MÜSAMERETNAME VE YAZARI EMİN NİHAT BEY’E DAİR YENİ BİLGİLER

Bir dönemin aydınlatılması, o dönemde eser vermiş yazarların hayat hikâyeleriyle beraber, basılı eserlerin de tam olarak tespit edilmesi, ortaya çıkartılmasıyla mümkündür. Türk edebiyatında hem şahıslar hem de eserler açısından bunun tam olarak yapıldığını söylemek şimdilik zordur. Modern Türk roman ve hikâyesinin ortaya çıkış dönemi, bir nevi geçiş dönemi sayılabilecek Müsameretname'yi 1872-1875 yılları arasında kaleme alan Emin Nihat Bey hakkında bugüne kadar edebiyat tarihlerinde, ansiklopedilerde ve onun eseri üzerine yapılan çalışmalarda bir bilgi bulunmaması eksiklik olarak görülmelidir. Bu makaleyle ilk defa Emin Nihat Bey'in biyografisi belgeler ışığında oluşturulmaya çalışılmış, ayrıca eserleri üzerinde bir değerlendirme yapılmıştır. Emin Nihat Bey'in şimdiye kadar bir takriz yazısıyla Müsameretname eseri bilinmekte idi. Halbuki onun bu iki çalışması dışında başka makaleleri de vardır. İspanya boğa güreşleri ve yabani hayvan avcılığı gibi dönemine göre oldukça ilginç ve dikkat çekici bu makaleler Revnak mecmuasında yayımlanmıştır. Bu makaleler üzerinde de durulacaktır. Yine kayıtlarda risale olarak geçen, tespitlerimize göre dört sayı yayımlanabilen Asar-ı Perakende adlı mecmuanın da imtiyaz sahibi Emin Nihat Bey olduğu ve onun tarafından yayınlandığı açıklığa kavuşmuş olacaktır. Emin Nihat Bey, İstanbul'un Üsküdar semtinde 21 Aralık 1838'de doğdu. Asıl adı Mehmet Emin'dir. "Nihat" kalem memuru olarak çalışmasından gelen mahlasıdır. Sultan Abdülmecit ve Sultan Abdülaziz'in kurenalık hizmetinde ve daha sonra mahkeme-i istinaf azalığında bulunmuştur. On dört yaşında devlet hizmetine girmiş olan Emin Nihat Bey, Sultan Abdülmecit zamanında başlayan görevleri Sultan Abdülaziz'le devam etmiştir. Vefatından on altı yıl kadar önce tutulduğu öksürük hastalığından büyük ıstırap duyan Emin Nihat Bey, eşi Hatice Nazire Hanım'ın yaptığı özel besinler ve doktorların tavsiyesiyle hazırlanan bitkisel ilaçlarla tedavi olmaya çalışmış, ancak bir süre sonra bunlar kifayetsiz kalınca, 1880 yılında genç denilebilecek bir yaşta Üsküdar'da vefat etmiştir. Emin Nihat Bey'in eserlerini makale boyutunda olanlar, müstakil eserleri ve çıkardığı mecmua şeklinde üç başlık altında değerlendirilebilir. Revnak mecmuasında yayımladığı İspanya boğa güreşlerini anlatan "İspanya Canavarları" ve yaban hayvan avcılığını anlatan "Teshîr-i Bahâyim" gibi makaleleri devrine göre oldukça ilginç ve dikkat çekicidir. Emin Nihat Bey'in kendisinden ziyade eseri Müsameretname ile bilinen bir yazardır. Yedi hikâyeden oluşan Müsameretname, kış gecelerinde bir araya gelen dostların iyi vakit geçirmek ve eğlenmek üzere gençliklerinde başlarından geçenlerle ilgili anlatımlarına dayanmaktadır. Bu yönüyle Batı edebiyatında Boccaccio'nun kaleme aldığı Decameron hikâyelerine benzetenler ya da Binbir Gece Masallarına dayandıranlar da olmuştur. Eski geleneğe dayanan bazı özellikler gösterse de, Batılı anlamda modern hikâye ve roman türünün ortaya çıkış dönemi eserlerinden birisi sayılabilecek Müsameretname'yi kaleme almış olması bile önemlidir. Doğu-Batı konularının ele alınması; Türk hikâye ve romanının Osmanlı sınırları dışına, yani Avrupa'ya taşınması; ilk defa bir hikâye kahramanının, daha sonraki örneklere ilham verecek şekilde, eğitim için Avrupa'ya gönderilmesi; Avrupa tasvirleri, kadın erkek ilişkileri, evlilik meseleleri, esaret ve kölelik gibi Tanzimat döneminde sıkça işlenecek konulara yer verilmesi bu eseri önemli hale getirmektedir. İlk defa bu makaleyle gün yüzüne çıkartılmış olan Asar-ı Perakende ise, Emin Nihat Bey tarafından imtiyazı alınan edebiyat, fen, sanat, biyografi gibi faydalı bilgiler içeren bir dergidir. Dergide yazısı bulunan isimler arasında Reşat Bey, Dîvân-ı Hümâyun Kalemi Hulefâsından İsmet, Üsküdarlı Süleyman Beyefendi gibi şairler vardır. Emin Nihat'ın yanı sıra İbrahim Şâkir, Yusuf Neyyir, Mehmet Şevket, Râsim Efendi ve Mahmut Ekrem Bey [Recâizâde] de yazarlar arasındadır. Recâizâde Mahmut Ekrem'in hem tercüme hem telif yazıları vardır. Mecmuada balık yağının faydaları, hazım meselesi gibi sağlıkla ilgili makalelere de yer verilmiştir

NEW DETAILS ABOUT MUSAMERETNAME AND ITS AUTHOR EMIN NIHAT BEY

