries such as Mahtumkulu, Dövletmemmet Azadı, Magrupı, Seydi, and Mollanepes. These poets, who wished the Turkmens lived in prosperity and peace, were aware of the fact that the first thing to do was to unite under a state and emphasized this in their poems. Therefore, they dreamed of independent Turkmen Republic, which was to be established towards the end of the 20th century

PDF

___

ASKER, R. (2010). Mahtumkulu Firagi Seçilmiş Eserleri. Ankara: TÜRKSOY Yay.
ATAYEW, K. (1998). XVII. Asır Türkmen Edebiyatı. AĢkabat: Magarıf NeĢriyat.
ATAYEW, K. (2001). XIX. Asır Türkmen Edebiyatı. AĢkabat: Ilım NeĢriyat.
BEKMIRADOV, A. (1987). Andalıp Hem Oguznamacılık Debi. AĢgabat: Ġlim Nesriyat.
BİRAY, H. (1992). Mahtumkulu Divanı. Ankara: Kültür Bak. Yay.
BİRAY, N.(1997).http://pauegitimdergi.pau.edu.tr/Makaleler/.11-37.
ÇAKIR, A. (2009). Türkmen Şairi Katibi (Hayatı, Edebi Kişiliği ve Şiirleri). YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ġzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇAKIR, R. ve DĠNÇ, A. (2008).Türkmen Kültürü ve Türkmenlerin Sosyo-İktisadi Düşüncesi.Ġstanbul: Ayrıkotu Yay.
ESENMIRADOV, N. (1973). Mollanepes Lirika. AĢgabat: Türkmenistan NeĢriyatı.
GARRIYEV, S. A.(1976). Turkmen Edebiyatının TarıhıC.2, 2.Kitap 18. Asır Edebiyatı. AĢgabat:Ilım NeĢriyat.
GELDİYEV, G. (Red.) (1982).Zelili Saylanan Eserler. AĢkabat: Türkmenistan NeĢriyatı.
GELDİYEV, G. ve Türkmen, F.(1995). Türkmen Şiiri Antolojisi. Ankara: Türksoy Yay.
KARA, M. (2002). Hazar Ötesi Türkmenleri ve Türkmenistan. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 14, 235-236.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. (1991). Ankara: TDK Yay.
MUHAMMEDOVA, Z. B. (Red.) (1982). Dövletmemmet Azadı Saylanan Eserler, AĢgabat: Ilım NeĢriyat.
SAĞLAM, S. (2005). Mollanepes’in Bütün Şiirleri. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SAĞLAM, S. (2011). Azadı (Hayatı-Edebî Şahsiyeti-Eserleri). YayımlanmamıĢ Doktora Tezi.İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SARAY, M. (1993). Türkmen Tarihi. Ġstanbul: Nesil Matbaa.
TEMİZKAN, M. (2010). On Sekizinci Yüzyılın ġartları Ġçinde Mahtumkulu. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 10,1, 173-194.
Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
Türkmen Dilinin Sözlügi (1962). AĢkabat. Ilım NeĢriyat.
YILDIRIM, H. (2009). Zelili Divanı (Metin Aktarma-Gramer İncelemesi). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens.