LEHÇELER ARASI AKTARMALARDA YALANCI EŞ DEĞERLER SORUNU (TÜRKİYE TÜRKÇESİ-ÖZBEK TÜRKÇESİ-YENİ UYGUR TÜRKÇESİ FİİL ÖRNEĞİ)

Türk dili, geçmişten bugüne, çeşitli dil içi nedenlerin yanı sıra, bazı tarihî ve siyasi sebeplerle de birbirinden farklı lehçelere ayrılmıştır. Bu lehçeler bulundukları gruplara göre bazı yönlerden birbirleriyle benzerlik gösterirken bazı yönlerden de birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Lehçelerin söz varlığı, bu bakımdan dikkate değerdir. Bazı lehçeler, söz varlığı bakımından büyük oranda örtüştüğü halde bazıları bu konuda çok az ortaklık gösterir. Bunu belirleyen en büyük etken, lehçelerin aynı grupta yer alıp almadıklarıdır. Ülkemizde özellikle 90’lı yılların ortalarından itibaren aktarma faaliyetlerinin hız kazanması, diğer lehçelerin söz varlıklarının tanınmasını sağlamıştır. Bu aktarma faaliyetleri bir yandan da çeşitli aktarma problemlerini beraberinde getirmiştir. Bu problemlerin başında, lehçelerdeki yalancı eş değerli kelimelerin aktarılması gelmektedir. Bu kelimeler, aktarıcılar için bir tuzak olagelmiştir. Bu çalışmada Güneydoğu lehçe grubuna giren Özbek ve Yeni Uygur Türkçelerinin söz varlığında yer alan yalancı eş değerli fiiller üzerinde durulmuş; bu lehçeler ile Türkiye Türkçesi yazı dili arasında yalancı eş değerli fiiller tespit edilmiş ve anlam farklarına dikkat çekilmiştir. Bu farklılıkların çok anlamlılık, anlam genişlemesi, eş seslilik gibi anlambilimsel olayların etkisiyle meydana geldiği anlaşılmıştır. Sözü edilen lehçelerde fiillerin anlamlarının aşağı yukarı aynı olduğu; ancak Türkiye Türkçesinde bu fiillerin bazılarının anlam değişikliğine uğradıkları, bazılarınınsa zaten farklı köklerden gelen ve dolayısıyla farklı anlamlar taşıyan fiiller oldukları dikkat çekmektedir. Bu çalışmayla söz konusu lehçelerden yapılan çevirilerde faydalı olunacağı umulmaktadır.

CHALLANGE OF FALSE EQUIVALANCE BETWEEN DIALECTS (VERB SAMPLE OF TURKEY TURKISH-UZBEK TURKISHMODERN UIGHUR TURKISH)

The Turkish language has been divided into different dialects because of some historical and political reasons as well as various language-internal reasons from past to present. While these dialects are similar to each other in some ways, they are also different from each other in some ways. Vocabulary of dialects is noteworthy in this regard. Although some dialects match up substantially with each other in terms of vocabulary, other dialects match up slightly. The most important factor in determining this is if dialects are taking place in the same group or not. In our country, especially since the mid-90s, acceleration of translation activities’ has caused recognition of other dialects’ vocabularies. On the other hand these translation activities have brought with various translation problems too. Translation of false friends is at the top of these problems. These false equivalance words are used to being trap for transmitters. This study is focused on false equivalance verbs in vocabularies of Uzbek and Modern Uighur Turkish which are taken place in southeastern dialect group; between these dialects and Turkey Turkish written language, false equivalance verbs have been identified and has been focused on meaning differences. During this classification, it has been understood that these differences have happened as a result of varios meaning matters such as synonymy, homonymy, polysemy. In Uzbek and Modern Uighur Turkish it has been seen that meanings of verbs are similar; but in Turkey Turkish some of these verbs have had different meanings in time, some of them have already come from different roots and therefore have different meanings. Through this study, it is hoped that it will be useful in translation studies from these dialects.

PDF

___

AKBABA Dilek Ergönenç (2007). “Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler”, Bilig, S:42, 151-176.