What makes the enlightenment of an era possible is to unveil the published works of the authors along with their life stories. At present, it is hard to say this is completely done regarding people and works in the Turkish literature. Although Müsameretname, written by Emin Nihat Bey between 1872 and 1875, can be regarded as an introduction period, or sort of a transition period, for the contemporary Turkish novel and story, it should be considered as a shortcoming that there is no information about him in the history of literature, the encyclopedias and the studies conducted about his work. This paper attempts to write a biography of Emin Nihat Bey and evaluate his works. Müsameretname and a Introduction are the two works of his we have known of so far. However, he had works other than these two. The articles such as Spanish bull fights and wild animal hunting, which are interesting and remarkable considering that period, were published in a journal called Revnak. These articles will also be discussed in the paper. Moreover, it will be shown that the publisher of the journal titled Asar-ı Perakende, known as booklet in the records with only four issues according to our findings, was Emin Nihat Bey. Emin Nihat Bey was born in Üsküdar, İstanbul on 21 December 1838. His real name is Mehmet Emin. "Nihat" is his pen name he used while working as a clerk. He served as a principal household officers of sultan’s palace and then as a member of the court of appeal under the rule of Abdulmecid and Abdulaziz. Emin Nihat Bey, who started to serve the state during the rule of Abdulmecid when he was fourteen, continued his service during the rule of Abdulaziz. Emin Nihat Bey, who seriously suffered from coughing for sixteen years before his death, tried to treat himself with special food made by his wife Hatice Nazire Hanım and herbal medicine prepared by the recommendations of the doctors; however, they didn’t work after a while and he passed away at a young age in 1881 in Üsküdar. The works of Emin Nihat Bey can be discussed under three headings including articles, individual works and the journal he published. The articles such as "İspanya Canavarları (Monsters of Spain)" about Spanish bull fights and "Teshir-i Bahayim" about wild animal hunting are very interesting and remarkable considering the period they were written. It was his work called Müsameretname, which made Emin Nihat Bey well-known. Müsameretname, which consists of seven stories, are based on narrations of what they were through when they were young to have a good time and fun with friends who came together in winter nights. From this regard there have been some people who think it resembles to the Decameron stories written by Boccaccio, or some others who think it is based on One Thousand and One Arabian Nights. Although it shows some characteristics based on the old tradition, his writing Müsameretname, which can be considered as one of the works of the beginning period of the modern story and novel genre in the Western sense, is important. Discussing the issues of the East-West, introducing the Turkish story and novel to Europe, sending the hero of the story to Europe for education for the first time in a way to inspire the subsequent examples, dealing with the issues to be frequently discussed during the Tanzimat (reorganization of the Ottoman Empire) reform era such as descriptions of Europe, woman-man relationships, marriage issues, captivity and slavery make this work important. Asar-ı Perakende, which was unveiled with this paper for the first time, is a journal whose publisher was Emin Nihat Bey and which contains useful information about topics such as literature, science, art, biography. Among the names whose name can be seen in the journal are poets like Reşat Bey, İsmet, who was one of the Divan-ı Humayun (Supreme Court in Ottoman Empire) caliphs, Üsküdarlı Süleyman Beyefendi. Besides Emin Nihat, there are authors like İbrahim Şakir, Yusuf Neyyir, Mehmet Şevket, Rasim Efendi and Mahmut Ekrem (Recaizade). Mahmut Ekrem had both translations and copyright writings. In the journal there were also articles about health such as the benefits of fish oil and digestion problem.

PDF

___

Abdülhalim Memduh (1889/1306), Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniye (nşr. Ohanes Ferid), İstanbul: Mahmud Bey Matbaası; (haz. Özcan Aygün), İstanbul: Kriter Yayınevi, 2012.
ANDAÇ, Feridun (2000), Edebiyatımızın Yol Haritası, İstanbul: Can Yay.
ARAS, Yasemin (2006), “Bir Hikâye olarak Emin Nihat Bey’in Müsameretnamesi üzerine Bir İnceleme”, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
AYDIN, Hilal (2008), “19. Yüzyıl Osmanlı-Türk Edebiyatında Öykü”, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Basiret, 5 Zilhicce 1289/ 23 Kânun evvel 1288 [4 Ocak 1873], nr. 844, s. 4
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ (BOA), Bâb-ı Âli Evrak Odası
BOA. BEO. 1579-118410.
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ (BOA) , Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri
BOA. DH. SAİD 42-99.
BOA. DH. SAİD 148-269
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ (BOA), Şura-yı Devlet
BOA. ŞD. 1076-20.
BOA. ŞD. 1076-20.
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi
BOA. MF. MKT. 8-89.
BOA. MF. MKT 9-36.
BOA. MF. MKT 9-39.
BOCCACCIO, Giovanni (1998), Decameron (çev. Rekin Teksoy), İstanbul: Oğlak Yay.
BORATAV, Pertev Naili (1982), “İlk Romanlarımız”, Folklor ve Edebiyat), 1. Cilt, İstanbul: Adam Yay.
Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1333), Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
BÜYÜKARMAN, A. D. (2009), “Edebiyat Tarihimizde Dergiler ve Revnak Mecmuası”, Turkish Studies İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume, 4/8, Fall 2009, p. 777-791, ANKARA-TURKEY.
ÇAĞIN, Sabahattin (2003), “Müsameretname’ye Dair”; Emin Nihat, Müsameretname (çev. Sabahattin Çağın; Fazıl Gökçek), İstanbul: Özgür Yay., 2003, s. 9-22.
ÇAĞIN, Sabahattin (2006), “Soğuk Kış Gecelerinden Gelen Müsameretname”, Eşik Cini, sy. 2, Mart-Nisan 2006, s. 102-103.
DAŞÇIOĞLU, Y. , KOÇ, O. “Batı Tarzı Türk Hikâyesinin Doğuşu ve Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ana Temalar”, Turkish Studies İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/1-1 Winter, s.799-900, ISSN: 1308-2140,www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.567 , ANKARA-TURKEY.
DİLMEN, İbrahim Necmi (1942), Tanzimat Edebiyatı Tarihi Notları, Ankara: Alaeddin Kral Basımevi.
DUMAN, Hasan (2000), Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Emin Nihat Bey (1288), “Binbaşı Rıfat Bey’in Sergüzeşti”, Müsameretname (Cüz: I), İstanbul: Ahmet Midhat Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey(1289a), “Kapı Kethüdası Behçet Efendi ile Makbule Hanım’ın Sergüzeşti” Müsameretname (Cüz: II-III), İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey (1289b), “Bir Osmanlı Kaptanının Bir İngiliz Kızıyla Vuku Bulan Sergüzeşti”, Müsameretname (Cüz: IV), İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey (1290a), “Gerdanlık Hikâyesi”, Müsameretname (Cüz: V), İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey (1290b), “Vasfi Bey İle Mukaddes Hanım’ın Sergüzeşti”, Müsameretname (Cüz: VI-VII), İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey (1292a), “Faik Bey ile Nuridil Hanım’ın Sergüzeşti”, Müsameretname (Cüz: VIIIIX), İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası.
Emin Nihat Bey (1292b), “İhsan Hanım Yahut Atiye Hanım’la Uşşakının Sergüzeşti”, Müsameretname (Cüz: X-XII), İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matbaası.