AKSAN Doğan (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), 4. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ALKAYIŞ M. Fatih (2009). “Çağdaş Türk İiveleri Arasında Aktarma Meseleleri (Yeni Uygur Türkçesi-Türkiye Türkçesi Örneği)”, Turkish Studies, 4/3, 60-70.

ARNAZAROV Seyit Nazar (2004). “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 2004, I. C., Ankara: TDK Yayınları, 193-220.

BAŞKAN Özcan (1978). “Dilde Çeviri İşlemi”, Türk Dili Çeviri Sorunları Özel Sayısı, Ankara, S:322, 26-36.

BOZTAŞ İsmail (1992). “Çeviri, Çeviride Eşdeğerlilik ve Dilbilim”, Dilbilim 20. Yıl Yazıları, Karaca Dil Kursu Yayınları, Ankara, 35-40.

BURAN Ahmet ve ALKAYA Ercan (2009), Çağdaş Türk Lehçeleri, 6. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.

CLAUSON Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London.

ENGESÆTH Tarjei vd. (2009). Greetings from the Teklimakan: A Handbook of Modern Uyghur, University of Kansay Scholarworks.

ERCİLASUN Ahmet B. (1997). “Lehçeler Arası Aktarma”, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, İlâveli II. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları, 91-100.

ERCİLASUN Ahmet B. (1992). “Türk Lehçelerinin Anlaşılmasında Dikkat Edilecek Noktalar”, Dil Dergisi, S:5, 179-207.

ERSOY Feyzi (2007). “Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler”, Türkbilig, S:14, 60-68.

GABAIN A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri, Çev.: Mehmet Akalın, 5. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.

İLKER Ayşe (1999). “Lehçeden Lehçeye Aktarma Üzerine Bazı Düşünceler”, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yayınları, 553-559.

KARA Mehmet (2004). Ayrı Düşmüş Kelimeler, Birinci baskı, Ankara: Çağlar Yayınları.

KARA Mehmet (2009). “Lehçeler Arası Aktarmalarda Temel Sorunlar”, Turkish Studies, 4/4, 1056-1082.

KARADOĞAN Ahmet (2004). “Türk Lehçeleri Arasında Yapı Eşdeğerliği ve Yalancı Eş Değer Yapılar”, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: TDK Yayınları, 1591-1604.

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I (1991), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Kaynak Eserler Dizisi.

KİRİŞÇİOĞLU Fatih (2006). “Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S:20, 21-35.

KORKMAZ Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

MAHMUDOV Nizameddin (1994). “Ortak Kelimeler Ortak Anlamlar Mı Demektir? (Akraba Dilleri Öğrenmede Kelime Hazinesi Problemi)”, Dil Dergisi, Ankara, S:17, 15-19.

NECİP Emir Necipoviç (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

ÖZKAN Fatma (1999). “Bugünkü Türk Lehçelerindeki İletişimi Zorlaştıran Kelimeler”, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yayınları, 883-889.

RESULOV A. (1995). “Akraba Diller ve “Yalancı Eş Değerler” Sorunu”, Türk Dili, S:524 (Ağustos 1995), 916-924.

SULTANZÂDE Vügar (2010). “Yalancı Eş Değerliğin Azizliği: Bahar Vahapzade‟nin Eserlerinin Türkiye Türkçesine Aktarımı Üzerine”, Erdem Dergisi, Bahtiyar Vahapzâde Özel Sayısı, S:57, 165-172.

TEKİN Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, http://tdk.org.tr (SGT: 26.11.2012).

UĞURLU Mustafa (2000). “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve „Abay Yolu‟ Romanı”, Bilig, S:15, 59-77.

UĞURLU Mustafa (2004). “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliği”, Bilig, S:29, 31-37.

YUSUF Berdak (1993). Türkçe-Özbekçe ve Özbekçe-Türkçe Sözlük, Taşkent.

UĞURLU Mustafa (2007). “Türkçe ve Özbekçede Yalancı Eş Değerler”, IV. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, Ankara: TDK Yayınları, 2082-2085.