Emin Nihat, Müsameretname (haz. Sabahattin Çağın ve Fazıl Gökçek), İstanbul: Özgür Yay. 2003; Gece Hikâyeleri: Müsameretname (haz. M. İsmet Uzun), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul [t.y.]; Müsâmeret-nâme: Gece Hikâyeleri (haz. Salih Okumuş), İstanbul: Şule Yay., 2002; Gece Hikâyeleri (haz. Emre Erdoğan), İstanbul: Parıltı Yay. 2004, 2011.
Emin Nihat Beyefendi (1290c), “İspanya Canavarları”, Revnak, nr. 3, s. 34-43.
Emin Nihat Beyefendi (1290d), “Teshir-i Behayim”, Revnak, nr. 4, s. 50-56.
ENGİNÜN, İnci (2006), Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimattan Cumhuriyete (1839-1923), İstanbul: Dergâh Yay.
GÖKALP, G. Gonca (1999), “Osmanlı-Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı’nın 700. Yılı Özel Sayısı, Ekim 1999, s. 185-202.
GÖKÇEK, Fazıl (2003), “Müsameretname Yayımlandı (Mı?),” İlmî Araştırmalar, sy. 15, İstanbul 2003, s. 151-160.
GÜNDÜZ, O. (2009), “Geleneksel Anlatma Formlarından Çağdaş Romana”, Turkish Studies İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/1-1 Winter, s. 763-798, ISSN: 1308-2140 , www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.566, ANKARA-TURKEY.
İLERİ, Selim (1975), “Türk Öykücülüğünün Genel Çizgileri”, Türk Dili, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, sy. 286, Temmuz 1975, s. 2-20.
İLERİ, Selim (2009), “Müsameretname’nin Bilinmeyen Yazarı”, Zaman Gazetesi, 04 Nisan 2009, Cumartesi.
KAPLAN, Mehmet (1966), “Hikâye Tahlilleri: Bin Başı Rıfat Bey’in Sergüzeşti”, Yol, 23 Şubat 1966, s. 15.
KAPLAN, Mehmet vd. (1994), “Müsameretname’den Rıfat Bey’in Sergüzeşti”, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yay, s.31-50.
KARAKARTAL, Oğuz; Harid Fedai ve Abdullah Aktaş ile birlikte (2012), “Türk (Kıbrıs’ta Türk Dili ve Edebiyatı / Edebiyat)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., XLI, 522-525.
KOÇAK, Ahmet (2013), Türk Romanında Avrupa, İstanbul: Kitabevi Yay.
KUDRET, Cevdet (1987), Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
KUŞÇU, N.K. (2014), “Tanzimat Romanında Kişiler ve Eğitim”, Turkish Studies İnternational Periodical Fort Te Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/6 Spring 2014, p. 773-781, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6844, ANKARA-TURKEY.
LEKESİZ, Ömer (2000), “Öykücülüğümüzde Dönemler”, Hece, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, sy. 46-47, Ekim-Kasım 2000, s. 18-27.
OKAY, Orhan (2005), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yay.
ÖZGÜL, M. Kayahan (2002), “Romanın Hikâyesi”, Hece, Türk Romanı Özel Sayısı, sy. 65-67, Mayıs-Temmuz 2002, s. 7-15.
[ÖZÖN], Mustafa Nihat (1930), Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: MEB Yay.
SEVÜK, İsmail Habip (1942), Tanzimattan Beri I: Edebiyat Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Şehabeddin Süleyman (1328/1912), Târîh-i Edebiyât-ı Osmaniye, İstanbul: Sancakciyan Basımevi.
ŞEN, Nurcan (2009), “Tanzimat Devri Periyodikleri ve Dergicilik”, Gazi Türkiyat, sy. 5, Güz 2009, s. 281-293.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2002), Edebiyat Dersleri: Ders Notları (haz. Abdullah Uçman), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2007), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
TOSUN, Necip (2014), Doğu’nun Hikâye Kuramı, İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
UZUN, M. İsmet, “Giriş”; Emin Nihat Bey, Gece Hikâyeleri: Müsameretname (haz. M. İsmet Uzun), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul [t.y.], s. 9-31.
Yusuf Neyyir Bey (1288), Gülzâr-ı Hayâl, İstanbul.
Yusuf Neyyir Bey (1290), “Hıfz-ı Sıhhate Dair Bazı Makalat”, Asar-ı Perakende, nr. 1, s. 19-21.